چقدر سم در ایران مصرف می‌شود؟
آخرین وضعیت سلامت محصولات کشاورزی
ساختار معیوب فروش سم و کود در کشور
در این میان بنا به گفته فعالان سم عاملی برای حفظ محصول کشاورزی است و استفاده از سموم در تولید محصول در ایران نسبت به سایر کشورهای دنیا از میانگین کمتری برخوردار است. در ایران میانگین مصرف سم در هر هکتار ۴۰۰ گرم است در حالی که میانگین مصرف سم جهان ۱.۷کیلوگرم است، به عبارت دیگر مصرف سموم در محصولات کشاورزی ایران یک‌‌‌چهارم میانگین جهانی است. ژاپن و چین میانگین مصرف سموم‌‌‌شان ۱۲ کیلوگرم در هکتار و آمریکا ۱۱.۵کیلوگرم در هکتار است. در کشور ما میانگین مصرف سموم به دلیل بالا بودن قیمت‌ها و عدم‌آگاهی کشاورزان خرده‌پا پایین است. به اعتقاد این عده در حال حاضر کیفیت سم در این صنعت بسیار مهم‌تر از میزان مصرف آن است، چرا که سموم بی‌‌‌کیفیت و تقلبی در بازار کنونی رواج پیدا کرده و به نظر می‌رسد ارگانی پیگیری دقیقی در این حوزه ندارد.
خطرهای باقی ماندن سموم بر روی محصولات
در این راستا کارشناسان صنعت کشاورزی با بیان اینکه سم‌‌‌پاشی علاوه بر مزایای زیادی که دارد، می‌تواند در صورت عدم‌رعایت اصول ایمنی آسیب‌‌‌زا و برای سلامت انسان و حیوانات خطرناک باشد تاکید می‌کنند: این نگرانی‌ها، در‌‌‌مورد حیوانات بسیار حائز اهمیت است چرا که منجر به از بین رفتن بسیاری گونه‌‌‌های حشره کمیاب که حتی زیانی برای محصول ندارد و پرنده‌‌‌ها می‌شود یا زمانی که از علف‌‌‌کش‌‌‌ها برای از بین بردن علف‌‌‌های هرز در مزرعه استفاده می‌شود به هیچ عنوان تا زمان برطرف شدن اثرات سم در گیاه اجازه چرا به دام داده نشود.
به گفته این عده یکی از خطرهای حاصل از سم‌‌‌پاشی باقی ماندن سموم روی محصولات و مصرف آنها توسط انسان است. این سموم در بدن انسان ممکن است آسیب‌‌‌های جدی مانند سرطان خون و روده، مشکلات کبدی و گوارشی، اختلالات تنفسی و... را سبب شود. توجه به دوره کارنس (فاصله بین لحظه پایان سم‌‌‌پاشی تا زمانی که سموم روی محصول تا حد قابل اطمینانی از بین رفته و محصول قابل برداشت است) یکی از اصول ایمنی است که با رعایت آن می‌توان از خطرات ذکرشده جلوگیری کرد.
به هر حال شاید در سال‌های اخیر خبر بازگشت محموله‌‌‌های کشاورزی صادر‌شده را زیاد شنیده باشید، یکی از مهم‌ترین دلایل بازگشت محصولات، بی‌‌‌توجهی به دوره کارنس و باقی ماندن سموم بیشتر از حد مجاز MRL روی محصولات است. این کارشناسان ادامه می‌دهند: سم‌‌‌ها و آفت‌‌‌کش‌‌‌ها در اثر عواملی مثل نور، دما، آب و هوا یا فرآیند‌‌‌های شیمیایی تجزیه می‌‌‌شوند. البته مدت زمان دوره کارنس در سموم مختلف متفاوت است و معمولا روی ظرف سموم درج می‌شود. متاسفانه برخی از کشاورزان به دلایلی از جمله برداشت محصولی پر‌بارتر و خوش‌رنگ‌‌‌تر، خریدن وقت و ماندن در بازار رقابتی قیمت‌ها و بدون توجه به سلامت مصرف‌کننده‌‌‌ها، نداشتن اطلاعات کافی و بدون توجه به علائم درج‌شده روی محصولات و درجه استاندارد تایید‌شده از سوی شرکت‌های سازنده، به صورت غلیظ‌‌‌تر و با دز بالاتر از حد مجاز در سم‌‌‌پاشی محصولات استفاده می‌کنند و بیشتر مواقع از سمومی که وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی مصرف آنها را در سال‌های اخیر ممنوع اعلام کرده استفاده می‌کنند و دیده شده که طول دوره بین سم‌‌‌پاشی‌‌‌ها را که به دو صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت است رعایت نمیکنند.
