سودآوری و درآمد حمل‌‌‌ونقل آبیها طی ۱۰ سال اخیر واکاوی شد
جهش درآمد با توسعه صادرات لجستیک دریایی
ارزیابی میزان سودآوری در صنعت حمل‌‌‌ونقل آبی نشان می‌دهد که طی سال ۱۴۰۱ به‌طور میانگین ۸درصد به هر سه حاشیه سود این صنعت افزوده شده است. این روند در فصل بهار ۱۴۰۲ نیز ادامه داشته و میانگین سه‌حاشیه سود صنعت ۵۵درصد به ثبت رسیده که نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش ۳درصدی را تجربه کرده است. همچنین در بحث درآمد، حمل‌‌‌ونقل آبی طی سال مذکور با افزایش ۵۳درصدی توانسته است نزدیک به دوبرابر میانگین رشد درآمدی خود طی ۱۰سال اخیر درآمد به ثبت برساند. در مجموع صنعت لجستیک در حوزه دریایی برخلاف حوزه زمینی (بار زمینی-ریلی) هم به لحاظ سودآوری و هم به لحاظ درآمد، از اوضاع مناسبی برخوردار است. سخنگوی دولت اخیرا عنوان کرد که تجارت ایران در سال ۱۴۰۱، بدون احتساب نفت ۱۱۲میلیارد دلار بوده که این عدد در چهار دهه اخیر بی‌سابقه است. از آنجا که تجارت بین‌المللی ایران عمدتا از طریق حمل‌‌‌ونقل آبی صورت می‌گیرد و طبق صحبت سخنگوی دولت حجم صادرات ایران از واردات بیشتر شده است، می‌‌‌توان عنوان کرد که تجارت صادراتی موجب شده است تا درآمد حمل‌‌‌ونقل آبی رشد خوبی را تجربه کند.
پنج نوع کشتی حمل‌‌‌ونقل آبی
سهم حمل‌‌‌ونقل دریایی از جابه‌جایی کالاها حدود 90درصد کل تجارت بین‌المللی را تشکیل می‌دهد. این میزان به لحاظ تناژ حدود 6میلیارد تن انواع کالاست که تقریبا یک‌سوم آن را کالاهای نفتی، یک‌سوم را کالاهای خشک و فله و بقیه را کالاهای غیر‌فله تشکیل می‌دهند. به دنبال همه‌گیری ویروس کووید-19، تجارت دریابرد جهانی در سال 2020 سیر نزولی را طی کرد، اما با کنترل این بیماری، تجارت دریابرد جهانی در سال 2021 رشد صعودی خود را از سر گرفت. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که حجم تجارت جهانی در سال 2023 به 4/ 12میلیارد تن برسد. حدود 55هزار فروند کشتی باری در دنیا وجود دارد که کشتی‌‌‌های جنرال کارگو (کالای عمومی) با توجه به قابلیت حمل انواع گسترده کالا بیشترین سهم را در این میان به خود اختصاص داده‌‌‌اند. دومین نوع کشتی باری، فله‌‌‌بر نام‌گذاری شده است که می‌‌‌تواند محموله‌‌‌هایی نظیر زغال‌‌‌سنگ، سنگ‌‌‌های معدنی، کاکائو، گندم و جو را حمل کند. کشتی‌‌‌های فله به دو صورت فله مایع و فله خشک دستهبندی میشوند که حجم تجارت فله خشک بسیار بیشتر است. دسته سوم از کشتی‌‌‌های حمل بار، نفتکش‌‌‌ها هستند که عمدتا برای حمل نفت و فرآوردههای نفتی ساخته شده‌اند و سرعت بارگیری و تخلیه در این کشتی‌‌‌ها به‌‌‌دلیل استفاده از پمپ از کشتی‌‌‌های دیگر بیشتر است. نوع چهارم از کشتی‌‌‌های باربری تحت‌‌‌عنوان رو-رو تقسیم‌‌‌بندی شده‌اند که برای حمل وسایل نقلیه (حامل بار یا مسافر) مورد استفاده قرار می‌‌‌گیرند. آخرین نوع از کشتی‌‌‌های باربری کانتینربر هستند که عمدتا برای حمل انواع محصولات با بسته‌‌‌بندی کانتینر استفاده میشوند.
ظرفیت 19میلیون تنی ناوگان تجاری ایران
آمارها حاکی از آن است که ناوگان تجاری ایران شامل 255فروند شناور با ظرفیتی در حدود 19میلیون تن است. به‌طورکلی بنادر به دو دسته مالکیتی و حاکمیتی تقسیم میشوند. در بنادر مالکیتی، اراضی تحت مالکیت سازمان بنادر و دریانوردی بوده و زیرساخت‌‌‌ها و روساخت‌‌‌ها توسط اعتبارات سازمان یا بخش‌‌‌های غیردولتی ایجاد شده است. اما بنادر حاکمیتی، اراضی و زیرساخت‌‌‌ها توسط سایر بخش‌‌‌های دولتی یا بخش خصوصی ایجاد شده و حضور سازمان بنادر و دریانوردی از نظر اعمال مالکیت و نظارت بر امور است.
