سرشماری عمومی‌‌کشاورزی از ۱۲ آبان آغاز شد
هزینه یک همتی سرشماری عمومی‌‌کشاورزی
در ایران تاکنون ۵ سرشماری در سال‌های ۱۳۵۲، ۱۳۶۷، ۱۳۷۲ و ۱۳۸۲ خورشیدی با استفاده از ابزار کاغذی و سال ۱۳۹۳ با استفاده از ابزار الکترونیکی تبلت اجرا و نتایج آن در سطح کوچک‌ترین واحد جغرافیایی شهر و آبادی منتشر شد. مقایسه سرشماری‌‌های کشاورزی در کشورها نشان می‌دهد که کشور ایران به لحاظ تعداد سرشماری در منطقه آسیا با ۵ سرشماری جزو کشورهای پیشرو است. به هر حال طی سال‌های سرشماری، سطح سواد بهره‌‌برداران سبب شده تا سرشماری بیشتر حضوری و تلفنی باشد در حالی که این امر در کشورهای پیشرفته مثل آمریکا به دلیل سطح سواد بالا کشاورزان به شکل خوداظهاری و با ارسال فرم‌‌های مربوطه به شکل الکترونیکی انجام می‌شود.
بر اساس گزارش‌‌های ارگان‌‌های مختلف برخی از آمارها حاکی از آن است که ۵ میلیون و ۲۰۰هزار بهرهبردار در کشور فعالیت دارند، اما آمار مرکز آمار این عدد را ۴ میلیون نفر اعلام می‌کند. به هر روی در سرشماری کشاورزی آبان ماه قرار است ۲۸۰ قلم مورد پرسش باشد و این امر از تمام بهره‌‌برداران خواهد بود.بر اساس سخنان رئیس مرکز آمار ایران، سرشماری کشاورزی از ۱۲ آبان سال‌جاری آغاز شده و حدود ۴۵ روز به طول می‌‌انجامد و داده‌‌ها و اطلاعات به دست آمده محرمانه بوده و قابلیت انتشار ندارد؛ اما پس از استخراج نتایج، اطلاعات نهایی در اختیار نهادهای مربوطه قرار می‌گیرد. همچنین نتایج آمار سرشماری عمومی‌‌کشاورزی آبان امسال، اوایل سال ۱۴۰۴ به‌‌طور رسمی اعلام خواهد شد.
پیشینه سرشماری کشاورزی در ایران
بنا به سایت مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی‌‌کشاورزی ۱۳۶۷ اولین سرشماری عمومی‌‌کشاورزی ایران است که درسطح نقاط شهری و روستایی کشور به مرحله اجرا درآمد، در این سرشماری کلیه بهره‌‌برداری‌‌های کشاورزی مربوط به اشخاص حقیقی از طریق مراجعه به تمام خانوارهای ساکن نقاط روستایی و شهری و نیز خانوارهای غیرساکن و بهره‌‌برداری‌‌های مربوط به اشخاص حقوقی از طریق مکان‌‌های محل انجام فعالیت‌‌های کشاورزی آنها تحت پوشش قرار گرفت. دومین سرشماری عمومی‌‌کشاورزی به فاصله ۵ سال از سرشماری قبلی و با استفاده از تجریبات حاصل از آن در سال ۱۳۷۲ به اجرا درآمد.
در این سرشماری نیز مانند سرشماری قبل بهره‌‌برداری‌‌های کشاورزی متعلق به اشخاص حقیقی از طریق مراجعه به خانوارهای ساکن نقاط روستایی، شهری و خانوارهای غیرساکن و بهره‌‌برداری‌‌های مربوط به اشخاص حقوقی از طریق شناسایی آنها در آبادی‌‌ها تحت پوشش قرار گرفت. در این سرشماری برخی شهرها یا حوزه‌‌های شهری که تعداد خانوار دارای بهره‌‌برداری آن در زمان سرشماری ۱۳۶۷ قابل‌توجه نبوده و نیز فعالیت‌‌های کشاورزی شرکت‌های رسمی و موسسه‌‌های عمومی در محدوده شهرها مورد سرشماری قرار نگرفت. سومین سرشماری عمومی کشاورزی ایران با هدف جمعآوری آمار و اطلاعات واحدهای تولیدی کشاورزی و مطابق با توصیه‌‌های بین‌المللی سال ۲۰۰۰ سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) از ۵ مهرماه تا ۵ آبان ۱۳۸۲ به طور همزمان در سراسر کشور انجام شد.
