ایران در ۴۵روزگذشته میزبان حداقل ۱۴مقام خارجی بود
ترافیک دیپلماتیک در پایتخت
«تهران»به کانون سفرها و رایزنیهای دیپلماتیک در منطقه تبدیل شده است؛ موضوعی که ناصر کنعانی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز در نشست خبری روز چهارشنبه‌‌‌اش به آن اشاره کرد و گفت: «پس از چند هفته ترافیک دیپلماتیک در تهران، ایران بار دیگر میزبان نشستی سازنده و روزی درخشان برای دیپلماسی کشور بود.» به گفته کنعانی، تهران به پایتخت دیپلماسی، اتحاد برای صلح و ائتلاف علیه یکجانبه‌‌‌گرایی و نظامی‌‌‌گری تبدیل شده است. کنعانی با بیان اینکه ایران در مسائل منطقه یک وزنه تعادل است، تاکید کرد: «دوران جهان دو قطبی و تک قطبی سپری شده است.»
اما چرا این روزها از تهران به عنوان پایتخت یا کانون دیپلماسی نام برده می‌شود و اصلا به چه دلیلی در یکی دو ماه گذشته شاهد افزایش سفرهای مقامات کشورها از رئیسجمهور و نخست‌‌‌وزیر گرفته تا وزیر خارجه به ایران هستیم؟ یک دلیل اصلی آن به سیاست دولت سیزدهم یعنی نزدیکی به همسایگان مربوط می‌شود و از این رو ما شاهد آن هستیم که بیشتر مقاماتی که به ایران آمده‌‌‌اند از کشورهای همسایه ایران بوده‌‌‌اند. تهران سهشنبه ۲۹ تیر میزبان ولادیمیر پوتین و رجب‌‌‌طیب اردوغان، روسای جمهور روسیه و ترکیه بود. هرچند این سفرها به بهانه نشست روند آستانه صورت گرفت اما رایزنیهای دو و سه جانبه نیز در دستورکار مقامات کشورها قرار داشت. همزمان با حضور روسای جمهوری ترکیه و سوریه، فیصل مقداد، وزیر خارجه سوریه نیز به ایران آمد و گفته می‌شود که این سفر با هدف انتقال گزارش نشست روند آستانه بود. پیش از آن نیز محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر، چهارشنبه ۱۵ تیر ماه به تهران آمده بود. دو روز قبل‌‌‌تر یعنی دوشنبه سیزدهم تیر نیز جیحون بایرام‌‌‌اف، وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان به ایران آمد.
اما یکی از مهم‌ترین سفرها به سفر یکشنبه پنجم تیر ماه مصطفی الکاظمی نخست‌‌‌وزیر عراق مربوط می‌شود. شخصی که مسوولیت میانجیگری مناسبات بین ایران با عربستان و همچنین مصر و اردن را عهده‌‌‌دار است.البته تهران در این دو ماه فقط میزبان مقامات منطقهای نبود و روز شنبه چهارم تیر جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در چارچوب رایزنیهای جاری میان ایران و اتحادیه اروپایی به کشورمان آمد. همچنین از آنجا که در چند ماه گذشته شاهد گسترش مناسبات تهران و مسکو در برخی حوزه‌‌‌ها هستیم، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه پنج‌شنبه دوم تیر راهی ایران شد و دیدارهایی با مسوولان کشورمان داشت. البته خرداد نیز شاهد رفت و آمدهای دیپلماتیک به تهران بودیم که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به سفر قاسم ژومارت توکایف، رئیسجمهور قزاقستان در روز یکشنبه ۲۹ خرداد، آلن سیمونیان، رئیس مجلس ارمنستان در روز پنج‌شنبه ۲۶ خرداد، بلاول بوتو زرداری، وزیر امورخارجه پاکستان و بردی‌‌‌محمداف، رئیسجمهور ترکمنستان نیز در روز سهشنبه ۲۴ خرداد به تهران اشاره کرد. تهران علاوه بر دیپلمات‌‌‌های منطقهای در ۲۰ تا ۲۲ خرداد میزبان نیکلاس مادورو، رئیسجمهور ونزوئلا بود. همچنین امامعلی رحمان رئیسجمهور تاجیکستان نیز ۸خرداد به ایران آمد.پیش از این تاریخ نیز بر اساس گزارشی که خبرگزاری «ایسنا» منتشر کرده است، دولت ایران طی ۱۰ ماهی که روی کار آمده، میزبان ۳ مقام ارشد کشورهای همسایه، ۱۶ وزیر امور خارجه و ۹ مقام خارجی در تهران بوده است. مصطفی الکاظمی نخست‌‌‌وزیر عراق، بشار اسد رئیسجمهور سوریه و شیخ تمیم بن حمد آل‌‌‌ثانی امیر قطر، سه مقام ارشدی بوده‌‌‌اند که در این بازه زمانی به ایران سفر کردند.
