بررسی یک شرکت پالایشی از سوی «دنیای‌اقتصاد»
نگاهی به عملکرد «شاوان»
همچنین از واحدهای کاتالیستی برای بهینه‌سازی محصولات در پالایشگاههای مدرن استفاده می‌شود. تقاضا برای فرآوردههای نفتی سبک‌تر در حال افزایش است، از این رو پالایشگاههای مدرن‌تر و دارای پیچیدگی‌های بیشتر با هدف تبدیل نفت به محصولات ارزشمندتر ساخته شده‌اند. پالایشگاههای نفت، مجموعه‌های صنعتی بزرگی هستند که براساس خوراک، طراحی شده‌اند و دارای ضرایب پیچیدگی متفاوتی هستند که براساس پیچیدگی، محصولات متفاوتی تولید می‌کنند.
هرچه ضریب پیچیدگی بالاتر باشد، امکان تولید فرآوردههای سبک‌تر با ارزش‌افزوده بالاتر و در نتیجه کسب سود بیشتر فراهم می‌شود. میزان سرمایه‌گذاری برای احداث یک‌پالایشگاه با ضریب پیچیدگی متوسط بین 15 تا 20هزار دلار به ازای هر بشکه ظرفیت پالایش است و با افزایش ضریب پیچیدگی تا 25هزار دلار در هر بشکه سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
صنعت پالایش در کشور، جزو صنایع استراتژیک محسوب می‌شود. سهم ایران در صنعت پالایش نفت تناسبی با میزان ذخایر نفت و گاز و حتی تولید آن ندارد.
ایران حدود 2درصد از ظرفیت پالایش جهان را در اختیار دارد که این میزان هم به دلیل پالایشگاههای قدیمی با ضریب پیچیدگی پایین است.
ضریب پیچیدگی یا قابلیت تولید فرآوردههای سبک با ارزش افزوده بالاتر رابطه مستقیمی با حاشیه سود پالایشگاه دارد، به گونه‌ای که برای دو پالایشگاه با خوراک مشابه، پالایشگاه دارای ضریب پیچیدگی بالاتر، حاشیه سود بیشتر و پالایشگاه با ضریب پیچیدگی پایین‌تر، حاشیه سود کمتری خواهد داشت.
این صنعت به دو بخش بالادستی و پایین‌دستی تقسیم می‌شود. صنایع بالادستی صنعت پالایش شامل هرگونه عملیات مربوط به اکتشاف مخازن، حفاری، تولید، بهره‌برداری و حمل‌ونقل نفت خام یا گاز و صنایع پایین‌دستی صنعت پالایش محدود به عملیات تصفیه و پالایش در تاسیسات پالایشی به‌منظور تولید فرآوردههای نفتی و گازی می‌شود.
به صورت کلی فرآیندهایی که در پالایش نفت خام انجام می‌شوند تا بتوان از این رهگذر آنها را به فرآوردههای نفتی تبدیل کرد، پالایش نام دارند. یکی از نکات مهم در فرآیند پالایش و استخراج نفت این است که باید به صورت پیوسته و مداوم انجام شود؛ در غیر‌این صورت، این موضوع میتواند به نابودی چاه‌های فعال و از بین رفتن ذخایر نفتی منجر شود.
محصولات متنوعی را میتوان از پالایش نفت خام به دست آورد. در این فرآیند ابتدا نفت‌خام استخراج و وارد برج تقطیر می‌شود و بر اساس نقطه جوش فرآوردهها، محصولات تفکیک شده و تبدیل به محصول نهایی می‌شوند. هرچه محصولات در قسمت بالاتر برج تقطیر قرار داشته باشند، ارزش اقتصادی بالاتری خواهند داشت.
پس از سال 2008، عمده کشورهای جهان به سمت افزایش ظرفیت پالایشی خود حرکت کرده‌اند. در آسیا کشورهایی نظیر چین، عربستان، کویت، امارات و مالزی سرمایه‌گذاری کلانی در جهت افزایش ظرفیت پالایشی خود انجام داده‌اند که همه این طرح‌ها ادغام پالایشگاه و پتروشیمی یا همان پتروپالایشگاه بوده‌اند. این واحدهای صنعتی بخشی از فرآوردههای نفتی را مستقیم به مواد پتروشیمیایی تبدیل می‌کنند. با توجه به اهمیت این صنعت در اقتصاد کشور و همچنین بازار سرمایه، ارزش بازار نمادهای پالایشی مبلغ 351هزار میلیارد تومان معادل 5/ 5درصد کل بازار بورس و فرابورس ایران بوده است.
