دولت‌‌‌ها همتی برای اجرای قوانین بخش کشاورزی ندارند؛
عقب‌ماندگی از سیگنالهای رشد جهانی کشاورزی
نقش قانون انتزاع در حوزه تنظیم بازار کشاورزی
به عنوان مثال یکی از اصلی‌‌‌ترین مسائل پیرامون بخش کشاورزی بحث بهرهوری است. به این معنا که بهرهوری در کشاورزی کشور نسبت به استانداردهای جهانی پایین است. به طوری که در مورد محصول استراتژیکی همچون گندم که ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی کشور دارد در سطح اروپا ۸ تن در هکتار است اما این عملکرد در ایران به طور میانگین در اراضی آبی به ۴ تن در هکتار می‌‌‌رسد.
نقش عدم‌اجرای طرح الگوی کشت در پایین آمدن بهرهوری
با وجود این دلایل مختلفی از سوی کارشناسان در رابطه با پایین بودن بهرهوری در بخش کشاورزی کشور عنوان می‌شود. «محمد بازرگان» عضو اتاق اصناف کشاورزی در این خصوص در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: موضوع بهرهوری موضوعی بسیار جامع و کامل است که منوط به فاکتورهای زیادی می‌شود؛ که اساس آن طرح الگوی کشت است. این طرح چون در کشور اجرا نشده و آمایش سرزمین به کمک آن نیامده،چالش‌هایی را در حوزه کشاورزی ایجاد کرده است.
بازرگان افزود: از سوی دیگر در خصوص بهرهوری آنچه در بخش کشاورزی مهم است زنجیره تامین و زنجیره ارزش است که اغلب هم دولت‌‌‌ها و وزرای بخش کشاورزی این را در قالب شعار همیشه در برنامه‌‌‌های خود داشته‌‌‌اند، اما عملا موضوع زنجیره و تامین زیر ۱۰درصد اجرا شده است. چون تا برای ۸۵درصد خرده مالکی بخش کشاورزی فکری نشود عملا هیچ اتفاقی در حوزه بهرهوری بخش کشاورزی رقم نمی‌‌‌خورد. با این تفاسیر اگر بخواهید در بخش کشاورزی به دنبال بهرهوری بهتر باشید باید بتوانید تجمیع سرمایه و تجمیع اراضی داشته و بتوانید برای یک منطقه یا یک مجموعه چند صد هکتاری تصمیم بگیرید نه برای یک هکتار.
وی با اشاره به اینکه الان در مازندران میانگین میزان مالکیت ۷هزار متر است گفت: چگونه می‌توان در این میانگین مدیریت کشاورزی نوین یا هوشمندی داشت که بهرهوری که به دنبال آن هستیم اتفاق بیفتد؟
قانون افزایش بهرهوری هیچ‌گاه اجرا نشده است
این عضو اتاق اصناف کشاورزی همچنین خاطرنشان کرد: نکته دوم اینکه همه قوانین در بخش کشاورزی همچون قانون افزایش بهرهوری موضوع بهرهوری را تعیین‌تکلیف کرده، اما اجرا نمی‌شود. در واقع کلی قوانین داریم که غالبا اجرا نمی‌‌‌شوند. به این معنا که در حقیقت دولت‌‌‌ها هیچ‌کدام به قوانین در بخش کشاورزی تمکین نمی‌‌‌کنند.
بازرگان افزود: در همه برنامه‌‌‌ها از برنامه یکم تا برنامه هفتم سهم توسعه و بهرهوری در حوزه کشاورزی ۲۵درصد مشخص شده اما متاسفانه هیچ‌کدام از وزرای بخش کشاورزی نتوانسته‌‌‌اند این ۲۵درصد را اجرا کنند و در حال حاضر کمتر از ۵درصد این اتفاق افتاده است که اصلا قابل دفاع نیست.
بر اساس این گزارش در شرایطی میزان بهرهوری در بخش کشاورزی کشور پایین است که کارشناسان بخش معتقدند در این زمینه نمی‌توان نقش ماشین‌‌‌آلات را نادیده گرفت. در واقع اگرچه دولت‌‌‌ها همواره روی بحث مکانیزاسیون کشاورزی و به کار‌گیری ماشین‌‌‌آلات نوین و با تجهیزات روز دنیا تاکید دارند، اما فعالان این حوزه از یکسو با فرسودگی ماشین‌‌‌آلات و کمباین‌‌‌ها و از سوی دیگر با گرانی ماشین‌‌‌آلات روبه‌‌‌رو هستند. بنابراین عرصه‌‌‌های کشاورزی سال‌‌‌هاست خلأ ماشین‌‌‌آلات نوین و روز دنیا را دارد.
