مسیر صحیح توسعه مطلوب فناوری‌‌‌های هوش‌مصنوعی
اصطلاح هوش‌مصنوعی اولین بار در کنفرانس تابستانی کالج دارموث آمریکا (سال ۱۹۵۶) مطرح شد، اما حوزه مطالعاتی هوش مصنوعی عملا قبل از آن تعریف شده بود. مثلا نقش محوری در خلق آنچه را که امروزه تئوری کنترل نامیده می‌شود نوربرت وینر (۱۹۶۴-۱۸۹۴) ایفا کرد. کتاب پرفروش او در سال ۱۹۴۸ با عنوان سایبرنتیک، جلب توجه همگان به امکان ساخت ماشین‌‌‌هایی با هوش مصنوعی را به دنبال داشت. دیدگاه آلن تورینگ در زمان جنگ‌جهانی که هیتلر بخش اعظمی از سرزمین‌‌‌های اروپایی را تسخیر کرده بود، بیشترین تاثیرگذاری را در این زمینه داشت و براساس فعالیتهای آزمایشگاهی او و همکاران، شکل جدیدی از هوش به وجود آمد. تورینگ، مشابهت فرآیند محاسباتی و فرآیند تفکر انسانی را به کمک بنیادهای نظری محاسبات بررسی کرد و با اختراع اولین رایانه عملگر و تلفیق این فرآیندها در ساخت رایانه و انجام محاسبات مرتبط با رمزگشایی‌‌‌های موردنیاز جنگ، زمینه‌ساز اولین تلاش‌‌‌ها در به‌کارگیری این فناوری‌‌‌های جدید برای شبیه‌سازی هوش شد.
پس از توفیقات نظری و عملی به‌دست‌آمده در این دوره، تجارت و صنعت روی خوش به این فناوری نشان داد، به‌طوری که صنعت هوش مصنوعی از حجم چند میلیون دلار در سال ۱۹۸۰ به میلیاردها دلار در ۱۹۸۸رسید که شامل صدها شرکت ساخت سیستم‌های هوشمند، سیستم‌های بینایی، روبات‌‌‌ها و نرم‌افزار و سخت‌افزار مخصوص این حوزه بود. اما کمی پس از آن، دوره افول فرارسید که زمستان هوش مصنوعی خوانده شد؛ دوره‌‌‌ای که شرکت‌ها به دلیل ناکامی در تحقق وعده‌‌‌های خارق‌‌‌العاده، به سقوط و افول کشیده شدند. هوش‌مصنوعی مانند مثال فوق دوره‌‌‌های رونق و افول متعددی را در دهه‌‌‌های گذشته نیز طی کرده است، ولی با پیشرفت‌‌‌های اخیر خود عملا تردیدهای این حوزه را از بین برده و مسیر روشنی از توسعه و پیشرفت و توفیقات خود را نشان داده است. این پیشرفت‌‌‌ها مرهون رشد و توسعه حیرت‌انگیز رایانه‌‌‌های پرسرعت و نیز توانمندی‌‌‌های حوزه انبارش و جمع‌‌‌آوری داده‌‌‌ها و به‌خصوص امکان تشکیل و تحلیل کلان‌داده‌‌‌ها و توسعه افزارهای این حوزه است که به‌شدت محل توجه صنایع و نیز دولت‌‌‌ها قرار گرفته و به عنصری مهم در سنجش توانمندی کشورها و نیز موازنه قدرت‌‌‌های جهانی تبدیل شده است.
توسعه این حوزه از دانش و فناوری و صنعت و تجارت برآمده از آن، اخیرا مورد توجه برنامه‌‌‌ریزان و حکمرانان کشور قرار گرفته و اقدامات زیر تاکنون در کشور انجام شده است:
1.تعیین اقدام موردنیاز این حوزه با عنوان تدوین نظام به‌کارگیری هوش مصنوعی در سند راهبردی جمهوری اسلامی در فضای مجازی (ردیف 16 از بخش اقدامات) مصوب هشتادوچهارمین جلسه شورای عالی فضای مجازی مورخ 1401.04.11 که براساس آن معاونت علمی و راهبردی ریاست‌جمهوری مکلف شده است سند مرتبط را تدوین و به مرکز ملی فضای مجازی ارائه کند.
2.تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به پیشنهاد معاونت علمی و راهبردی ریاست‌جمهوری (با وجود تعیین‌تکلیف مرتبط با مصوبه شورای عالی فضای مجازی مذکور در بند قبلی) که براساس آن شورای ملی راهبردی هوش‌مصنوعی و مرکز ملی هوش‌مصنوعی ایجاد شده است.
3.اشاره مستقیم به موضوع توسعه هوش مصنوعی در قانون برنامه هفتم توسعه. در بند «ج» ماده 65 از فصل 13 قانون برنامه هفتم، اجرای برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی بدون نام بردن از متولی تهیه‌‌‌کننده سند ملی، منوط به رعایت سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی شده است.
4.پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران فعالیتهای پژوهشی متعددی را در زمینه توسعه فناوریها و کاربردهای هوش مصنوعی آغاز و در این زمینه نقشه راهی نیز تهیه و ارائه کرده است. پیگیری‌‌‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای اجرایی شدن این نقشه راه به جایی نبرد.
با وجود فعالیتهای متعدد این حوزه و وجود موازی‌‌‌کاری و نقض قانون برنامه هفتم و مصوبه شورای عالی فضای مجازی که به آن اشاره شد، به نظر می‌رسد مسیر صحیح فراهم شدن زیرساخت‌‌‌های توسعه هوش‌مصنوعی، سپردن امور مرتبط با این فناوری به متولی اصلی آن یعنی شورای عالی فضای مجازی است. سند جامع هوش مصنوعی باید در شورای عالی فضای مجازی به تصویب برسد تا لازم‌‌‌الاجرا شود. در سند مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی بیشتر نقش علمی و توسعه دانش‌بنیان موضوع پیگیری می‌شود. فناوری هوش‌مصنوعی یکی از موضوعات مهم فضای مجازی کشور است و ابعاد متعددی غیر از علم و پژوهش یا توسعه دانش‌بنیان دارد.
تنظیم‌‌‌گری این حوزه امری بسیار لازم است که در سند مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی مغفول مانده و اساسا مقرره‌‌‌گذاری و ابلاغ مصوبات مرتبط با تنظیم‌‌‌گری در حوزه‌‌‌های فضای مجازی در صلاحیت آن شورا و مرکز ملی هوش مصنوعی و شورای راهبردی مرتبط نیست. مصوبات شورای مذکور جنبه حقوقی و قانونی برای اجرا ندارد و الزام‌آور نیست و این در حالی است که براساس بند «ت» ماده 65 قانون برنامه هفتم، رعایت مصوبات شورای عالی فضای مجازی برای همه دستگاه‌‌‌ها لازم‌‌‌الاجراست. توسعه هوش مصنوعی و کاربردهای آن صرفا با استفاده از ظرفیت شورای عالی فضای مجازی می‌‌‌تواند به‌صورت امری باثبات و پایدار درآید.