کم و کیف سودآوری
تغییرات قیمت نفت‌خام و میعانات گازی اثر قابل‌توجهی بر بهای تمام‌شده و قیمت فروش شرکت‌های پالایشی دارد. به صورت معمول، افزایش قیمت نفت سبب افزایش سودآوری شرکت‌های پالایشی در کشور می‌شود. عوامل متعددی بر قیمت نفت موثر هستند که میتوان از آن جمله به تصمیمات اوپک‌پلاس، وضعیت حفاری چاه‌های جدید در ایالات‌متحده و دستگاه‌های حفاری فعال، تغییرات میزان ذخایر نفت در کشورهای مختلف جهان، تغییرات شاخص دلار و میزان حمل‌ونقل و سفرها اشاره کرد. همچنین دریافت نفت خام سبک باعث افزایش تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌شود. به اختلاف بین قیمت نفت خام و میعانات گازی به عنوان ماده اولیه اصلی صنعت پالایش و فرآوردههای حاصل‌شده از نفت، کرکاسپرد (crack spread) یا حاشیه سود ناخالص گفته می‌شود. کرکاسپرد با تعیین اختلاف قیمت هر بشکه نفت‌خام و هر بشکه فرآورده نفتی میتواند نقش موثری در افزایش سود حاشیه‌‌‌ای و کاهش ضرر پالایشگاه‌‌‌ها داشته باشد.
اگرچه عواملی همچون سیاستهای خارجی، بی‌‌‌ثباتی کشور، شرایط آب و هوایی، قیمت دلار و... بر این شاخص تاثیرگذار هستند، اما با تحلیل صحیح کرکاسپرد میتوان تا حدودی میزان حاشیه سود را افزایش داد و باعث پوشش ریسک پالایشگاه‌‌‌ها شد. از این رو هرچه شرکت‌ها با افزایش سطح تکنولوژی پالایشی خود به سمت افزایش مقدار تولید فرآوردههای با ارزش افزوده بالاتر مانند نفت، گاز، بنزین و سوخت هوایی پیش بروند، در نهایت سودآوری و حاشیه سود ناخالص آنها افزایش خواهد یافت. از آنجا که در صنعت پالایشگاهی حاشیه سود ناخالص یا خالص شرکت‌ها اندک است، بنابراین تغییرات کوچکی در افزایش حاشیه سود منجر به رشد بااهمیت سودآوری در این شرکت‌ها می‌شود.
نرخ تسعیر ارز
قیمت خوراک و محصولات شرکت‌های پالایشی پس از تعیین قیمت ارزی آنها با استفاده از قیمت ارز نیما به ریال تسعیر شده و رشد قیمت ارز سبب افزایش درآمد ریالی پالایشگاههای کشور می‌شود. با فرض ثبات سایر عوامل، افزایش قیمت ارز سبب افزایش سودآوری شرکت‌های پالایشی خواهد شد.
تخفیف خوراک
شرکت‌های پالایشی در ایران، خوراک نفت خام و میعانات گازی را با دو تخفیف 5 یا 6 دلاری و همچنین 5 درصدی نسبت به قیمت فوب خلیج‌فارس دریافت می‌کنند. این میزان تخفیف اثر قابل‌توجهی بر سودآوری و حاشیه سود پالایشگاههای کشور دارد. افزایش قیمت نفت سبب افزایش ارزش این تخفیف می‌شود و اثر قابل ملاحظه‌ای بر سودآوری شرکت‌های پالایشی دارد.
شرکت پالایش نفت لاوان
شرکت پالایش نفت لاوان در سال 1355 تحت عنوان مجتمع تقطیر لاوان زیر نظر پالایشگاه شیراز با ظرفیت 20هزار بشکه نفت خام در روز توسط شرکت اینگرای یوگسالوی سابق و با نظارت شرکت ملی نفت ساخته شده و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. ظرفیت این پالایشگاه طی سال‌های 1373 و 1390 به 55هزار بشکه در روز افزایش یافته است. شرکت پالایش نفت لاوان به عنوان یکی از شرکت‌های خصوصی‌شده بر اساس سیاستهای اصل 44 قانون اساسی فعالیت خود را در زمینه تامین نفت و میعانات گازی و انجام عملیات پالایش خوراک دریافتی به منظور تولید فرآوردههای نفتی و عرضه آنها به مشتری از سال1377 آغاز کرده و در حال حاضر حدود 3درصد حجم پالایش نفت کشور خام و میعانات گازی داخل کشور و به تبع آن تولید فرآوردههای نفتی موردنیاز کشور در پالایشگاه نفت لاوان انجام می‌شود. در وضعیت فعلی 2میلیون و 200هزار بشکه نفت خام در پالایشگاههای کشور تصفیه و روزانه حدود 350میلیون لیتر فرآوردههای نفتی از جمله گاز مایع، بنزین موتور، سوخت جت، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره تولید می‌شود. راهبرد آتی این شرکت بهبود و بهینه‌سازی مستمر فرآیند عملیات پالایش نفت خام و میعانات گازی و تولید محصولات متنوع با ارزش افزوده بیشتر است. «شاوان» در حال حاضر فرآوردههای متنوعی به بازار ارائه می‌دهد که میتوان به گاز مایع، بنزین، نفت گاز و نفت کوره اشاره کرد. این شرکت در 1391 در بازار دوم فرابورس وارد چرخه معاملاتی شده است.