جولان ماشین‌‌‌آلات فرسوده در عرصه‌‌‌های کشاورزی بهرهوری بخش را کاهش داده است
در خصوص نقش بهره‌‌‌گیری از ماشین‌‌‌آلات روز دنیا در افزایش بهرهوری، علیقلی ایمانی مدیرعامل بنیاد ملی گندمکاران در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: به هر حال نقش ماشین‌‌‌آلات را نمی‌توان در افزایش بهرهوری انکار کرد.
منتها ما از تکنولوژی روز دنیا عقب هستیم؛ یعنی دنیا الان دانه و کود را در زمین می‌‌‌کارد، اما ما کود و دانه را هنوز در زمین می‌‌‌پاشیم. به عبارت دیگر ماشین‌‌‌آلات و دستگاهی که در کشور داریم پاشنده هستند و کارنده نیستند.
ایمانی با تاکید مجدد بر اینکه در حوزه ماشین‌‌‌آلات کشاورزی از دنیا عقب هستیم افزود: در کشاورزی دنیا اینگونه است که داخل دستگاه کود و بذر ریخته می‌شود و طبق برنامه‌‌‌ای که می‌‌‌دهد کود را بر فرض در عمق ۶ سانتی‌متری در زیر بذر قرار می‌‌‌دهد تا تمام زمین کود پاشیده نشود.
بنابراین بهینه مصرف می‌‌‌کند و به تبع هم بهرهوری از استفاده از کود بالا می‌‌‌رود، هم ضایعات کاهش می‌‌‌یابد و هم اینکه کود چون در جای درست خود قرار می‌گیرد گیاه بهترین استفاده را از آن می‌‌‌کند و این باعث افزایش عملکرد در واحد سطح می‌شود. این در حالی است که اصولا استفاده بهینه از منابع تولید را بهرهوری می‌‌‌نامند. وی تصریح کرد: مساله اینجاست که اگر از تکنولوژی روز دنیا استفاده کنیم اتفاقات خوبی در مورد افزایش بهرهوری رقم می‌‌‌خورد، اما الان می‌‌‌بینیم تراکتورهایی که ۴۰ سال پیش در دنیا تولید میشد هنوز هم در ایران استفاده می‌شود این در حالی است که بخش کشاورزی کشورهای دیگر از کمباین و تراکتورهای هوشمندی استفاده می‌‌‌کنند که به آنها غالبا برای انجام هر نوع عملیاتی برنامه می‌‌‌دهند.
نقش نظارتی و قانون‌گذاری در رفع چالش‌‌‌ها و مشکلات بخش کشاورزی
همچنین رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی ناکارآمدی بازرگانی محصولات کشاورزی را یکی از چالش‌‌‌های اساسی بخش کشاورزی دانست و گفت: اگر ما بتوانیم بازرگانی محصولات کشاورزی را درست هدایت کنیم، مشکلات تولید و کم بودن بهرهوری در این حوزه قابل حل خواهد بود.
اکبر فتحی افزود: زمانی می‌توان محصولات کشاورزی را با قیمت مناسب به فروش رساند و چالش‌‌‌های موجود در این زمینه را رفع کرد که بازرگانی محصولات کشاورزی به درستی طراحی، اجرا و با قوانین درست پیش رود.
وی اظهار کرد: به طور مثال مشاهده می‌شود یکسال میزان تولید سیب‌زمینی متناسب با نیاز بازار نیست و زیاد است و سال دیگر پیاز یا گوجه‌فرنگی و... که حل این مسائل نیازمند این است که مجلس شورای اسلامی بر اجرای قوانین موجود نظارت کند و در حوزه ترمیم قوانین نیز ورود پیدا کند.
فتحی بیان کرد: بهرهوری آب در بخش کشاورزی پایین است یا به عبارت دیگر کارآیی مصرف آب کشاورزی براساس تولید پایین است که این موضوع ناشی از این است که ایجاد شبکه‌‌‌های آبیاری و سیستم‌‌‌های نوین تقاضامحور است. در شرایط فعلی کشاورز باید درخواست کند تا از محل کمک‌‌‌های فنی در اجرای سیستم‌‌‌های نوین آبیاری استفاده شود.
وی با بیان اینکه ما در بخش کشاورزی نظام بهره‌‌‌برداری مشخصی نداریم، این نظام بهره‌‌‌برداری در دولت‌‌‌های مختلف تعاریف متفاوتی پیدا کرده است ادامه داد: قانون ارث نیز باعث خرد شدن اراضی کشاورزی شده است که این موضوع در اقتصاد و قیمت تمام شده محصولات اثر می‌‌‌گذارد.