آخرین سرشماری کشاورزی در سال ۱۳۹۳
آخرین و چهارمین سرشماری کشاورزی در سال ۱۳۹۳ انجام شده است؛ این سرشماری عمومی مطابق با اصول پذیرفته شده توسط سازمان‌های آماری اکثر کشورهای جهان و طبق توصیه‌‌های بین‌المللی سال ۲۰۱۰ سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد(FAO) است که از ۵ مهرماه تا ۱۸ آبان ماه سال ۱۳۹۳ به طور همزمان در سراسر کشور انجام شد. اساس کار در این سرشماری همچون سرشماری قبل طراحی شد. در این سرشماری نیز فهرست بهره‌‌برداران در اکثر نقاط روستایی و شهرها از طریق مراجعه حضوری و در ۲۵۷ شهر و ۱۹۸ آبادی منتخب فهرست بهره‌‌برداران قبل از انجام سرشماری تهیه شد. سرشماری عمومی‌‌کشاورزی ۱۳۹۳ اولین طرح آمارگیری مقیاس بزرگ کشور است که با رویکرد جمعآوری آمار و اطلاعات به روش الکترونیکی (تبلت) تغییر بوده است.
در این روش فرم‌‌ها و پرسش‌نامه‌‌های کاغذی حذف و اطلاعات گردآوری شده در قالب پرسش‌نامه‌‌های الکترونیکی در دستگاه تبلت ثبت شده است. این امر موجب صرفه‌‌جویی قابل ملاحظه در خرید کاغذ، چاپ فرم‌‌ها و پرسش‌نامه‌‌ها، انبارداری مدارک و حذف برخی رده‌‌ها از سازمان اجرایی (رده‌‌های بازبین، مسوول گروه) و سازمان استخراج سرشماری (رده‌‌های داده‌‌آما، متصدی وریف و کارشناس ادیت موضوعی) نسبت به سرشماری‌‌های گذشته شده است. در خصوص اهمیت سرشماری اشکان شَباک، رئیس پژوهشکده آمار می‌‌گوید: سرشماری‌‌های کشاورزی یکی از مهم‌ترین اقدامات سازمان ملی آمار در همه کشورهای جهان است که بر اساس سازمان آمار کشاورزی و سازمان غذایی فائو، حدود ۱۹۰ کشور در جهان حداقل یک سرشماری کشاورزی را داشته‌‌اند و در ایران اولین سرشماری عمومی کشاورزی در سال ۱۳۵۲ انجام شد.
اشکان شَباک طبق آمار در سال ۱۳۹۳ حدود ۴ میلیون و ۳۰۰هزار نفر بهرهبردار در کشور داشتیم و پیش‌بینی می‌شود، امسال نیز همین تعداد بهرهبردار داشته باشیم. طبق ماده ۷ قانون مرکز آمار ایران، ریز اطلاعات سرشماری عمومی کشاورزی محرمانه است و اگر فردی اطلاعات را منتشر کند، مجرم شناخته شده و به صورت قضایی و کیفری مورد پیگیری قرار می‌گیرد. اطلاعات انباشته شده و جمعآوری شده در اختیار برنامه‌‌ریزان و سیاستگذاران گذاشته می‌شود و این سرشماری به وزارت جهاد کشاورزی کمک می‌کند تا سیاستگذاری و اقدامات بر پایه اصول علمی و درست انجام شود. وی در یک برنامه با بیان اینکه در سرشماری کشاورزی امسال قرار بود حدود ۷۰۰ قلم آماری را مورد پرسش قرار دهیم، اما با توجه به شرایط و محدودیت‌های خاصی که در این سرشماری رخ داد، ما این را به حدود ۲۸۰ قلم کاهش دادیم، می‌‌گوید: محدودیت‌های زمان، بحث منابع مالی و تغییرات دولت باعث شد این بازنگری در این حوزه صورت بگیرد.
وی می‌‌گوید: در این سرشماری غیر از یکسری اطلاعات جمعیتی راجع به بهره‌‌بردارها، مانند سن، جنس و میزان سطح تحصیلات به مسائلی مانند مساحت‌‌های زیرکشت محصولات زراعی، محصولات دائمی باغی، تعداد دام به تفکیک سبک و سنگین، تعداد کرم ابریشم و بحث مساحت گلخانه‌‌ای و مزارع آبزیان خواهیم پرداخت. حال رئیس پژوهشکده آمار در پاسخ به این سوال که هزینه این آمارگیری‌‌ها به چه میزانی است و تاکنون چه میزان هزینه شده است، گفت: طبیعتا آمارگیری یکی از هزینه‌بارترین فعالیت‌‌هایی است که در کشورها رخ می‌دهد. اما واقعیت این است که در همه دنیا، این هزینه، هزینه‌‌ای ارزشمند محسوب می‌شود چرا که آمار، زیربنای برنامهریزی است و باید این هزینه را انجام داد، اما به هر حال باید این هزینه به گونه‌‌ای اتفاق بیفتد که صلاح و صرفه در آن رعایت شود، صرفه‌‌جویی به خصوص در کشور ما با توجه به شرایط اقتصادی و تحریم‌‌های ظالمانه از اهمیت بالایی برخوردار است و استفاده از فناوری‌‌های روز می‌تواند این هزینه را کاهش دهد. در سرشماری کشاورزی، بیشترین هزینه مربوط به تهیه تبلت‌‌هاست.
