«دنیای اقتصاد» وضعیت زیرساخت‌های همدان و تبریز به عنوان پایتخت‌های توریسم کشور را بررسی می‌کند

چالش‌های میزبانی از دو رویداد توریستی ۲۰۱۸

امیر شاملویی دنیای اقتصاد : سال ۲۰۱۸ برای گردشگری ایران سال مهمی محسوب می‌شود. تبریز به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال‌جاری میزبان گردشگران بیشتری خواهد بود و توجه بیشتری نسبت به سال‌های گذشته را به خود جلب خواهد کرد. همدان نیز در اجلاس وزرای گردشگری کشورهای آسیایی به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای آسیایی در سال ۲۰۱۸ میلادی رسیده است. با اینکه مسوولان کشوری گردشگری و مسوولان استانی از امکان توسعه هرچه بیشتر گردشگری و ورود گردشگران بسیار در این دو پایتخت حرف می‌زنند اما به نظر می‌رسد موضوع به این سادگی هم نیست و چالش‌های بسیاری بر سرراه گردشگری همدان و تبریز وجود دارد. زیرساخت‌ها و امکانات لازم گردشگری در این دوشهر آن‌طور که باید و شاید فراهم و آماده نیست. این درحالی است که برخی شهرهایی که پیش از این جایگاه‌ها پایتختی گردشگری را در منطقه داشته‌اند، سعی کرده‌اند امکانات مناسبی را برای گردشگران ورودی ایجاد کنند و اساسا پیش از دستیابی به چنین جایگاهی، زیرساخت‌های لازم را فراهم آورده‌اند.

مروری بر امکانات گردشگری دو شهر ایرانی

اما پایتختی گردشگری کشورهای اسلامی و کشورهای آسیایی در شرایطی گفته می‌شود می‌تواند به ورود گردشگران بیشتر به تبریز و همدان کمک کند که براساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۴، تعداد گردشگران خارجی استفاده‌کننده از هتل‌های استان همدان ۱۱ هزار و ۲۲۲ نفر بوده است و این میزان برای آذربایجان‌شرقی نیز ۴۵۰ هزار نفر اعلام شده است. هر دو استان در سال ۱۳۹۳ گردشگران خارجی بیشتری داشته‌اند؛ به طوری که استان همدان پذیرای ۱۱ هزار و ۸۲۲ نفر و آذربایجان‌شرقی پذیرای ۵۳۵ هزار نفر در هتل‌هایشان بوده‌اند. از نظر تعداد اقامتگاه‌های موجود در هر استان نیز طبق گزارش مرکز آمار، آذربایجان شرقی دارای ۱۴۱ اقامتگاه تا پایان سال ۱۳۹۴ و از این میان ۳ هتل ۵ ستاره، ۳ هتل ۴ ستاره، ۵ هتل ۳ ستاره و ۱۸ هتل ۱ و ۲ ستاره بوده‌اند.

۷۲ مورد نیز مهمان‌پذیر بوده، ۱۴ مورد هتل‌آپارتمان و در نهایت ۲۶ مورد شامل کمپ، اردوگاه، خانه‌مسافر و مهمانسرای دولتی محسوب شده‌اند.  این درحالی است که سهم شهر تبریز از این میان ۲ هتل ۵ ستاره، ۳ هتل ۴ ستاره، یک هتل ۳ ستاره و ۱۱ هتل یک و ۲ ستاره بوده؛ یعنی به جز شهر اسکو با داشتن یک هتل ۵ ستاره، هیچ شهر دیگری در این استان تا پایان سال ۱۳۹۴ هتل بیش از ۳ ستاره نداشته است. همچنین در شهر تبریز ۳۴ مهمان‌پذیر، ۹ هتل‌آپارتمان و ۷مورد کمپ، اردوگاه، خانه‌مسافر و مهمانسرای دولتی وجود داشته‌ که در مجموع تعداد مراکز اقامتی تبریز را به ۶۷ مورد تا سال ۱۳۹۴ رسانده‌اند. افزون بر این و طبق همین آمارها، ظرفیت‌ اقامتگاه‌های استان آذربایجان‌ شرقی در سال ۱۳۹۴ برابر با ۸هزار و ۱۷۱ تخت بوده که از این میان ۶۸۶ تخت و ۳۶۹ اتاق در هتل‌های ۵ ستاره، ۶۸۰ تخت و ۳۱۸ اتاق در هتل‌های ۴ ستاره، ۳۳۸ تخت و ۱۵۴ اتاق در هتل‌های ۳ ستاره و ۱۲۵۵ تخت و ۵۵۰ اتاق در هتل‌های ۱ و ۲ ستاره، ۲۸۶۹ تخت و ۱۰۳۹ اتاق در مهمان‌پذیرها، ۱۰۶۸ تخت و ۲۰۴ اتاق در هتل‌آپارتمان‌ها و ۱۲۷۵ تخت و ۶۳۸ اتاق در مهمانسراهای جهانگردی بوده‌اند.