همان‌طور که اشاره شد بیشترین میزبانی تهران از روسای جمهور و وزرای خارجه کشورهای منطقه از کشورهای آسیایی چون قزاقستان، ترکمنستان و پاکستان و کشورهای عربی همچون عراق، قطر و سوریه بوده است. یکی از دلایلی که باعث تقویت هماهنگی ایران با کشورهای آسیایی چون قزاقستان و ترکمنستان شده، اهمیت و جایگاه منطقه اوراسیا در سیاست خارجی ایران است. همچنانکه پیش از این نیز شاهد سفر ابراهیم رئیسی رئیس‌‌‌جمهوری ایران به ترکمنستان و تاجیکستان و تصویب عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای بوده‌‌‌ایم که نشان‌‌‌دهنده تمرکز ایران بر این منطقه در چارچوب نگاه به شرق است. سفر امیر و وزیر خارجه قطر به ایران در دولت ابراهیم رئیسی را می‌توان در چارچوب میانجیگری دوحه میان تهران و واشنگتن و همچنین برگزاری مذاکرات احیای برجام در پایتخت قطر ارزیابی کرد.
جدای از این مساله، در سال‌های گذشته شاهد گسترش روابط ایران و قطر پس از بروز اختلافات میان دوحه و کشورهای شورای همکاری خلیج‌‌‌فارس بودیم و در عین حال به دلیل برگزاری مسابقات جام جهانی ۲۰۲۲ در قطر، این کشور چون می‌‌‌خواهد میزبانی امنی از این مسابقات داشته باشد نیاز دارد که از سمت همسایگان خود این اطمینان را حاصل کند.همچنین نباید از تغییر سیاست آمریکا در قبال منطقه خاورمیانه و شیفت آن به سمت شرق یا همان چین نیز غافل بود. دور شدن آمریکا از منطقه باعث شده که کشورهای خاورمیانه بیش از پیش به فکر آن باشند که بدون دخالت قدرتهای دیگر بتوانند امور خود را پیش ببرند. تشدید رایزنی‌‌‌ها و هماهنگی‌‌‌ها و شاید حتی بلوک‌‌‌بندی‌‌‌های جدید در منطقه از جمله اثرات ناشی از این سیاست دوری آمریکا از منطقه خاورمیانه باشد.اما دیگر فاکتوری که می‌توان آن را دلیل رایزنیهای بیشتر منطقهای دانست، بحران اوکراین است؛ تشدید و عیان شدن رقابت میان قدرتهای بزرگ بعد از جنگ اوکراین به نوعی خاورمیانه را به آوردگاهی برای رقابت قدرت‌‌‌ها تبدیل کرده است. در ادامه درخصوص اینکه چرا این روزها رفت‌‌‌و‌‌‌آمدهای دیپلماتیک به تهران افزایش پیدا کرده نظر دوکارشناس را جویا شدیم.