در این بین، بنادر ایران را به لحاظ جغرافیایی می‌‌‌توان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرد. بنادر شمالی شامل انزلی، نوشهر و امیرآباد و بنادر جنوبی شامل خرمشهر، آبادان، امام‌‌‌خمینی، بوشهر، شهید رجایی، شهید باهنر و بندر چابهار است که بیشترین حجم عملیات در بندر شهید رجایی صورت می‌گیرد. در این بنادر انواع عملیات تخلیه، بارگیری و انبارداری انواع کالا صورت می‌گیرد که البته بیشترین حجم عملیات در بنادر مربوط به کالای کانتینری است.
سهم 34درصدی فرآوردههای نفتی از تجارت
بررسی روند سالانه تجارت در بنادر نشان می‌دهد که از سال 1393 به بعد به‌طور میانگین سالانه حدود 144میلیون تن کالا در بنادر کشور تخلیه و بارگیری شده و طی 10سال اخیر به‌طور میانگین یک‌درصد به میزان این تجارت افزوده شده است. بر این اساس می‌‌‌توان عنوان کرد که تجارت در بنادر طی سال‌های اخیر عمدتا روند ثابتی را تجربه کرده است. در سال 1401، کل تناژ فعالیت بندری 151میلیون و 701هزار تن بوده که بیشترین میزان تجارت در این سال را فرآوردههای نفتی با بیش از 52میلیون تن و سهم 34درصدی از کل تجارت کالا به خود اختصاص داده است. پس از آن محموله‌‌‌های فله خشک، کالای کانتینری، جنرال کارگو و فله مایع در رتبه‌‌‌های بعدی قرار گرفته‌‌‌اند و به‌‌‌ترتیب 30، 19، 15 و 2درصد از سهم کل کالای تجارتی را شامل میشوند.
پنج قطب بورسی لجستیک دریایی
پنج‌سهم فعال در گروه حمل‌‌‌ونقل بنادر و کشتیرانی با ارزش بیش از 16هزار و 300میلیارد تومان در بازار سهام مورد معامله قرار می‌‌‌گیرند. مهم‌ترین سهام این گروه به لحاظ ارزش بازار «حخزر» است که ارزش بیش از 5هزار و 500میلیارد تومان از گروه حمل‌‌‌ونقل دریایی را تشکیل می‌دهد. در این میان ارزیابی نسبت قیمت به سود هر سهم این گروه عدد 3/ 6واحد را نشان می‌دهد که به معنای سودآوری نسبتا متعادل و خوب این صنعت است. کمترین نسبت قیمت به سود گروه بنادر و کشتیرانی را نیز شرکت «حخزر» با 5واحد تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده پتانسیل بالای این سهم در جهت رشد قیمت است. میانگین بازدهی گروه بنادر و کشتیرانی طی 30روز اخیر نزدیک به صفر بوده است؛ اما با وجود بازدهی صفر گروه حمل‌‌‌ونقل دریایی دو شرکت «حتاید» و «حاریا» با ثبت بازدهی 3درصد توانستند برخلاف هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود بازدهی مثبت را نصیب سهامداران خود کنند. بیشترین زیان مربوط به شرکت «حبندر» بوده و طی 30روز اخیر بیش از 25درصد زیان را به پرتفوی سرمایه‌گذاران خود تحمیل کرده است.
«حتاید» سردمدار سودآوری
اولین نسبت بااهمیت در ارزیابی فعالیت‌‌‌های یک‌شرکت تولیدی یا خدماتی، میزان سودآوری آن شرکت است. نسبت‌‌‌های سودآوری که شامل حاشیه سودهای ناخالص، عملیاتی و خالص هستند در 10سال اخیر به‌طور میانگین 40، 38 و 37درصد را به ثبت رسانده‌‌‌اند. با این حال همواره روند سودآوری گروه بنادر و کشتیرانی روبه‌رشد بوده، به‌‌‌طوری که حاشیه سود ناخالص از 25درصد در سال 1393 به 54درصد طی سال اخیر افزایش یافته و میانگین رشد 8درصدی در هر سه حاشیه سود این صنعت نسبت به سال 1400 رقم خورده است. این روند افزایشی در بهار 1402 نیز ادامه داشته است و میانگین هر سه حاشیه سودهای گروه بنادر و کشتیرانی عدد 55درصد را به ثبت رسانده و نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش 3درصدی را تجربه کرده‌اند. از میان شرکت‌های فعال این صنعت بیشترین میزان حاشیه سود خالص طی فصل بهار 1402 را شرکت «حتاید» به ثبت رسانده و توانسته است در این دوره با ثبت حاشیه سود خالص نزدیک به 100درصدی خود بیشترین میزان سود خالص در این گروه را از آن خود کند. با این حال شرکت «حبندر» از هر دو منظر حاشیه سود ناخالص و خالص با ثبت ارقام 33 و 23درصد کمترین میزان سودآوری در گروه بنادر و کشتیرانی را به ثبت رسانده است. در مجموع گروه حمل‌‌‌ونقل دریایی به لحاظ سودآوری از وضعیت بسیار مناسب‌‌‌تری نسبت به دو گروه حمل‌‌‌ونقل بار زمینی و حمل‌‌‌ونقل ریلی برخوردار است که عمده دلیل سود خوب این گروه، به حجم گسترده تجارت بین‌الملل ایران از طریق دریا بازمی‌گردد.
