هر سه کشور که در جوار ایران قرار دارند، سال گذشته جزو ۱۰ مقصد گردشگر خروجی ایران بوده‌اند؛ کشورهایی که توانسته‌اند با به‌کارگیری استراتژی‌ها و برنامه‌های اجرایی مناسب در مسیر توسعه گردشگری قرار بگیرند. معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی ایران در گزارشی ضمن بررسی سیاست‌های گردشگری این سه کشور، وضعیت گردشگری در ایران را با این کشورها مقایسه کرده است.  طبق این گزارش، نکته مهم درباره این کشورها آن است که هر سه با یک برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژی دقیق به توسعه گردشگری ورود پیدا کرده‌اند و نقش دولت در این میان بسیار حائز اهمیت بوده است. درواقع فصل مشترک میان تجربه هر سه کشور، «عزم جدی دولت برای توسعه صنعت گردشگری»، «داشتن استراتژی توسعه گردشگری و پایبندی به اجرای آن»، «ارائه مشوق‌های کارآمد دولتی»، «همکاری موثر میان بخش دولتی و خصوصی» و «تبلیغات و بازاریابی در سطح بین‌المللی» بود.

اما براساس گزارش پارلمان بخش خصوصی، وضعیت ایران در هر چهار شاخص «سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی»، «سهم مستقیم سفر و گردشگری از اشتغال»، «سهم صادرات بازدیدکننده از صادرات کل» و «سهم سفر و گردشگری از سرمایه‌گذاری کل» از هر سه کشور مورد بررسی پایین‌تر است. در واقع، ایران به‌جز در ارکان رقابت‌پذیری قیمتی و منابع فرهنگی، در سایر ارکان تشکیل‌دهنده شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. این آمارها از سوی دیگر نشان می‌دهد به دلیل ضعف در بخش گردشگری در ایران، سهم این بخش از اقتصاد از متوسط کشورهای موفق در این منطقه نیز کمتر است. در شاخص رقابت‌پذیری جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۷ ایران رتبه ۹۳ از ۱۳۶ کشور مورد بررسی و امتیاز ۴/ ۳ را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ۹۷ ( از ۱۴۱ کشور) و امتیاز ۳/ ۳ در سال ۲۰۱۵ اندکی بهبود داشته است. گزارش رقابت‌پذیری جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۷ نشان می‌دهد ایران در رکن رقابت‌پذیری قیمتی همانند سال ۲۰۱۵ همچنان رتبه اول را کسب کرده‌است.

بررسی چهار زیرشاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری، یعنی توانمندسازی محیط، سیاست‌های سفر و گردشگری، زیرساخت‌ها و منابع طبیعی و فرهنگی نشان می‌دهد ایران به‌طور متوسط در زیرشاخص توانمندسازی محیط و پس از آن سیاست‌های سفر و گردشگری امتیاز بهتری نسبت به دو زیرشاخص دیگر کسب کرده است.  از سوی دیگر، در سال ۲۰۱۸ در بین کشورهای منطقه سند چشم‌انداز ۱۴۰۴، صنعت توریسم گرجستان با داشتن سهم مستقیم ۶/ ۸ درصد در اشتغال این کشور و سهم مستقیم ۱/ ۱۰ درصدی در GDP آن بالاترین جایگاه را در منطقه داشته است. دلایل زیادی برای این رشد قابل‌ملاحظه می‌تواند وجود داشته باشد. به‌طور مثال بیشتر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در گرجستان در بخش‌های گردشگری و پروژه‌های تولید برق صورت گرفته است. اقدامات دولت در زمینه جذب گردشگر، از جمله تلاش و تعهد به حفظ امنیت گردشگران، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و تسهیلات جدید در صدور روادید، موجب توسعه بخش گردشگری در سال‌های گذشته شده است. خصوصی‌سازی امکانات توریستی از جمله هتل‌ها، امکانات رفاهی، شبکه‌های حمل و نقل، رستوران‌ها و خطوط ارتباطی، از دیگر اقدامات موفق دولت در این زمینه بود.

اعمال این سیاست‌ها طی سال‌های اخیر تاثیر زیادی در توسعه بخش گردشگری کشور گرجستان داشت. در همین حال، در شرایطی که گردشگری ۵/ ۶ درصد از کل GDP ایران سهم داشته، این نسبت برای امارات متحده عربی ۱/ ۱۱ درصد، برای ترکیه ۱/ ۱۲ درصد و برای گرجستان ۷/ ۳۳ درصد بوده است. سهم گردشگری از کل اشتغال ایران نیز براساس گزارش سال ۲۰۱۸، ۴/ ۵درصد بوده؛ نسبتی که برای ترکیه ۷/ ۷ درصد، برای امارات ۶/ ۹درصد و برای گرجستان ۵/ ۲۹درصد ثبت شده است. اما نسبت صادرات گردشگری (جذب گردشگر خارجی به کشور) به کل صادرات در ایران اختلاف محسوسی با سه کشور مورد نظر دارد. این نسبت برای ایران ۴درصد، برای امارات متحده عربی ۶/ ۸درصد، برای ترکیه ۴/ ۶ درصد و برای گرجستان چیزی نزدیک به نیمی از کل صادرات این کشور، معادل ۵/ ۴۳درصد بوده است. وضعیت سرمایه‌گذاری گردشگری به نسبت کل سرمایه‌گذاری‌ها البته در هیچ‌کدام از چهار کشور به یک‌دهم از کل سرمایه‌گذاری‌ها نمی‌رسد. به این ترتیب، سرمایه‌گذاری‌های گردشگری در ایران ۴/ ۳ درصد، در گرجستان ۲/ ۴درصد، در ترکیه ۸/ ۶ درصد و در امارات ۸/ ۷درصد از کل سرمایه‌گذاری‌ها بوده است. مقایسه رتبه ایران با کشورهای مورد مطالعه در رقابت‌پذیری سفر و گردشگری موید این نکته است که کشورمان در میان رقبای خود در منطقه به شکلی محسوس از جایگاه پایین‌تری برخوردا ر بوده و راه طولانی برای به دست گرفتن بازار گردشگری در این منطقه پیش‌رو دارد؛ مسیری که جز با برنامه پیش نخواهد رفت.

19 (1)