«الگوی کشت»؛ طرحی روی کاغذ

الهام رئوفي‌فر : با توجه‌‌ به تغییر اقلیم و گسترش خشکسالی در دهه اخیر، کشت بسیاری از محصولات کشاورزی که درگذشته در برخی مناطق انجام می‌شد، امروز تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد. مثال بارز این موضوع کشت شالی در خطه شمال بود که امروز برای استانی مانند گلستان که منابع آب‌‌های زیرزمینی آن تقلیل یافته، ممنوع شده است. به‌‌این‌‌ترتیب بر اساس ظرفیت هر منطقه می‌توان محصولی را برای هر نقطه از کشور انتخاب کرد. گذشته از موارد خشکسالی و کم‌آبی افزایش یا کاهش یکباره برخی محصولات کشاورزی هرساله برای کشاورزان گلستانی آزاردهنده است. چراکه آنها برای کشت محصولاتی نظیر گوجه یا سیب زمینی و... همواره نگران هستند، زیرا یک سال سود منطقی از آن می‌برند در دوره‌ای دیگر چیزی جز زیان برای آنها به همراه ندارد.

صرفه اقتصادی کشاورز

یک کشاورز گلستانی در این باره می‌گوید: مهم‌ترین موضوع در انتخاب کشت محصولات برای کشاورزان جنبه اقتصادی آن است، ما به دنبال کشت محصولی هستیم که درآمد بیشتری داشته باشد تا بتوانیم معیشت خانواده خود را تامین کنیم. در حال حاضر کشت شالی برای زارعان اقتصادی‌‌ترین محصول است، بنابراین کشت برنج علاوه بر کسب درآمد مناسب، بازار فروش هم دارد؛ موضوعی که منجر به افزایش انگیزه کشاورزان می‌شود.

علی‌‌اصغر هزارجریبی ضمن انتقاد از برنامه‌‌ریزی نامناسب جهاد کشاورزی گلستان در محصولات پیشنهادی برای کشت، ادامه می‌دهد: متاسفانه جدا‌ از مشاوره‌های نامناسب مدیران این حوزه درباره کشت، حمایتی هم از کشاورز نمی‌شود؛ به عنوان‌‌مثال قرار بود امسال برای حل مشکل خوراک دام، کشاورزان ذرت علوفه‌‌ای را کشت کنند تا دامداران و زارعان هر دو ذی‌‌نفع باشند درحالی که این محصول با پایین‌‌ترین قیمت از کشاورز خریداری شد. وی با بیان اینکه جهاد کشاورزی کشت چغندرقند را به کشاورزان پیشنهاد کرده، گفت: هرچند این محصول برای زارع صرفه اقتصادی دارد؛ اما منجر به گسترش آفت و مصرف میزان زیادی آب می‌شود. به نظر می‌‌رسد جهاد کشاورزی استان باید اطلاعات بخش کارشناسی خود را افزایش دهد ضمن اینکه امیدواریم با اجرای طرح الگوی کشت این مهم میسر شود.

  جهاد کشاورزی گلستان پاسخ نداد

برای آگاهی از نظرات مدیران جهاد کشاورزی استان با آنها تماس گرفت که متاسفانه هیچ یک از معاونان و مدیران این سازمان حاضر به پاسخگویی نشدند؛ اما با توجه به اظهارات معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان در سایر رسانه‌ها، این دستگاه معتقد است که «الگوی کشت محصولات پاییزه به‌‌خوبی در گلستان اجرا می‌شود».

این گفته در حالی است که کشاورزان گلستانی و کارشناسان به‌‌کرات نسبت به کشت محصولاتی مثل چغندرقند به دلیل وجود آفت و استفاده فراوان از آب آن هم در دوره استراحت چاه‌ها تذکر داده‌‌اند. این موضوعی است که یک پژوهشگر بین‌المللی آب‌‌وخاک و مروج سامانه‌های کشاورزی حفاظتی هم بر آن تاکید دارد و می‌گوید: کشت چغندرقند به آب فراوانی نیاز دارد و باتوجه‌‌به کم‌‌آبی‌‌ها در گلستان، کشت این‌ گونه توصیه نمی‌شود. محمد اسماعیل اسدی با بیان اینکه در حال حاضر کشت پاییزه این گونه را در گلستان ترویج می‌دهند تا نیاز آبی کمتری داشته باشد درحالی که پاییز فصل کشت محصولاتی نظیر گندم، جو و کلزا است می‌گوید: گلستان از تنوع گونه‌‌ای خوبی برای کشت برخوردار است اما با محصولات موجود به‌‌خوبی می‌توان تناوب زراعی را در گلستان رعایت کرد و نیازی به کشت چغندرقند نداریم.