بررسی آمار مربوط به استان همدان در مورد هتلداری در سال ۱۳۹۴ نیز حاکی از این است که مجموع اقامتگاه‌های این استان در این سال به ۲۸ مورد می‌رسید که شامل هیچ هتل ۵ ستاره‌ای نمی‌شد و تنها ۲ هتل ۴ ستاره، یک هتل ۳ ستاره و ۴ هتل یک و ۲ ستاره در این استان وجود داشته‌اند که در کنار ۱۷ مهمان‌پذیر، ۳ هتل‌آپارتمان و یک مجتمع اقامتی، گردشگران را تحت پوشش قرار می‌دهند. از این میان، سهم شهر همدان ۱۷ اقامتگاه است که ۲ هتل ۴ ستاره، یک هتل ۳ ستاره و ۳ هتل یک و ۲ ستاره، ۱۰ مهمان‌پذیر و یک هتل‌آپارتمان را به خود اختصاص می‌دهد. این به معنی آن است که در شهرهای دیگر استان همدان طبق آمار سال ۱۳۹۴ به جز شهر همدان تنها یک هتل یک و ۲ ستاره وجود داشته است. ظرفیت اقامتگاه‌های این استان در سال ۱۳۹۴ در مجموع ۱۷۱۸ تخت بوده که از این میان ۶۰۲ تخت و ۲۱۳ اتاق در هتل‌های ۴ ستاره، ۱۰۰ تخت و ۴۵ اتاق در هتل‌های ۳ ستاره، ۸۲ تخت و ۲۵ اتاق در هتل‌های یک و ۲ ستاره، ۷۰۷ تخت و ۲۴۹ اتاق در مهمان‌پذیرها، ۲۱۲ تخت و ۲۹۸ اتاق در هتل‌آپارتمان‌ها و ۱۵ تخت و ۵ اتاق در یک مجتمع اقامتی قرار داشته‌اند. هرچند آمار جدیدتری از تحولات دو سال اخیر هتل‌ها و تعداد آنها در آمار رسمی مرکز آمار ایران در دست نیست، اما کمبود مراکز اقامتی در استان همدان می‌تواند به پاشنه آشیلی برای جذب گردشگران خارجی استان تبدیل شود و همین مساله شاید اندکی کمتر برای تبریز نیز ایجاد شود.

اقدامات «قونیه» برای توریسم

پیش از اینکه تبریز به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ انتخاب شود، سه شهر در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ به این عنوان انتخاب شده بودند. ابتدا در سال ۲۰۱۵ شهر قدس به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی انتخاب شد و پس از آن قونیه در سال ۲۰۱۶ و مدینه در سال ۲۰۱۷ انتخاب شدند. در این میان قونیه و نهادهای خصوصی و دولتی ترکیه اقدامات مناسبی انجام دادند که این شهر را در گردشگری موفق کرده است. یکی از اقداماتی که ترکیه برای استفاده هر چه بیشتر از ظرفیت‌های گردشگری این شهر انجام داد، این بود که دومین کنفرانس بین‌المللی گردشگری حلال را در روزهای سوم تا پنجم ماه مه سال ۲۰۱۶ در این شهر برگزار کرد. در این کنفرانس، بیش از هزار مخاطب شامل تورگردانان، بازدیدکننده‌های رسمی، آژانس‌های سفر، هنرمندان، افراد دانشگاهی، سرمایه‌گذاران و نمایندگانی از بخش‌های مختلف هتلداری، غذایی، خطوط هوایی و خرده‌فروشی شرکت داشتند. این کنفرانس به ترکیه اجازه می‌داد تا هر چه بیشتر روی بازار سفر رو به گسترش مسلمانان خود سرمایه‌گذاری کند و آن را بهبود بخشد.