دوره کوتاه‌مدت بین یک تا پنج روز است و در دوره بلندمدت آن تا ۳۰ روز و حتی بیشتر به طول می‌‌‌انجامد. به اعتقاد آنها در کشت‌‌‌های زمینی این مشکلات کمتر دیده می‌شود زیرا تحت‌تاثیر عوامل طبیعی باد و هوای آزاد دوره مجاز مصرف کوتاه‌‌‌تر خواهد شد. اما در کشت‌‌‌های گلخانه‌‌‌ای اغلب این مشکل مشاهده می‌شود و به‌‌‌دلیل بسته بودن محیط و نبود سیستم‌های تهویه هوای مناسب طول دوره کارنس در صیفی‌‌‌ها و سبزی‌‌‌ها بیشتر می‌شود. همچنین به گفته فعالان این صنعت رعایت حد مجاز باقیمانده MRL بر روی محصول برای مصرف‌کننده خطری ندارد و مقدار باقیمانده در هر محصول تحت‌تاثیر عواملی مانند رشد محصول، شرایط محیطی، میکروارگانیسم‌‌‌های روی گیاهان و خاک قرار می‌گیرد. بنابراین دوره کارنس (PHI) باید به اندازه کافی طولانی باشد تا بقایای سموم در محصول به سطح قابل قبولی کاهش یابد. در واقع رعایت این دوره بسیار ضروری است، زیرا اگر این مقدار در مواد غذایی یافت شود، نقض مقررات غذا و دارو است و می‌تواند سلامت مصرف‌کننده را به خطر بیندازد و در چنین شرایطی محصول برداشت‌شده می‌تواند مصادره، معدوم یا صادرات آن ممنوع شود.
جامعه گرفتار محصولات نهایی ناسالم است
در این خصوص کرم‌رضا محمدی، بازرس اتحادیه گلخانه‌‌‌داران کشور با انتقاد از ساختار فروش سم و کود در کشور پیش‌تر گفته بود: به طور کلی ساختار فروش سم و کود در این کشور غلط است. یعنی بر فرض فردی که مغازه سم‌فروشی راه انداخته است، تنها یک مغازه‌‌‌دار محسوب می‌شود و کشاورز مشتری اوست بنابراین او تنها به فکر فروش بار خود است. در حالی که ساختار نباید این‌گونه باشد. محمدی همچنین خاطرنشان کرد: نکته قابل تامل اینکه بسیاری از کودهایی که به اصطلاح ثبت کودی گرفته‌‌‌اند و به نظر تقلبی نیستند در عمل تقلبی هستند، چون تولیدکننده‌‌‌های کشور استانداردسازی کود و سم شیمیایی را رعایت نمیکنند.
وی ادامه داد: در واقع در مورد یکسری کودها که از خارج کشور می‌‌‌آید استاندارد رعایت نمی‌شود، اما ثبت کودی هم می‌گیرد در حالی که سیستم قدرتمند نظارتی هم بر آن نیست. بازرس اتحادیه گلخانه‌‌‌داران کشور همچنین با انتقاد از عدم‌آموزش کشاورزان در این حوزه گفت: بر فرض اصلا این ثبت کودی هم درست باشد، اما روش مصرف غلط است و کشاورزان آموزش ندیده‌‌‌اند. به عنوان مثال طبق استاندارد فائو در گوجه‌فرنگی نباید بالاتر از ۲۰۰ppm نیترات داشته باشیم، اما کشاورزان آموزش ندیده‌‌‌اند که چقدر استفاده کنند که میزان آن بیش از این مقدار باشد. بنابراین باید به سمتی برویم که کارشناس‌محورانه عمل شود. به این معنا که حتی کودهای به اصطلاح تقلبی را هم دست این کارشناسان بدهیم تا آنها نیز بسنجند چه‌بسا که بیش از محصولات که ثبت کودی دارند کارآمد باشند!
محمدی در پاسخ به این سوال که برای خروج از این وضعیت، سیاست توزیع کود و سموم کشاورزی در کشور چگونه باید باشد، گفت: همان‌طور که گفتم انواع کود و سموم مصرفی در بخش کشاورزی باید کارشناس‌محور مصرف شود. وی خاطرنشان کرد: به عبارت دیگر در هر حوزه‌‌‌ای از جمله باغ، مزارع و... باید یک «کارشناس پهنه» باشد که خروجی محصول را استاندارد بگیرد. یعنی نباید به ورودی‌‌‌ها تا این حد حساس بود، اما نسبت به خروجی محصول نهایی بی‌‌‌توجه بود به‌خصوص اینکه الان جامعه گرفتار محصولات نهایی ناسالم است.
