سفر به همدان (قسمت هشتم)

دیدار از نخستین پایتخت تمدنی

محمدحسین باقی : از گنبد علویان عازم «تپه‌‌‌ هگمتانه» شدیم. هگمتانه نخستین پایتخت تمدنی و «شهرنشینی» ایران بود. دلیل نام‌‌‌گذاری این شهر این است که پیش از شکل‌‌‌گیری دولت ماد، نوعی گردهمایی مردمی در اینجا انجام می‌‌‌شد. آدمی با ورود به این مکان‌‌‌های با عظمت دچار حس غرور می‌‌‌شود و از غرور دوست دارم «سر به آسمان بسایم». هم سر به چرخ بلند می‌ساییم و هم «بیخ»مان «ارجمند» است. در روزگاران کهن، ما مردمانی یکجانشین و صاحب تمدن بودیم و نیمی از جهان زیر حکمرانی با درایت ایرانی‌‌‌ها بود. اما آنچه آتش بر دل می‌‌‌زد این بود که بسیاری از این اماکن و محوطه‌‌‌های تاریخی به حال خود رها شده‌‌‌اند.

اگر بودجه مناسب صرف نگهداری این مکان‌‌‌ها می‌‌‌شد، بی‌‌‌تردید آیندگان می‌توانستند از این میراث بهره ببرند یا اگر بخشی از این سوء‌استفاده‌ها از بیت‌المال صرف مرمت و احیا و نوسازی آثار و بافت‌‌‌ها و محوطه‌‌‌های تاریخی می‌‌‌شد، دعای گذشتگان و آیندگان نصیب متولیان این احیا و نوسازی می‌‌‌شد. اما به قول حاج سیاح «کسانی که دول و ملل را گردش نکرده اوضاع عالم را نمی‌‌‌دانند حق دارند که ندانند ایران چه وضع طبیعی دارد، چه آثار ابهت در او موجود است... افسوس! افسوس». بسیاری از کشورهای تازه تأسیس و تازه به دوران رسیده با چنگ‌‌‌اندازی به هویت دیگران به دنبال هویت‌‌‌سازی و تاریخ‌‌‌سازی برای خود هستند. آنها حتی از یک کلاه‌‌‌خود متعلق به یکی از سربازانشان به‌‌‌عنوان اثری تاریخی یاد می‌‌‌کنند و آن را چون جان نگاهداری می‌‌‌کنند.

در سفری که سال‌‌‌ها پیش به ترکیه داشتم، وارد منزلی شدیم که می‌‌‌گفتند متعلق به یک سرباز عثمانی است قیمت بلیت ورودی آن هم یک دلار بود. وقتی وارد شدیم فقط یک شمشیر و یک کلاهخود دیدیم با لباسی نظامی و مندرس که داخل محفظه‌‌‌ای شیشه‌‌‌ای روی دیوار بود. آن ‌‌‌وقت در سرزمین ما که وجب ‌‌‌به‌‌‌ وجب آن اثر تاریخیِ طبیعی هست، آن را به امان باد و باران و سرما و گرما رها کرده‌‌‌ایم.  در هگمتانه وارد فضایی بزرگ شدیم که همان شهر گمشده بود و سقف فلزی بزرگی آن را پوشانده بود. در جاهایی آثار رطوبت در خاک دیده می‌‌‌شد. در کاتالوگ مربوطه چنین آمده است: «... در کاوش‌‌‌های باستان‌‌‌شناسی دهه‌‌‌های ۶۰ و ۷۰ شمسی شهر بزرگی را که با بهره‌‌‌گیری از یک سیستم  عظیم معماری مدرن ساخته‌‌‌شده بود شناسایی و بخش‌‌‌هایی از آن، از دل خاک آزاد شد. دستاورد فعالیت‌‌‌های گروه باستان‌‌‌شناسی، شناسایی مجموعه ساختمان‌‌‌های مربعی شکل در عمق ۲ تا ۵ متری از سطح تپه است که در ابعاد ۵/ ۱۷ در ۵/ ۱۷ متر ساخته‌‌‌شده است. ورودی هر واحد معماری به یک پیشخوان و تالار مرکزی در وسط و سه اتاق جانبی در دو سو ختم می‌‌‌شود... در ادامه‌‌‌ کاوش‌‌‌ها قسمت‌‌‌هایی از سیستم‌‌‌آبرسانی شهر در قالب جوی‌‌‌های متعدد نمایان شد.» اندکی آن‌‌‌سوتر رفتم و موزه‌‌‌ هگمتانه و موزه‌‌‌ سنگ را هم بازدید کردم. در موزه‌‌‌ هگمتانه چند چیز برایم جالب‌‌‌توجه بود:

۱- اندکی پس از ورود به موزه، استخوان‌‌‌های یک زن و مرد در محفظه‌‌‌ای شیشه‌‌‌ای حدود نیم متر در زیر زمین قرار داشت. این تصویر به‌‌‌راحتی قابل‌‌‌مشاهده بود. بر روی تابلویی در مورد چگونگی یافتن این زوج چنین آمده است: «ابتدای آبان ۱۳۹۶ مأموران اداره‌‌‌ آب و فاضلاب طی حفاری‌‌‌های خود جهت لوله‌‌‌کشی مسیر آب در کوچه‌‌‌ جراحان همدان واقع در خیابان باباطاهر به شیئی تاریخی برخوردند. این تابوت متعلق به دوره‌‌‌ اشکانی در بازه زمانی ۲۲۵۰ تا ۱۸۰۰ سال پیش است. داده‌‌‌های به‌‌‌دست‌‌‌آمده از این تابوت شامل دو جسد متعلق به یک مرد و زن بوده است». این دو جسد در داخل محفظه‌‌‌ای گِلین همراه با تعدادی کوزه و قوری به‌‌‌وضوح قابل‌‌‌مشاهده است.