پیام ریسک‌های ۲۰۲۴
مجمع جهانی اقتصاد اواخر هفته گذشته «ریسک‌های مهم جهان در سال ۲۰۲۴ » را منتشر کرد. انتشار این ریسک‌ها که هر سال طبق روال منتشر می‌شود نه تنها برای کارشناسان، بلکه برای برنامه‌ریزان و دولتمردان هم مهم است. در اصل اعلام این ریسک‌ها تلنگری به اذهان این کارشناسان و برنامه‌ریزان است که برنامه‌های سال یا چند سال آینده خودشان را طبق آنها برنامه‌ریزی کنند. نگاهی به تعداد ریسک‌ها یا مخاطرات و نیز نوع آنها مقداری نگران‌کننده است. نگران‌کننده از این بابت که نوع مخاطرات آن‌قدر دگرگون شده که یک کشور یا چند کشور به تنهایی از حل آن برنمی‌آیند، بلکه حل آن نیاز به یک اجماع جهانی یا تلاش حداکثر کشورها را دارد.
این مجمع جهانی اقتصاد مخاطرات را در بازه‌های ۲ و ۱۰ساله تدوین کرده‌است. در بازه ۲ساله اولین ریسک Misinformation و Disinformation است.) متاسفانه اصطلاح درست و با مسمایی درباره Disinformation نداریم و منظور از آن: اطلاعات نادرستی است که عامدانه پخش می‌شود.) اینکه چه نهاد یا کشوری این اطلاعات غلط و نادرست را پخش و مخاطره را جهانی می‌کند یک طرف معادله است و اما اینکه چگونه می‌توان با این ریسک برخورد کرد، طرف دیگر معادله است. هرچند این ریسکی که مجمع در بازه ۲ساله تعریف کرده و آن را در رده اول ریسک‌های جهان قرار داده است در بازه ۱۰ ساله نیست. یعنی آنکه جهان در سال۲۰۳۴ با این ریسک مواجه نیست و شاید به خاطر توسعه فناوری و دانشی که انسان‌ها تا آن زمان کسب می‌کنند این مخاطره از اهمیتش کاسته می‌شود؛ اما ریسک‌های دیگری هست که نه فقط در بازه ۲ساله تعریف‌شده بلکه در بازه ۱۰ساله هم تعداد این نوع ریسک‌ها افزایش یافته است.
در بازه ۲ساله ریسک دوم «رخدادهای شدید آب و هوایی» و ریسک رتبه دهم «آلودگی آب و هوا» است. ریسک‌هایی که به هم مرتبط هستند؛ اما در ریسک‌های بازه ۱۰ساله، به یک‌باره ریسک‌های مربوط به اقلیم از دو عنوان به پنج عنوان افزایش می‌یابد. یعنی جدا از رخدادهای شدید آب و هوایی و آلودگی، سه ریسک دیگر «تعییرات شدیدی که نسبت به سیستم زمین» و «حذف تنوع زیستی و فروپاشی اکوسیستم» و «کمبود منابع طبیعی» هم اضافه شده‌اند. یعنی در ۱۰سال دیگر ۵۰درصد ریسک‌های مهم دیگر حتی چالش‌های نظامی بین کشوری یا درون ایالتی نیست، فقدان فرصت‌های اقتصادی یا حتی تورم نیستند، بلکه ریسک‌های مهم مرتبط به اکوسیستم و اقلیم است؛ یعنی آنچه به حیات انسان‌ها مربوط است. ما تاکنون (یعنی تا دو دهه پیش) حیات راحتی داشته‌ایم این را می‌توان از نگاهی که به ریسک‌های دو دهه پیش منتشر می‌شد، متوجه شد.
اما از دو دهه پیش به این طرف با مشخص‌شدن مضرات انتشار گازدی اکسید کربن از یک طرف و تغییرات اقلیمی که ناشی از گرم شدن کره زمین است از طرف دیگر، حیات روی این کره خاکی در معرض تهدید جدی قرار گرفته است. نمونه بارز آن را می‌توان در تامین منابع آبی ایران دید. ریسکی که اتفاقا این مجمع درباره ایران در همین سال جاری میلادی دیده است. منابع آبی را در حال حاضر با فناوری‌های موجود نمی‌توان به وجود آورد؛ زیرا آب یک منبع مرتبط با اقلیم و آب و هوا است و از دسترس انسان – در حال حاضر – خارج است. به همین خاطر برطرف کردن تهدیدات مرتبط با آب و هوا و اقلیم، دیگر از عهده یک کشور یا دو کشور برنمی‌آید. این راه‌حل نیازمند یک اجماع جهانی است و اجماع جهانی هم نیازمند، تعاملات بین دولت‌ها و کشورها است. در واقع تهدید حیات کره زمین یک تهدید فراملیتی و فرامکتبی است. این تهدید نه نژاد می‌شناسد نه ثروت و نه دین. خطر بیخ گوش ماست!
