مدیر برنامه‌‌‌‌‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی تشریح کرد
اهتمام به زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی
دولت سیزدهم تمرکز ویژه‌ای بر تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی دارد. اکنون پس از گذشت ۲ سال‌از عمر این دولت چه اقدام‌هایی در این زمینه انجام شده‌است؟
طی یک‌سال گذشته در این بخش به موفقیت‌های قابل‌توجهی دست‌یافته‌‌‌‌‌ایم. شرکت ملی صنایع پتروشیمی همسو با شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری و معرفی آنها، همچنین تسهیل یا اجرای آن فرصت‌ها در آینده، اقدام به مطالعه جامع زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی و ارائه فرصت‌های ورود برای سرمایه‌گذاران در قالب طرح‌های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در ۲۰ بسته در پنج زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، آروماتیک و بوتیلن با مجموع ظرفیت اسمی سالانه ۳.۸میلیون تن با سرمایه‌گذاری ۴.۲میلیارد‌دلار و با قابلیت تولید سالانه ۴.۴میلیارد‌دلار از انواع محصول پایین‌‌‌‌‌دستی کرده‌است. این طرح‌ها بر اساس دسترسی هلدینگ‌ها به خوراک‌‌‌‌‌های موردنیاز، در قالب طرح‌های ملی خودکفایی نیز به آنها ابلاغ شد و تعدادی از هلدینگ‌ها برای سرمایه‌گذاری در این زمینه پیش‌‌‌‌‌قدم شده و در حال صدور مجوز فعالیت آنها هستیم. افزون بر این، طرح‌های زنجیره ارزش با سند توسعه زنجیره ارزش به بخش‌خصوصی یا بخش‌خصوصی غیرهلدینگی معرفی شد تا این سرمایه‌گذاران نیز اطلاعات مربوط به طرح‌های زنجیره ارزش را در صورت علاقه‌‌‌‌‌مندی به سرمایه‌گذاری در اختیار داشته باشند.
با اجرای طرح‌های زنجیره ارزش چه مقدار ارزش‌افزوده ایجاد می‌شود؟
اختلاف قیمت محصولات و خوراک این طرح‌ها به میزان ۲.۴میلیارد‌دلار برآورد می‌شود که با فرض هزینه‌‌‌‌‌کرد ۲۰درصد از آن به‌عنوان هزینه‌های جاری بهره‌‌‌‌‌برداری، می‌توان ارزش‌افزوده ۴۶درصدی برای مجموع طرح‌های زنجیره ارزش محاسبه کرد. اشتغال‌زایی این طرح‌ها نیز در دوره ساخت حدود ۲۳هزار نفر خواهد بود.
تاکنون چه تعداد سرمایه‌گذار برای این طرح‌ها نهایی شده‌است؟
هماکنون ۳۶ موافقت‌نامه اصولی به ظرفیت بیش از ۵میلیون‌تن در سال‌برای طرح‌های زنجیره ارزش صادر شده‌است و هفت طرح دیگر نیز منتظر ورود سرمایه‌گذاران جدید هستند. بیشتر طرح‌های پتروشیمی در سند زنجیره ارزش در زنجیره پروپیلن است. دو طرح متیونین در حال اخذ مجوز است و سرمایه‌گذار دارند؛ یکی از این طرح‌ها از سوی پتروشیمی آبادان، زیرمجموعه تاپیکو و پتروشیمی مارون در کنار پالایشگاه آبادان اجرا می‌شود و خوراک را از پالایشگاه آبادان دریافت می‌کند. یک طرح اکریلونیتریل هم با یک سرمایه‌گذار مذاکره شده‌است. در زنجیره متانول به‌جز یک طرح سیلیکون، همه طرح‌های موردنظر سرمایه‌گذار دارند. بیشتر طرح‌های تعریفشده در زنجیره ارزش سرمایه‌گذار دارند و کار را آغاز کرده و موافقت‌اصولی را گرفته‌‌‌‌‌اند. برخی از آنها هم پیشرفت‌‌‌‌‌های مطلوبی دارند، مانند طرح‌های اس‌‌‌‌‌ای‌‌‌‌‌پی (تولید پلیمرهای سوپرجذاب)، متیل‌‌‌‌‌آمین‌‌‌‌‌ها و اسیداستیک. با توجه به اینکه مجوز آنها صادر شده‌است، امیدواریم تا پایان دولت بیشتر این واحدها فعالیت‌های مربوط به احداث را آغاز کنند.