سهام شناور این شرکت 26 درصد با 8میلیارد برگ سهم است. «شاوان» با ارزش بازار 16500میلیارد تومانی جزو شرکت‌های تقریبا متوسط در بین شرکت‌های هم‌گروه خودش به‌شمار می‌رود و با قیمت 20650تومان در بازار دوم فرابورس در حال معامله است.
شرکت پالایش نفت لاوان یکی از شرکت‌های تابعه سازمان تامین اجتماعی است که بیش از نیمی از سهام آن متعلق به سازمان تامین اجتماعی است و مابقی سهام این شرکت به سازمان بازنشستگی بانک‌ها و سهام عدالت تعلق دارد که جزو سهامداران عمده این شرکت محسوب می‌شوند.
تولید و فروش
درآمد عملیاتی شرکت با فروش 32500میلیارد تومانی نسبت به سال 99 در حدود 135درصد افزایش یافته است که ناشی از افزایش در مقادیر فروش به میزان 30 درصد، افزایش در میانگین نرخ‌های فروش فرآوردهها به میزان 94درصد و افزایش درمیانگین نرخ تسعیر ارز به میزان 11درصد بوده که 33درصد از سهم فروش شرکت در سال 1400 مربوط به نفت‌گاز، 27درصد بنزین یورو5، 20درصد نفت‌کوره، 19درصد نفتا و یک‌‌درصد هم گاز مایع بوده که کل فروش را تشکیل داده‌اند.
مواد اولیه و بهای تمام‌شده
بهای تمام‌شده درآمدهای عملیاتی در سال مالی مورد گزارش در قیاس با سال مالی قبل در حدود 155درصد افزایش داشته است که عمدتا ناشی از افزایش در مقادیر مصرف مواد اولیه، افزایش در نرخ‌های ارزی نفت خام و میعانات گازی، افزایش نرخ ارز و افزایش سایر هزینه‌های است. خوراک پالایشگاه که شامل 35هزار بشکه نفت خام و 20هزار بشکه میعانات گازی است، به ترتیب توسط یک رشته خط لوله 12اینچی از مخازن تاسیسات شرکت نفت فلات قاره لاوان و حمل توسط کشتی از پارس جنوبی تامین می‌شود. تقریبا 97درصد بهای تمام‌شده محصولات شرکت را مواد مستقیم مصرفی، 2درصد را هزینه سربار و یک‌‌درصد را دستمزد مستقیم تولید تشکیل می‌دهد.
پارامتر‌های تاثیرگذار بر سود‌سازی شرکت
از عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت خام میتوان به مواردی همچون سیاستهای اوپک‌پلاس، میزان ذخایر نفت در کشورها، میزان و سطح حمل‌ونقل دریایی و هوایی اشاره کرد ارزی که شرکت‌های پالایشی از طریق آن معاملات خود را انجام می‌دهند نرخ ارز نیمایی است. واضح است که بالا رفتن نرخ نیمایی باعث رشد سودآوری این شرکت خواهد شد.
اهداف
از جمله پروژه‌های کلان آینده احداث واحد قیرسازی، وکیوم باتوم و احداث واحد پتروپالایشی 150هزار بشکه‌ای و افزایش600 درصدی سرمایه از محل سود انباشته است. دستاوردهای تولیدی این شرکت در سال 1400عبارتند از: تولید 12هزار بشکه در روز توسط واحد تقطیر در فاز جدید و تولید 4هزار و 500بشکه در روز توسط واحد تولید حلال‌های ویژه. در نهایت این شرکت در شرایط فعلی با نسبت قیمت به سود 5/ 4واحد در حال معامله است که انتظار می‌رود با تثبیت قیمت جهانی نفت در محدوده 90 تا 100دلار بتواند افزایش سودآوری را نسبت به سال گذشته تجربه کند و سود خوبی را نصیب سهامداران خود کند. در سال‌جاری، طی برگزاری مجمع عمومی سالانه سال مالی1400 این شرکت به ازای هر سهم مبلغ300تومان معادل81درصد سود به دست آمده را تقسیم کرد که میتواند با توجه به بالا بودن سیاست تقسیم سود شرکت خبر خوبی برای سرمایه‌گذاران بلندمدت باشد.
