کشاورزی کشور پشت سد تعهدات ارزی

از سوی دیگر با توجه به اینکه برای تولید محصول باید بازاری ثابت مهیا باشد غالبا پیش از تولید، بازارهای داخلی و صادراتی تعیین می‌شود و متناسب با آنچه نیاز است به کشاورزان برنامه‌‌‌هایی جهت تولید داده می‌شود.

فقدان برنامه تولید مدون در بخش کشاورزی

در ایران بخش کشاورزی نیز مانند بسیاری دیگر از بخش‌‌‌های تولید از یکسو برنامه تولیدی مدونی ندارد و از سوی دیگر مسیرهای صادراتی حتی به کشورهای اطراف نیز دائما در فراز و نشیب است. به نحوی که با رقم خوردن هرگونه رویداد سیاسی شاهد محدود شدن بازارهای صادراتی از سوی کشور مبدا یا مقصد هستیم. به عنوان مثال آذربایجان بعد از اتفاقات رخ داده، بازارهای خود را برای واردات محصولات کشاورزی تا حدودی محدود کرده است.

به گفته کارشناسان پاشنه‌آشیل بخش کشاورزی کشور در واقع «الگوی کشت» است و به نظر می‌رسد وزارت جهاد کشاورزی از ارائه الگوی کشت به کشاورزان عاجز باشد. به طوری که طی سال‌‌‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که محصولاتی همچون پیاز، سیب‌زمینی، گوجه یا حتی برخی میوه‌‌‌ها روی دست زارعان و باغداران مانده است آن هم به این دلیل که هیچ آماری از حجم تولید، حجم مورد نیاز، حجم مصرف داخلی و خارجی و دیگر اطلاعات ضروری از این دست وجود ندارد و کشاورزان فقط طبق وظیفه خود کشت می‌‌‌کنند.

الگوی کشت ضمانت اجرایی ندارد

قاسم پیشه‌‌‌ور، رئیس اتاق اصناف کشاورزی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌‌‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: بحث الگوی کشت ابلاغ شده منتها ضمانت اجرای آن مهیا نشده است که کشاورز همکاری کند. به عبارت دیگر زیرساخت‌‌‌های لازم برای اجرای الگوی کشت در کشور مهیا نشده است.

پیشه‌‌‌ور می‌‌‌افزاید: از اصلی‌ترین موارد و زیرساخت‌‌‌هایی که برای اجرای الگوی کشت باید مهیا شود «خسارت عدم کشت» است. یعنی بر فرض اگر کشاورز برای رعایت الگوی کشت ملزم شود که مثلا  به جای سیب‌زمینی محصول دیگری کشت کند و این دو محصول از نظر قیمتی تفاوت داشته باشد، نمی‌تواند زیان ببیند و باید دولت این خسارت را بپردازد. اما هنوز دولت مبلغی را به وزارت جهاد کشاورزی بابت این امر تخصیص نداده است که الگوی کشت پیاده شود. وی ادامه داد: الزامات دیگر در این بحث «تسهیلات بانکی» است که برای الگوی کشت گندم یا سرمایه در گردش برنج و دانه‌‌‌های روغنی باید با سود بانکی ۴ درصدی به جای بهره ۲۳درصدی پرداخت شود، اما هنوز تخصیص داده نشده است. به این ترتیب کشاورز راه خود را می‌‌‌رود دولت هم راه خود را. در نتیجه به صرف ابلاغ الگوی کشت، ضمانت اجرایی نخواهد داشت.