رشد دو برابری درآمد طی سال 1401
وضعیت درآمد حاصل از حمل‌‌‌ونقل در گروه بنادر و کشتیرانی نشان می‌دهد که طی 10سال اخیر به‌طور میانگین سالانه 27درصد به درآمد شرکت‌های فعال در این صنعت افزوده شده است. در این بین بیشترین میزان این رشد در سال 1399 رقم خورده و درآمد این شرکت‌ها بیش از 68درصد افزایش داشته است. عمده دلیل این رشد خیره‌‌‌کننده طی سال مذکور به جهش ارزی سال 99 بازمی‌گردد که این جهش موجب شد انگیزه صادرات و تجارت افزایش یابد و شرکت‌ها با تمام توان خود محصولاتشان را در عرصه بین‌الملل به فروش برسانند و در نتیجه این گسترش، درآمد این صنعت رکورد 10ساله خود را شکست و توانست در اوج دهه اخیر قرار گیرد. در دوره یادشده تنها سالی که درآمد این گروه با کاهش همراه شده، سال 1398 بوده که افت یک‌درصدی در درآمد آنها به ثبت رسیده است. با تمام این تفاسیر سال 1401 نیز سال خوبی برای کلیت این صنعت محسوب می‌شود؛ چرا که درآمد خدمات حمل‌‌‌ونقل طی این سال با افزایش 53درصدی همراه بوده که این عدد نزدیک به دوبرابر میانگین 10ساله 27درصدی آنهاست. بیشترین سهم درآمدی را شرکت «حخزر» داشته و با درآمد بیش از یک‌هزار و 400میلیارد تومانی طی 12ماه 1401، توانسته است 36درصد از درآمد کل صنعت را از آن خود کند. در این بین کمترین میزان درآمد این گروه متعلق به «حاریا» با 259میلیارد تومان است که کمتر از یک‌درصد کل درآمد خدمات گروه بنادر و کشتیرانی را شامل می‌شود.
تنوع درآمدی دو شرکت «حتاید» و «حسینا»
از میان پنج شرکت فعال در گروه حمل‌‌‌ونقل دریایی، دو شرکت «حبندر» و «حاریا» با توجه به اینکه در بازار پایه فرابورس معامله میشوند گزارش‌های ماهانه منظمی را روانه سامانه کدال نمی‌‌‌کنند. بر این اساس در بررسی درآمد فروش تیرماه این دو شرکت فاکتور گرفته شده است. در میان سه شرکت حمل‌‌‌ونقل دریایی دیگر «حسینا» در تیر 1402 با افزایش 114درصدی درآمد حاصل از مهم‌ترین خدمت خود که حمل در ناحیه جنوب شرق است، توانسته است نسبت به میانگین درآمد سال 1401، رتبه اول را به لحاظ رشد از آن خود کند. با این حال «حتاید» درآمد حاصل از خدمت مهم خود را که حمل در ناحیه هرمزگان است، تنها 12درصد افزایش داده که با این عدد کمترین میزان رشد را طی چهارمین ماه سال 1402 نصیب خود ساخته است. دو خدمت حمل ناحیه جنوب شرق و حمل در ناحیه هرمزگان که مربوط به شرکت‌های «حسینا» و «حتاید» هستند، به‌‌‌ترتیب 60 و 52درصد از درآمد کل این دو شرکت طی تیرماه را تشکیل داده‌‌‌اند که نشان می‌دهد تنوع درآمدی هردو شرکت از وضعیت مناسبی برخوردار است. در این بین شرکت «حخزر» طی تیرماه با رشد 70درصدی درآمد حاصل از خدمت اصلی خود یعنی حمل شناورهای ملکی توانست رتبه دوم را به دست آورد؛ اما دو شرکت هم‌‌‌گروهی این شرکت از تنوع خوبی در درآمد برخوردار نیستند و تک‌منبع درآمدی بر آنها حاکم است.
دو طرح توسعه افزایش ظرفیت در «حسینا»
در میان پنج شرکت فعال حمل‌‌‌ونقل دریایی، تنها شرکت «حسینا» طرح توسعه جهت افزایش ظرفیت خود را در برنامه‌‌‌های آتی دارد. این شرکت در نظر دارد تا پایان سال 1402، محوطه اختصاصی بندر شهید رجایی-سوله فاز2 را تکمیل کند که این امر موجب افزایش ظرفیت عملیاتی این شرکت خواهد شد. همچنین طرح توسعه دیگری با عنوان محوطه کانتینری-جزیره نگین در دست اجراست که البته برآورد شده اجرای آن تا پایان سال 1405 به طول بینجامد که این طرح نیز موجب افزایش ظرفیت عملی شرکت خواهد شد.