محمدی بیان کرد: چرا ساختار در این حوزه معیوب است، چون سازمانی که به عنوان فروش کود و سم در کشور تشکیل داده‌‌‌اند غلط است. آن هم به این دلیل که فروشنده محصولات (کود و سم‌فروش) در قبال محصول سالم مسوولیتی ندارد. به این ترتیب در این میان یکی باید مسوولیت‌‌‌پذیر شود و آن یک کارشناس است؛ یعنی مسوولیت بپذیرد که محصول سالم تحویل بدهد. به‌خصوص اینکه الان ۴۰۰هزار کارشناس در کشور داریم که بیکار هستند اینها باید به کار گرفته شوند. وی همچنین تاکید کرد: کسانی که سعی دارند بگویند برخی سموم و کودهای تولید داخل تقلبی است خود مافیای سم و کود هستند. به نظر بنده می‌توان خلاف این حرف را اثبات کرد به طوری که ما می‌‌‌گوییم ساختار دانشگاهی کشور یعنی دانشگاه‌‌‌های کشاورزی، دانشمندان، ساختار وزارتخانه و معاونت‌‌‌های تخصصی، سازمان حفظ نباتات، غذا و دارو، مراکز تحقیقاتی مردانه پای کار بیایند تا به آنها ثابت کنیم همان کودهای به اصطلاح تقلبی حتی بهتر از کودهای استاندارد عمل می‌کند!
محمدی افزود: این دانش ایرانی است که مافیای واردات با پول بر سر این دانش می‌‌‌زند. به عبارت دیگر تخریب کود و سم داخل توسط مافیای واردات صورت می‌گیرد چون آنها از ارز دولتی استفاده می‌کنند. بازرس اتحادیه گلخانه‌‌‌داران کشور در پایان گفت: البته کشاورزان ساختار‌شکن هستند؛ یعنی درست است که از مقررات تبعیت می‌کنند اما ساختار‌شکن هستند. کشاورز نمی‌تواند بگذارد خاک زراعی‌‌‌اش را این مافیای وارداتی نابود کند. به‌خصوص اینکه آگاهی کشاورز بالا رفته است و به همین دلیل دنبال استفاده از کود و سمومی با‌کیفیت هستند.
۶۵۸ نوع سهم ثبت شده در کشور
آمارها حاکی از آن است که عملکرد مزارع ارگانیک ۱۰ تا ۳۰درصد کمتر از مزارع غیرارگانیک است، اما درصورت برنامه‌‌‌ریزی اصولی، میزان عملکرد، تولید و درآمد مزارع ارگانیک می‌تواند بیشتر از مزارع غیرارگانیک باشد، ضمن آنکه توسعه محصولات ارگانیک منجر به کاهش هزینه‌‌‌های درمان، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و مصرف کودهای شیمیایی و بهبود محیط‌زیست می‌شود. با گذشت نیم قرن از تصویب قانون پایش بقایای سموم در محصولات کشاورزی در ایران، امـا هنوز این قانون به صورت کامل اجرایی نشده است. از این رو مصرف‌کنندگان عمدتا نگران آثار سوء سـموم و کودهـای شیمیایی باقیمانده در محصولات تولیدی کشاورزی هستند که با توسعه تولید محصولات ارگانیک در کشور این نگرانی‌ها پایان می‌‌‌یابد.
بر اساس این گزارش انجمن ارگانیک از سال ۸۵ شکل گرفته است، اما هیچ برنامه‌‌‌ای در راستای توسعه محصولات ارگانیک تدوین نشده است در حالی که ارائه برنامه مدون در خصوص توسعه تولید و صادرات محصولات ارگانیک علاوه بر تضمین سلامت افراد، ارزش افزوده بالایی در بر دارد. هرچند رتبه ایران در تولید محصولات ارگانیک طی سال‌های اخیر ارتقا یافته است، اما طبق گفته کارشناسان با افزودن سالانه نیم‌درصد به تولید محصولات ارگانیک طی ۲۰ سال می‌توان جزو ۱۰ تولیدکننده اول دنیا قرار گرفت. آمارها حاکی از آن است که ۶۵۸ نوع سم ثبت‌شده در کشور وجود دارد که ۱۸درصد آن مربوط به سموم پرخطر، ۲۲درصد متوسط و ۶۰درصد کم‌خطر است که با توسعه تولید محصولات ارگانیک از خروج حداقل ۲۴۰ تا ۲۵۰ میلیون دلار برای واردات مواد اولیه سموم جلوگیری می‌شود.