تعهد ارزی تعامل صادرکنندگان با بازارهای بین‌المللی را کُند کرده است

از سوی دیگر همواره باز بودن مسیرهای صادراتی و ارسال بخشی از تولیدات کشاورزی به دیگر کشورها می‌تواند به عنوان اهرمی ‌‌‌برای پیشگیری از ماندن محصولات روی دست کشاورزان باشد ضمن اینکه صادرات به معنای درآمدزایی بیشتر برای کشاورزان نیز محسوب می‌شود. به طوری که قیمت برخی محصولات صادرات‌محور در بازارهای خارجی تعیین می‌شود و بنابراین کشاورزان می‌توانند محصولات خود را با قیمت‌هایی نزدیک به قیمت‌های جهانی عرضه کنند و این امر مانند چاقوی دو‌لبه‌ای است که از یکسو می‌تواند موجب گرانی در داخل شود، اما از سوی دیگر می‌تواند باعث شود کشاورزان کشور بتوانند محصولات خود را  با قیمت‌های مطلوب‌‌‌تر بفروشند و از اینکه هزینه نهاده‌‌‌های تولید را به دلار می‌‌‌پردازند(چرا که اصولا نهاده‌‌‌هایی همچون کودهای کشاورزی و برخی بذور وارداتی است) و از سوی دیگر به اجبار محصولات را به ریال می‌‌‌فروشند، گلایه‌مند هستند. با توجه به شرایط کشور، بازارسازی در دیگر کشورها به خصوص بازارهای اروپایی کاری بسیار سخت است و صادر‌کنندگان سعی دارند بازارهای خود را به راحتی از دست ندهند هرچند در این مسیر سنگ‌‌‌اندازی‌‌‌ها بسیار است.‌محمد صالحی، رئیس انجمن ملی پسته ایران در گفت‌‌‌وگو با خبرنگار ما در خصوص شرایط حاکم بر صادرات این محصول می‌‌‌گوید: در ابتدا باید بدانید که حجم صادرات پسته در واقع بستگی به تولید دارد بر فرض اگر ۲۵۰‌هزار تن تولید باشد ۸۰‌درصد آن صادر می‌شود و اگر بر فرض ۱۵۰‌هزار تن هم داشته باشیم باز هم ۸۰‌درصد را صادر می‌‌‌کنیم. این در حالی است که در سال‌‌‌های خوب و پربارش تا ۲۵۰‌هزار تن محصول هم تولید در کشور داشته‌‌‌ایم.

صالحی ادامه می‌‌‌دهد: در حال حاضر اصلی‌‌‌ترین بازارهای خارجی محصول پسته ایران شامل کشورهایی همچون چین، روسیه، کشورهای اطراف، اتحادیه اروپا و هند هستند. ضمن اینکه کشورهای عربی نیز غالبا مغز پسته ما را مصرف می‌‌‌کنند.

رئیس انجمن ملی پسته ایران همچنین خاطرنشان کرد: درست است که ما مشتریان خود را در بازارهای بین‌المللی داریم، اما تعهد ارزی کار را به شدت کُند کرده است. با این وجود اگر فضای صادراتی کمی ‌‌‌باز شود و موانع صادراتی کمتر شود قطعا شرایط بهتر می‌شود. البته این مساله تنها مربوط به محصول پسته نیست و محصولات بسیاری با این مساله مواجه هستند.

نقش نداشتن الگوی کشت در ضایعات ۳۰ درصدی محصولات کشاورزی

به گفته کارشناسان در حالی که سالانه تا ۱۳۰ میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در کشور تولید می‌شود بخش قابل‌توجهی از آن از مبدا تا بازار (چه بازار داخلی و چه بازار خارجی) تبدیل به ضایعات می‌شود. این در شرایطی است که در کنار عواملی همچون عدم بهره‌‌‌مندی از تجهیزات و ماشین‌‌‌آلات روز دنیا، نداشتن الگوی کشت یکی از اصلی‌‌‌ترین عوامل موثری است که موجب می‌شود ضایعات ۳۰ تا ۳۵ درصدی در حوزه انواع محصولات کشاورزی رقم بخورد. این در وضعیتی است که کشور با محدودیت و به نوعی بحران آب مواجه است و بخش کشاورزی نیز یکی از بخش‌‌‌هایی است که از سوی دستگاه و سازمان‌های مربوطه از جمله وزارت نیرو همواره متهم به هدر دادن آب است. لذا ارائه الگوی کشت و داشتن برنامه‌‌‌های مدون صادراتی خود می‌تواند در بحث کاهش ضایعات کشاورزی نیز بسیار موثر باشد.