استان قونیه به‌دلیل وجود مدفن مولانا مشهور است و یکی از بزرگ‌ترین مناطق ترکیه نیز محسوب می‌شود. این استان هر سال حدود ۵/ ۲ میلیون گردشگر جذب و از وجود مولانا نیز برای تبلیغات گردشگری خود و برندسازی برای جذب مجدد گردشگران استفاده می‌کند. بر همین اساس، در سال ۲۰۱۶ در شهر قونیه «جشنواره مولانا» را بین هفتم تا هفدهم دسامبر برگزار کرد. این جشنواره از سوی وب‌سایت‌های زیادی به‌عنوان یکی از جشنواره‌های مهم سال قلمداد شده بود و قونیه موفق شد در این ۱۰ روز ۶۵۰۰ توریست را از نقاط مختلف جذب کند. متعاقب عوایدی که پایتختی گردشگری کشورهای اسلامی برای قونیه داشت، این شهر در سال ۲۰۱۷ با تبلیغات بیشتری که کرد تعداد گردشگرانش را در آن مدت به ۹۵۰۰ نفر افزایش داد.  در مقام مقایسه می‌توان به آرامگاه باباطاهر در همدان که شخصیتی عرفانی هرچند کم‌اهمیت‌تر از مولانا است، اشاره کرد که بازدید آن در کل سال ۱۳۹۴ حدود ۱۴۳ هزار نفر بوده و در بیشترین آماری که وجود دارد در سال ۱۳۹۱ بیش از ۴۶۵ هزار نفر بوده است. این میزان برای آرامگاه بوعلی سینا نیز در سال ۱۳۹۴ حدود ۱۴۰ هزار نفر بوده و در اوج خود در سال ۱۳۹۱ به ۴۹۴ هزار نفر نیز رسیده است.

البته دو نکته مهم در این بین وجود دارد؛ یکی کاهش قابل توجه بازدید از این آرامگاه‌ها و دومی شکاف شدیدی که قونیه در قیاس با آرامگاه مولانا در بهترین حالت ۲۰ درصد بازدیدکنندگان آن است و در بدترین حالت تنها به حدود ۶ درصد آن می‌رسد.  افزون بر این، در قونیه تلاش شد تا نقش بخش خصوصی هر چه بیشتر تقویت شود و این بخش در کنار دولت ترکیه بتوانند جریان گردشگری به این کشور و قونیه را بیشتر کنند. استفاده مناسب از داشته‌های فرهنگی، شخصیت‌های فرهنگی و برگزاری جشنواره در خصوص آنها یکی از راهکارهایی بوده که در قونیه مورد استفاده قرار گرفت؛ موضوعی که با توجه به داشته‌های فرهنگی کشورمان امری دشوار نیست. برای مثال همدان با داشتن شخصیت‌هایی مانند باباطاهر و ابن‌سینا و تبریز با مفاخرش می‌توانند از این روش استفاده کنند. رویکرد دیگر انتقال برخی جشنواره‌ها به استان منتخب بوده است که نیاز به برنامه‌ریزی دارد. 

براساس آمارهای موجود، در سال ۲۰۱۶، ۵۱ هزار و ۵۷۴ نفر از گردشگران خارجی وارد شده به قونیه از هتل ۵ ستاره استفاده کرده بودند و ۱۷۶ هزار و ۲۶۶ نفر از اتباع ترکیه نیز وارد این هتل‌ها شده بودند که مجموعا حدود ۲۲۸ هزار نفر متقاضی هتل‌های ۵ ستاره را تشکیل می‌دادند. در این میان میزان اقامت شبانه در هتل‌های ۵ ستاره برای خارجی‌ها ۴/ ۲ شب و برای داخلی‌ها ۸/ ۱ شب بود. نرخ اشغال هتل‌های ۵ ستاره این استان نیز به‌رغم مشکلات فراوان ترکیه از نظر گردشگری و سیاسی در سال ۲۰۱۶، برابر با ۱۹/ ۳۶ درصد بود. شواهد موجود نشان می‌دهد دو شهر همدان و تبریز در سال ۲۰۱۸ درحالی به عنوان پایتخت‌های گردشگری شناخته می‌شوند که حالا دست کم با گذشت دوماه از آغاز این سال نتوانسته‌اند تبلیغات چشمگیر و اقدامات موثری برای جذب گردشگری صورت دهند. باید منتظر ماند و دید در ماه‌های پیش‌رو، این جایگاه چه عوایدی را برای گردشگری این دو منطقه از کشورمان خواهد داشت.