الزامات گذار به جهان چند قطبی
آریابرزن محمدی، استاد دانشگاه تهران در این رابطه به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «عقب‌‌‌نشینی آمریکا از منطقه و گذار به جهان چند‌‌‌قطبی، در کنار جنگ اوکراین و تحولات در سوریه باعث شده است نقش و جایگاه ایران در معادلات منطقه پررنگ‌‌‌تر از گذشته شود.» وی ادامه داد: «اردوغان به خوبی می‌‌‌داند که آمریکا همان‌طور که افغانستان را ترک کرد، به‌زودی از سوریه نیز خارج خواهد شد، بنابراین ترجیح می‌دهد در مورد سیاست‌هایش درباره سوریه، با ایران و روسیه و خود دولت سوریه مذاکره کند و روی آمریکا حساب باز نکند.» محمدی توضیح داد: «ضمنا اردوغان از آنچه او حمایت آمریکا از برخی گروه‌‌‌های کرد سوری می‌‌‌خواند به‌شدت انتقاد کرده و حضور نیروهای دولتی سوریه را به درگیری با گروه‌‌‌های کرد در مناطق مرزی با سوریه ترجیح می‌دهد.»به گفته این استاد دانشگاه تهران، شرکت پوتین در نشست سران روند آستانه در تهران که نخستین سفر رسمی خارجی او پس از شروع جنگ اوکراین بود، در کنار امضای تفاهم‌نامه ۴۰میلیاردی در حوزه گاز و انرژی و نقش مهم تهران در مذاکرات مربوط به صادرات غله روسیه به جهان همه بیانگر این واقعیت است که رئیسجمهور روسیه به اهمیت جایگاه و نقش بی‌‌‌بدیل ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک جمهوری اسلامی ایران در جهان پساغرب پی برده است.
بازیگری تهران در شرایط گذار
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل خاورمیانه نیز در رابطه با دلایل افزایش تحرکات دیپلماتیک تهران به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «دلیل نخست آن این است که نظام بین‌الملل بعد از جنگ اوکراین در وضعیت‌گذار قرار گرفته و در وضعیت گذار، معمولا بازیگران به تکاپو می‌‌‌افتند تا از فرصت‌‌‌های پیش آمده استفاده کرده یا جلوی تهدیدها را بگیرند. بنابراین نه تنها تهران بلکه خیلی کشورهای دیگری نیز در منطقه و نظام بین‌الملل فعال شده‌‌‌اند؛ چرا که پویش‌‌‌ها و عوامل جدیدی در نظام بین‌الملل شکل گرفته و دولت‌‌‌ها تلاش دارند از این وضعیت به نفع خود بهره بگیرند.»
قهرمانپور با اشاره به اینکه نکته دیگر به وضعیت منطقهای پیرامون ایران بازمی‌گردد، گفت: «اکنون نه تنها در مناسبات ایران با کشورهایی چون عربستان شاهد تحول هستیم، بلکه بین ترکیه و عربستان، عربستان و مصر، ترکیه و مصر و کشورهای مختلف دیگر نیز تعاملات دیپلماتیک در حال انجام است. بنابراین منطقه در موقعیتی قرار گرفته که از دوران هژمونی آمریکا در حال وارد شدن به دوران موازنه از راه دور است و بازیگران منطقهای در این اندیشه هستند که از این فرصت استفاده کنند و ایران نیز در همین راستا فعال‌‌‌تر شده است.»این کارشناس دلیل سوم را به شعارهای دولت سیزدهم یعنی پیگیری جدی‌‌‌تر سیاست‌های منطقهای مرتبط دانست و افزود: «دولت فعلی که با این شعارها روی کار آمد طبیعتا ترجیح می‌دهد که فعالیت‌های دیپلماتیک خود را افزایش دهد و از این رو در چند ماه اخیر شاهد رفت‌‌‌وآمد مقامات پاکستان، ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان و برخی مقامات کشورهای عربی به تهران بودیم.»
وی در نهایت تشریح کرد: «در نتیجه دولت ابراهیم رئیسی در یک سال اول روی کار آمدنش تلاش کرده که به سیاست دیپلماسی منطقهای خود عمل کند.» حال با توجه به مجموعه عوامل و دلایل ذکر شده به نظر می‌رسد که ایران همچنان به بازیگری فعال خود، پس از تغییر سیاست آمریکا و تلاش واشنگتن برای موازنه‌‌‌گری جدید در منطقه ادامه دهد. در عین حال اکنون که سرنوشت برجام مشخص نیست، تهران نمی‌‌‌خواهد تمام تخم‌‌‌مرغ‌‌‌هایش را در یک سبد بچیند، بنابراین به تنوع‌‌‌بخشی شرکای سیاست خارجی‌‌‌اش روی آورده است.