چالشی برای تامین دانش فنی طرح‌های تکمیل زنجیره ارزش وجود ندارد؟
تامین دانش‌‌‌‌‌فنی شاید پیش از این پاشنه آشیل بود، اما هماکنون بیشتر دانش‌‌‌‌‌های فنی را می‌توانیم از طریق چین تامین کنیم، ضمن اینکه شرکت ملی صنایع پتروشیمی با یک شرکت پژوهشی و تحقیقاتی در چین مذاکره کرده و در حال امضای تفاهم‌نامه است تا به‌‌‌‌‌نوعی بازوی شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی شود و دانش‌‌‌‌‌های فنی را که در کشور امکان دسترسی به آنها نیست، از چین یا از دیگر کشورها برای ایران تامین کند. اجرای یک یا دو واحد از این طرح‌ها برای نیاز کشور کفایت می‌کند، بنابراین دستیابی به دانش‌‌‌‌‌فنی آنها صرفه اقتصادی ندارد و زمانبر است و باید دانش آنها را مستقیم بخریم یا از واحدهای دست‌دوم تهیه کنیم.
صنعت پتروشیمی ایران با نگاه آماری، در ۲سال‌اخیر تاکنون چه روندی را طی کرده است؟
از نگاه آماری باید بگویم ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران در پایان سال۱۴۰۰ حدود ۹۰.۲میلیون‌تن بود که این رقم در پایان سال۱۴۰۱ به ۹۱.۵میلیون‌تن و طی پنج ماه ابتدایی امسال با افتتاح چند طرح در پتروشیمی به بیش از ۹۲میلیون تن رسیده‌است. تولید محصولات پتروشیمی در سال‌های متفاوت بر اساس ظرفیت آنها متغیر است، ولی تولید محصولات پتروشیمی در سال۱۴۰۰، ۶۵.۳میلیون‌تن بود که در سال۱۴۰۱ به ۶۹.۷میلیون تن رسید. مجموع ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از ۱۴.۸میلیارد‌دلار در سال۱۴۰۰ به ۱۶میلیارد‌دلار در سال۱۴۰۱ رسید. از نظر حجمی نیز ۲۵.۵میلیون‌تن در سال۱۴۰۰ و حدود ۲۷.۶میلیون‌تن در سال۱۴۰۱ محصول پتروشیمی صادر شد. خالص فروش داخلی به بورس و کود شیمیایی نیز از ۱۰.۲میلیون تن در سال۱۴۰۰ به ۱۲میلیون تن در سال۱۴۰۱ رسید. فروش خالص داخلی صنعت پتروشیمی از نظر ارزشی ۸.۲میلیارد‌دلار در سال۱۴۰۰ بود که سال۱۴۰۱ به ۱۰.۸میلیارد دلار رسید.
آیا صنعت پتروشیمی امسال نیز ارزآوری مطلوبی را همچون پارسال رقم خواهد زد؟
به چند دلیل شاهد کاهش ارزش صادرات محصولات پتروشیمی در سه ماه نخست سال۱۴۰۲ بودیم. مهم‌ترین دلیل آن کاهش قیمت جهانی محصولات پتروشیمی است. قیمت جهانی برخی از محصولات پتروشیمی نسبت به سال۱۴۰۱ با کاهش روبه‌رو شده‌است، برای نمونه در آمونیاک شاهد کاهش ۸۰درصدی قیمت‌های جهانی هستیم. میانگین قیمت آمونیاک در سه ماه نخست سال۱۴۰۱ حدود ۷۹۰دلار به ازای هر‌تن بود که هم اکنون به ۱۶۵دلار برای هر تن رسیده‌است. میانگین قیمت جهانی اوره نیز ۵۰درصد، پروپان و بوتان ۴۵درصد، متانول ۳۰درصد و پلی‌‌‌‌‌اتیلن‌‌‌‌‌ها هم ۲۱درصد کاهش یافته‌‌‌‌‌اند.
راهبرد فروش اعتباری محصولات چه تاثیری بر فروش خوراک به مصرف‌کننده نهایی داشته‌است؟
این اقدام بسیار مطلوب و ارزشمند در دولت سیزدهم، تاثیر بسیاری در این زمینه دارد. فروش اعتباری به شرکت‌های پایین‌‌‌‌‌دستی که از نظر نقدینگی ضعیف هستند کمک کرد محصولات موردنیاز را خریدار کنند. اینجا دست واسطه‌‌‌‌‌ها کوتاه شد، البته این روش هنوز جامع و فراگیر نشده‌است. برخی هلدینگ‌ها همکاری می‌کنند و برخی دیگر هنوز نپیوسته‌اند، اما مدیریت صنایع پایین‌‌‌‌‌دستی تلاش می‌کند فروش اعتباری را گسترش دهد.