پیش‌بینی ما در این سرشماری نزدیک به ۱۱هزار تبلت است، اما این میزان را به ۵هزار تبلت کاهش دادیم. هزینه این سرشماری از طریق سازمان‌های دیگری دریافت شده است و بابت کل این سرشماری کمتر از یک همت هزینه خواهد شد که بیانگر بهره‌‌وری بالا با حداقل هزینه است. البته نزدیک به ۵۰درصد این هزینه برای تهیه تجهیزات صرف شده است که البته این موضوع به دلیل ماندگاری به نوعی سرمایه محسوب می‌شود.
اختلاف آمارها طبیعی است
در همین راستا حسین آهنی، رئیس مرکز آمار و فناوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی در پاسخ به این سوال که اساسا چقدر در حوزه کشاورزی این سرشماری به کمک می‌‌آید و می‌تواند در تصمیم‌گیری و هدف‌‌گذاری‌‌ها کمک‌‌کننده باشد، می‌‌گوید:«با توجه به اینکه سرشماری هر دهه یک‌بار اتفاق می‌‌افتد، صرفا این موارد شاخصه محسوب می‌شود. به طور مثال طی ۱۰ سال گذشته به جمعیت کشور ۸ میلیون نفر اضافه شده است. قطعا نیاز‌‌ها طی این مدت و با توجه به این افزایش تغییر کرده و منابع در بعضی از شاخصه‌‌ها رشد کرده و در بعضی موارد محدود شده است؛ بنابراین ضروری است که با این سرشماری به شاخصه‌‌هایی برسیم تا این شاخصه‌‌ها پایه و اساس برنامه‌‌های توسعه کلان کشور محسوب شود. به طور مثال فرض کنید در گوشت قرمز، اگر بدانیم سرانه مصرف هر ایرانی چقدر است، قطعا وزارت جهاد به‌‌عنوان متولی امنیت غذایی، متناسب با آن شاخصه‌‌ها، برنامهریزی و تولید می‌کند البته تاکید می‌شود ما هم اکنون منتظر سرشماری نمانده‌‌ایم، چرا که کشور ما یک کشور تولیدکننده است و بسیاری از سامانه‌‌ها در لحظه، روزانه، هفتگی، داده‌‌ها ثبت، تحلیل و برنامهریزی می‌شود.
وی در پاسخ به این سوال که چرا تفاوت‌‌هایی در آمار جهاد کشاورزی و مرکز آمار وجود دارد، گفت: به طور کلی سرشماری مبنای خوداظهاری است، ولی این گونه نیست که نتوانیم در آن دقت داشته باشیم، قطعا سامانه‌‌های مکان محور داریم و می‌توانیم این اطلاعات را در خوداظهاری درج کنیم، نکته مهم دیگر اینکه طی سه سال گذشته یک مرکز پیشرفته در وزارت جهاد ایجاد شده که درحال بهره‌‌برداری است که در آن مرکز اطلاعات را با دقت بررسی می‌‌کنیم، اما با وجود این موارد، قطعا خطا‌‌هایی در خوداظهاری وجود دارد. در بعضی موارد خوداظهاری ۱۰ تا ۲۵درصد خطا دارد و این طبیعی است. چرا که سوال آمارگیرها ذهنیتی در کشاورزان به وجود می‌‌آورد که چرا این سوال از من پرسیده شده و قرار است چه اتفاقی روی دهد. اما قطعا راه‌‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد که این خطاها را کاهش دهیم.
مالیات کشاورزها دغدغه اصلی در سرشماری کشاورزی است
همچنین در این راستا ژیلا کمایی، رئیس گروه آمارهای منابع طبیعی و شیلات، گفت: همکاری کشاورز و دامدار در سراسر کشور در تهیه و به‌روز رسانی آمار بخش کشاورزی به دلیل ارتباط مستقیم با تامین غذای جامعه اهمیت بسیاری دارد و به همین میزان در عرصه‌‌های مختلف این بخش تاثیرگذار است. وی با تاکید بر الزام سازمان آمار به اصل قانونی محرمانگی تصریح کرد: در سال‌های اخیر عواملی مانند یارانه‌‌های نقدی یا مالیات در برخی موارد دغدغه‌‌هایی برای برخی از کشاورزان و دامداران درباره ارائه اطلاعات از دارایی‌‌هایی مانند سطح زمین زیرکشت، یا تعداد درختان میوه و دام‌‌ها تولید کرده که اگر چه بسیار محدود و معدود بوده، اما لازم است که به همین تعداد از هموطنانمان نیز اطمینان دهیم که جزئیات اطلاعات جمعآوری شده بر اساس قانون در اختیار مرکز آمار خواهد بود و سازمان‌هایی مانند هدفمندی یارانه‌‌ها یا امور مالیاتی ارائه نمی‌شود.