علل ورود نکردن فارغالتحصیلان در بخش کشاورزی
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان شرقی به علل ورود نکردن فارغالتحصیلان در بخش کشاورزی اشاره کرد و افزود: قانون نظام جامع گلخانه و قانون نظام جامع دامپروری وجود دارد و فارغالتحصیلان بخش کشاورزی به صورت مدیران فنی در گلخانه‌‌‌ها و دامپروری‌‌‌ها فعالیت دارند. در قانون نظام جامع گلخانه پیش‌بینی شده است که هر گلخانه به تناسب حجم گلخانه باید مدیر فنی داشته باشد. این در حالی است که قسمت عمده‌‌‌ای از فعالیت‌‌‌های بخش کشاورزی یعنی حدود ۹۰درصد مربوط به باغبانی و زراعت است که برای آنها نظام جامعی نداریم. باید قوانینی وجود داشته باشد که الزام کند کارشناسان فنی در باغ‌‌‌ها و مزارع حضور داشته باشند. در حال حاضر از محل سهم‌بری تولید از دانش، قراردادهایی با کشاورزان منعقد می‌شود و کارشناسان راهنمایی‌‌‌های لازم را انجام می‌‌‌دهند که چون الزامی وجود ندارد، باید قوانینی وضع شود تا چالش‌‌‌های موجود در این زمینه رفع شود.
فتحی با اشاره به اینکه تغییر الگوی کشت توصیه‌‌‌ای است تاکید کرد: باید سیاست‌‌‌های تشویقی و قوانینی باشد تا کشاورز رغبت به اصلاح الگوی کشت داشته باشد. مثلا با اعمال سیاست‌‌‌های تشویقی نظیر یارانه پنهان و یارانه‌‌‌ای که در پایان زنجیره تولید داده می‌شود می‌توان کشاورز را برای انجام این کار تشویق کرد.
نقش قانون انتزاع در حوزه تنظیم بازار کشاورزی
وی به نقش قانون انتزاع در حوزه تنظیم بازار یا بازرگانی محصولات کشاورزی اشاره کرد و گفت: متاسفانه این قانون به طور کامل اجرا نشده و امکاناتی که باید به وزارت جهاد کشاورزی ارائه میشد، انجام نشد. بخش نظارتی مجلس شورای اسلامی در این حوزه کارنامه موفقی نداشت.
فتحی اظهار کرد: زمانی کارآمدی بازرگانی محصولات کشاورزی وجود دارد که از محل و مبدا تولید تا سفره مردم شروع شود و وظایفی برای تشکل‌‌‌هایی مثل تعاون روستایی تعریف شود که این نهادها ضمن تامین نهاده، در فروش محصولات کشاورزی نیز نقش داشته باشند.
وی با بیان اینکه شهرداری‌‌‌ها باید در حوزه تامین مکان برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی وظیفه‌‌‌مند شوند گفت: در حال حاضر برای عرضه مستقیم محصولات کشاورزی جایگاهی دیده نشده و نیاز است از طریق تشکل‌‌‌هایی مثل تعاون روستایی، بازرگانی محصولات کشاورزی که هم به سود کشاورز و هم مصرف‌کننده محصولات است بهبود یابد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی گفت: ۱۵درصد منابع بانک‌‌‌ها باید به بخش کشاورزی اختصاص یابد در حالی که به جز بانک کشاورزی، ۶ تا ۷درصد بانک‌‌‌ها به کشاورزی اختصاص پیدا می‌‌‌کند.
فتحی به نقش نظارتی مجلس در بخش مصرف اشاره کرد و افزود: باید توجه شود که وزارت نیرو تعرفه را بر چه اساسی در نظر می‌گیرد، گلخانه‌‌‌داران از قیمت آب کشاورزی در گلخانه‌‌‌ها گله‌‌‌مند هستند و می‌‌‌گویند با اینکه کشاورزی را از سنتی به صنعتی تبدیل کردند و بهرهوری آب را نیز بالا برده‌‌‌اند به جای تشویق تنبیه می‌‌‌شوند. وضع قوانین و نظارت بر قوانین موجود در این حوزه‌‌‌ها می‌تواند بخشی از چالش‌‌‌ها در این حوزه را رفع کند.
وی بیان کرد: باید با وضع قوانین، منابعی به بخش کشاورزی از طریق کمک‌‌‌های فنی اعتباری و اعتبارات عمرانی استانی و ملی تزریق شود تا بسترسازی برای تولید محصولات کشاورزی تقویت شود البته نباید فراموش کرد که در چند سال اخیر با صنعتی شدن کشاورزی و احداث گلخانه‌‌‌ها رغبت جوانان برای ورود به بخش کشاورزی افزایش یافته است.