چه اقدام‌هایی در زمینه تعیین‌تکلیف طرح‌های غیرفعال انجام شده‌است؟
تمرکز شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر تعیین‌تکلیف طرح‌های متوقف‌‌‌‌‌شده یکی از اقدام‌هایی است که در دولت سیزدهم انجام شد. برای نمونه، مشکل پتروشیمی گلستان و ابن‌‌‌‌‌سینای همدان حل شد، سرمایه‌گذاران مارون در کنار شرکت ملی صنایع پتروشیمی وارد میدان شدند و از طرح‌های خط مرکز، فیروزآباد جایگزین شد و قرار است در جنوب اجرا شود. همان‌طور که می‌دانید یکی از طرح‌های بزرگ خط مرکز، واحد بزرگ اتیلن فیروزآباد بود که به‌‌‌‌‌دلیل کم‌‌‌‌‌آبی منطقه و آب‌‌‌‌‌بری این طرح، تصمیم گرفته شد این طرح به جنوب ایران و در کنار منابع تولید اتان منتقل شود.
این را هم باید اضافه کنم که طرح‌های فسا، داراب و جهرم سه طرح پایین‌‌‌‌‌دستی پلی‌‌‌‌‌پروپیلنی این طرح هستند که قرار شده‌است در یک بخش استان تجمیع شوند تا مشکل مربوط به آب‌‌‌‌‌بری هم به حداقل ممکن کاهش یابد و از منابع آبی به نحو بهینه استفاده کنیم. به این ترتیب خط مرکز فعال می‌شود، پتروشیمی فیروزآباد هم در حال انجام کارهای خود از جمله مکان‌‌‌‌‌یابی مجدد طرح است. در ممسنی هم پتروشیمی بروجن و کازرون از طرح‌های خط مرکز هستند که باقی‌مانده‌‌‌‌‌اند و به‌دنبال نشستی که در این ارتباط داشتیم، طرح جایگزین کریستال ملامین را به آنها پیشنهاد داده‌‌‌‌‌ایم، زیرا پتروشیمی بروجن در محل سخت‌‌‌‌‌گذری قرارگرفته‌است و نمی‌توان خط اتیلن غرب را به آنجا منتقل کرد. برای پتروشیمی ممسنی و کازرون هم به‌‌‌‌‌دلیل مشکلات کم‌‌‌‌‌آبی احتمالا طرح جایگزین خواهیم داد تا خط اتیلن غرب هم تا آنجا ادامه نیابد.
طرح دیگر مجتمع پترو رامشه است که قرار بود در اصفهان اجرا شود و به‌‌‌‌‌دلیل بحران کم‌‌‌‌‌آبی به بررسی مجدد طرح پرداختیم، زیرا اجرای این طرح در استان اصفهان موجب تنش آبی در این استان می‌شود، بنابراین قرار شد طرح به عسلویه منتقل و در کنار پتروشیمی دالاهو اجرا شود.
آیا طرح‌های برنامه هفتم و هشتم توسعه پتروشیمی با توجه به تحولات بازار جهانی بازنگری می‌شوند؟
بله، طرح‌ها از دو جهت بازنگری می‌شوند؛ بازنگری اصلی براساس ناترازی گاز است، به این ترتیب که به همه هلدینگ‌ها اعلام‌شده‌است به بازنگری طرح‌هایی که بر پایه گاز طبیعی هستند مانند واحدهای متانولی، اوره و آمونیاک یا ام‌‌‌‌‌ائی‌‌‌‌‌جی بپردازند و ما نیز آنها را بررسی می‌کنیم و به شرکت‌ها اعلام‌شده که آمادگی داریم طرح جایگزین زنجیره ارزش را به آنها معرفی کنیم، بنابراین طرح‌های پتروشیمی به‌ویژه طرح‌هایی که در برنامه هشتم توسعه اجرا خواهند شد، دستخوش تحول بنیادین خواهند شد.
طرح‌های برنامه هفتم توسعه نیز این تغییرات را خواهند داشت؟
از آنجا که طرح‌های برنامه هفتم توسعه به‌‌‌‌‌طور میانگین ۴۰درصد پیشرفت دارند، بنابراین منطقی نیست تغییری در اجرای آنها داده شود. تنها تغییری که در این بخش اتفاق خواهد افتاد و ما هم بسیار پیگیری می‌کنیم این است که اجرای یکسری طرح‌های زنجیره ارزش را که عنوان کردم، از طریق هلدینگ‌ها یا بخش‌خصوصی تسریع کنیم و تا انتهای برنامه هفتم توسعه به بهره‌‌‌‌‌برداری برسانیم. اگر بتوانیم این طرح‌ها را به بهره‌‌‌‌‌برداری برسانیم، هم کیفیت محصولات بهبود می‌یابد و هم سبد محصولات پتروشیمی ایران متنوع‌‌‌‌‌تر می‌شود.
ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی بر اساس برنامه‌‌‌‌‌ریزی انجام‌شده قرار است به سالانه ۲۰۰میلیون تن تا پایان برنامه هشتم توسعه برسد، آیا این رقم هم تغییر می‌کند؟
این برنامه نیز به احتمال زیاد همسو با بهبود تولید، دستخوش تغییر می‌شود، یعنی تولید محصولات با ارزش بالاتر و متناسب با کاهش ناترازی گاز خواهد بود، بنابراین امکان دارد ظرفیت واحدهای گازمحور کم شود، اما به‌نظر با توسعه بخش زنجیره می‌توانیم به لحاظ ارزشی این کاهش را جبران کنیم.
چه تعداد از طرح‌های برنامه هفتم توسعه تا پایان دولت سیزدهم به بهره‌‌‌‌‌برداری می‌رسند؟
۶۶ طرح پتروشیمی با ظرفیت سالانه ۵۱میلیون‌تن در برنامه هفتم در حال اجراست. مجموع سرمایه‌گذاری موردنیاز ۳۵میلیارد‌دلار است که ۱۰میلیارد‌دلار آن انجام شده‌است. طرح‌های پترونادآسیا، پادجم، اوره و فاز۲ آمونیاک کرمانشاه، پلی‌‌‌‌‌پروپیلن ارغوان‌‌‌‌‌گستر ایلام و چند طرح دیگر از طرح‌هایی هستند که تا پایان دولت سیزدهم به بهره‌‌‌‌‌برداری می‌رسند و ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی را از ۹۲میلیون‌تن کنونی به ۱۱۰میلیون‌تن در پایان دولت سیزدهم می‌‌‌‌‌رسانند.
صنعت پتروشیمی نیازمند سرمایه‌گذاری سالانه ۷ تا ۱۰میلیارد‌دلار است. طی ۲سال دولت سیزدهم چه مقدار سرمایه‌گذاری انجام شده‌است؟
به‌‌‌‌‌طور میانگین در سال‌های گذشته سالانه ۳.۵میلیارد‌دلار در این صنعت سرمایه‌گذاری شده که بیشتر آن از سوی هلدینگ‌ها بوده‌است. از آنجا که هلدینگ‌ها منابع خود را به صندوق‌های بازنشستگی خود می‌برند، به‌دنبال این هستیم که در برنامه هفتم توسعه الزامی را برای هلدینگ‌ها درنظر بگیریم تا ۳۰درصد سود سالانه خود را در صندوق‌ها توزیع نکنند. این پیشنهاد به سازمان برنامه و بودجه‌داده شده‌است و به‌دنبال یک ابزار تشویقی برای اجرای آن هستیم که اگر این الزام محقق شود، سرمایه موردنیاز سرمایه‌گذاری در طرح‌ها قابل تامین است و برای توسعه صنعت پتروشیمی بسیار کارساز خواهد بود.
چه تعداد از طرح‌های برنامه هفتم و هشتم توسعه در راستای تکمیل زنجیره ارزش است؟
بیش از ۳۰ طرح مختلف برای اجرای طرح‌های زنجیره ارزش تعریف شده‌اند که آغاز عملیات ساخت آنها در برنامه هفتم توسعه آغاز خواهد شد و بیشتر در برنامه هشتم توسعه افتتاح می‌شوند.
ظرفیت تولید محصولات بالادست، میانی و پایین‌‌‌‌‌دست در پایان برنامه هفتم توسعه از ظرفیت کل صنعت پتروشیمی چه مقدار خواهد بود؟
پیش‌بینی می‌شود در پایان برنامه هفتم توسعه، ۵۸میلیون تن معادل ۴۵درصد ظرفیت اسمی محصولات پایه، ۲۶میلیون تن معادل ۲۰درصد ظرفیت اسمی مواد هیدروکربوری، ۱۴میلیون تن معادل ۱۱درصد ظرفیت اسمی محصولات میانی و ۳۱میلیون تن معادل ۲۴درصد ظرفیت اسمی محصولات نهایی باشد.
به‌عنوان پرسش پایانی، با توجه به رویکرد جهانی به سمت سرمایه‌گذاری در هیدروژن سبز آیا برنامه‌‌‌‌‌ای برای ورود صنعت پتروشیمی به این بخش دارید؟
بله. ما به مطالعات در حوزه هیدروژن سبز، آمونیاک آبی و آمونیاک سبز ورود کرده‌‌‌‌‌ایم. برای نمونه، طرح آمونیاک ستاره خلیج‌فارس براساس هیدروژن مازاد پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس تعریفشده که از سوی تاپیکو انجام خواهد شد و نخستین‌واحدی خواهد بود که آمونیاک آن از هیدروژن تولید می‌شود. این را هم اضافه کنم که مطالعات بازار طرح‌های اصلی انجام و به‌‌‌‌‌روز شده و از یک سال‌قبل در اختیار بخش‌خصوصی قرارگرفته تا آنها نیز بازار محصولات خود را مطالعه کنند و تعریف طرح‌های جدیدشان براساس مطالعات بازار جهانی باشد.