پیش‌بینی افزایش ۱۰۰ درصدی تولید محصولات ارگانیک در برنامه هفتم
صدرالدین نیاورانی، نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: طبق مصوبه مجلس در برنامه هفتم، تولید محصولات ارگانیک با افزایش ۱۰۰ درصدی باید به ۲.۵درصد تولید کشور برسد. افزایش تولید محصولات ارگانیک نیازمند حمایت‌‌‌های اعتباری لازم دولت برای ایجاد زیرساخت‌‌‌های موردنیاز است، در غیراین صورت تولید محصولات ارگانیک افزایش نمی‌‌‌یابد. در شناخت محصولات ارگانیک و ایجاد راهکارها برای شناخت در تولید از طریق آزمایشگاه‌‌‌ها باید حمایت‌‌‌های کافی صورت بگیرد تا محصول سالم و ارگانیک به‌‌‌دست مردم برسد.
نایب رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با بیان اینکه ایران رتبه ۷۹ تولید محصولات ارگانیک در دنیا را داراست، گفت: در حال حاضر کمتر از یک‌درصد محصولات تولیدی کشور ارگانیک است که در راستای کاهش هزینه‌‌‌های درمان باید به سمت و سوی توسعه تولید محصولات ارگانیک رویم. هرساله به‌‌‌رغم مصـرف کـود و سـم در بخـش کشاورزی، نه‌تنها خسارات کمتر نشده، بلکه سطح آلودگی افزایش یافته و فرآیند تولید را با مشکلاتی روبه‌‌‌رو کرده است چراکه منابع پایه کشاورزی به دلیل کاربرد بیش از حد سموم و کودهای شیمیایی مورد تهدیـد قـرار گرفته است که این مساله زنگ خطری برای تولید غذای سالم و کافی محسوب می‌شود.
امکان کشت ۱۰۰ درصدی محصولات کشاورزی بهصورت ارگانیک وجود ندارد
در حال حاضر پسته، خرما، عسل، انار، گیاهان دارویی، عرقیجات، چای و زعفران بیشترین صادرات محصولات ارگانیک به کشورهای اروپایی را دارند و به‌‌‌رغم شرایط تحریم این محصولات به صورت مویرگی صادر می‌‌‌شوند. رضا نورانی رئیس انجمن ارگانیک کشور گفت: ایران رتبه ۷۹ تولید محصولات ارگانیک در بین ۲۸۶ کشور دنیا را داراست که با توسعه کشت سالانه نیم‌درصد در طول ۲۰ سال جزو رتبه ۱۰ تولید محصولات ارگانیک در دنیا و بزرگ‌ترین تولیدکننده در آسیا خواهیم شد. در برنامه هفتم حدود ۲درصد از تولید محصولات باید به ارگانیک اختصاص یابد، از این رو سیاست مسوولان در برنامه پنج‌ساله هفتم باید مشخص شود.
نورانی با بیان اینکه امکان ۱۰۰ درصدی کشت محصولات کشاورزی بهصورت ارگانیک وجود ندارد، افزود: اگر در طول ۲۰ سال، سالانه نیم‌درصد به کشت محصولات ارگانیک اضافه شود، ۱۰درصد تولید ارگانیک خواهد شد که رقم قابل قبولی است. رئیس انجمن ارگانیک در واکنش به بیان برخی اظهارات مبنی بر لوکس بودن محصولات ارگانیک گفت: تولید محصولات ارگانیک جزو محصول تازه‌خوری محسوب می‌شود که قیمت آن ۲۰ تا ۲۵درصد نسبت به محصولات کشاورزی بالاتر است، براین اساس این باور که برخی افراد تصور می‌کنند که تولید محصولات ارگانیک جزو محصولات لوکس محسوب می‌شود، کاملا اشتباه است. با توجه به آنکه ایران ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا را داراست، امکان توسعه تولید محصولات ارگانیک به سهولت وجود دارد و لوکس بودن محصولات ارگانیک صحت ندارد چراکه جایگزینی آن با محصولات کشاورزی علاوه بر تضمین سلامتی آحاد جامعه بر حفظ و حراست خاک تاثیر بسزایی دارد.