  طرح الگوی کشت جامع نیست

با توجه‌‌ به سیاست‌ها و پیشنهادهای جهاد کشاورزی گلستان دررابطه‌‌ با کشت محصولات، به نظر می‌‌رسد طرح الگوی کشت برای این استان باتوجه‌‌به بسترها و متناسب با اقلیم منطقه اجرا نشده است. سید‌هامان هاشمی مدیرعامل شرکت پیشگامان کشت پایدار دراین‌‌رابطه می‌گوید: هرچند این طرح یک اقدام ضروری و یک اتفاق مهم در حوزه کشاورزی است؛ اما به نظر می‌‌رسد که جامع نیست. به عنوان نقشه راه ما باید الگوی کشت را در داخل استان‌ها به‌‌صورت فدرالی برنامه‌‌ریزی کنیم؛ چون مبنا و اساس کشاورزی اقلیم است و این بر همه‌چیز ارجح است.

به اعتقاد کارشناسان، الگوی کشت در کشور ما به‌‌درستی تعریف نشده؛ چراکه ما در تولید محصولات جالیزی و صیفی‌‌جات دچار مشکل هستیم؛ یک سال آنقدر تولید این محصولات در کشور زیاد می‌شود و قیمت‌‌ها کاهش می‌‌یابد که کشاورزان محصول را در زمین خود رها می‌کنند و سال دیگر بالعکس، تولید کم و قیمت‌‌ها چنان افزایشی می‌شود که مردم قدرت خرید ندارند. این نکته‌‌ای است که دبیر خانه کشاورز گلستان هم آن را تایید می‌کند.

  تعریف غلط الگوی کشت

دبیر خانه کشاورز گلستان در این باره می‌گوید: الگوی کشت در کشور ما به‌‌درستی تعریف نشد و ما در تولید محصولات جالیزی و صیفی‌‌جات دچار مشکل هستیم البته در تولید کالاهای اساسی سرریز محصول نداریم؛ محصولات اساسی مثل گندم، جو، ذرت و کلزا هرچقدر که در کشور کشت شود نیاز است؛ زیرا ما واردکننده این محصولات هستیم. مساله الگوی کشت بیش از همه در محصولات جالیزی اهمیت دارد زیرا هم آب زیادی مصرف می‌کنند و هم با افزایش تولید بیش از نیاز کشور مواجه هستیم. علی قلی ایمانی بیان کرد: با دستورالعمل و بخشنامه نمی‌توان الگوی کشت محصولات جالیزی را اصلاح کرد و تنها راهکار این است که با قرار دادن تعرفه، کاری کنیم که خرید این محصولات برای کشورهای همسایه هم توجیه اقتصادی نداشته باشد. به باور صاحب‌‌نظران، الگوی کشت متاثر از عوامل مختلفی نظیر آب، خاک، اقلیم و اقتصاد کشاورزی است بنابراین با توجه ‌‌به خشکسالی و کمبود آبی که در استان با آن مواجه هستیم الگوی کشت باید بر اساس میزان آب مصرفی باشد.

 گلستان ۸۵۰  هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد

مطابق آمارهای موجود، استان گلستان ۸۵۰ هزار هکتار اراضی دارد که از این مقدار ۲۵۰ هزار هکتار آن آبیاری می‌شود، ۴۰۰ هزار هکتار به‌‌صورت دیم کشت شده و ۲۰۰ هزار هکتار هم مراتع کم‌‌بازده است و اگر بخواهیم همه ۸۵۰ هزار هکتار اراضی در گلستان را آبیاری کنیم به شش میلیارد مترمکعب آب نیاز داریم و این در حالی است که به گفته مدیران شرکت آب منطقه‌‌ای گلستان تنها ۵/ ۲ میلیارد مترمکعب آب در اختیار داریم که حداکثر دو میلیارد مترمکعب آن را می‌توانیم در بخش کشاورزی صرف کنیم و بقیه آب، در بخش شرب، صنعت و محیط‌‌زیست مصرف می‌شود. باتوجه‌‌به اینکه در طرح الگوی کشت به کشاورزان توصیه می‌شود که چه محصولی را در کجا و به چه میزان بکارند به نظر می‌‌رسد اجرای درست آن منجر به تحولی در اقتصاد گلستان به عنوان قطب کشاورزی کشور شود. به‌‌این‌‌ترتیب انتظار می‌‌رود که دستگاه‌های متولی از نظرات کارشناسان و متخصصان و کشاورزان باتجربه برای توصیه کشت محصولات به زارعان استفاده کنند تا در آینده شاهد محدودیت بیشتر منابع آبی و ازدست ‌‌دادن منابع خاکی استان نباشیم.