صفرتا صد فعالیت‌گروه فرآورده‌های نفتی بررسی شد (بخش نخست)
پیچ‌وخم تولید در پالایشی ها
فرآورده‌های سوختی نفتی در گستره وسیعی از کاربردها، از جمله سوخت کشتی، سوخت جت، بنزین و بسیاری موارد دیگر استفاده می‌شوند. هر کدام از مواد یادشده دارای نقطه جوشی متفاوت هستند، از این رو می‌توان آنها را توسط فرآیند تقطیر از یکدیگر جدا کرد. با توجه به اینکه تقاضای زیادی برای اجزای مایع سبک‌تر وجود دارد، در یک پالایشگاه مدرن نفتی هیدروکربن‌های سنگین و اجزای گازی سبک طی فرآیندهای پیچیده و انرژی‌بری به مواد باارزش‌تری تبدیل می‌شوند. نفت به خاطر دارا بودن هیدروکربن‌هایی با وزن و طول‌های مختلف مانند پارافین، آروماتیک‌ها، نفتا، آلکن‌ها، دین‌ها و آلکالین‌ها می‌تواند در موارد متعددی مفید واقع شود. هیدروکربن‌ها مولکول‌هایی با طول‌های متفاوت هستند که تنها از هیدروژن و کربن تشکیل شده‌اند. ساختارهای مختلف به آنها خواص متفاوتی می‌دهد. فن پالایش نفت در واقع عبارت است از جداکردن و بالابردن درجه خلوص اجزای تشکیل‌دهنده نفت از یکدیگر. زمانی که اجزا از هم جدا و خالص شدند می‌توان ماده روغنکاری یا سوخت را به‌طور مستقیم روانه بازار مصرف کرد.
با ترکیب مولکول‌های کوچک‌تر مانند ایزوبوتان و پروپیلن یا بوتیلن طی پروسه‌هایی همانند آلکالنین کردن یا دیمرازسیون می‌توان سوختی با اکتان مورد نظر تهیه کرد. همچنین درجه اکتان بنزین را می‌توان طی فرآیند بهسازی توسط کاتالیزور بهبود بخشید که طی آن هیدروژن از هیدروکربن جداشده و هیدروکربن آروماتیکی تشکیل می‌شود که درجه اکتان بسیار بیشتری دارد. تولیدات میانی برج جداکننده را می‌توان طی پروسه‌های کراکینگ گرمایی، هیدروکراکینگ یا کراکینگ کاتالیزوری سیالی به محصولات سبک‌تری تبدیل کرد. مرحله نهایی در تولید بنزین ترکیب مواد هیدروکربن مختلف با درجه‌های اکتان متفاوت با یکدیگر است تا به مشخصات محصول موردنظر دست یابیم. معمولا پالایشگاه‌های بزرگ توانایی پالایش از صدهزار تا چند صدهزار بشکه نفت در روز را دارا هستند. به دلیل ظرفیت بالای مورد نیاز، بسیاری از پالایشگاه‌ها به صورت دائم برای مدت طولانی از چند ماه تا چند سال به‌طور مداوم کار می‌کنند.
طبقه‌بندی درصنعت
پالایشگاه‌های نفت بسته به نوع خوراکی که بر مبنای آن طراحی شده‌اند دارای پیچیدگی‌های متفاوتی هستند که بر اساس آن میزان و نوع محصولات متفاوتی تولید می‌کنند. میزان سرمایه‌گذاری برای احداث یک پالایشگاه با پیچیدگی متوسط بین ۱۸ تا ۱۹ هزار دلار به ازای هر بشکه است و با افزایش درجه پیچیدگی گاه به ۲۴ تا ۲۵ هزار دلار در هر بشکه سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
صنایع مرتبط با نفت را می‌توان در سه بخش بالادستی، پایین‌دستی و پتروشیمی طبقه‌بندی کرد. صنعت پالایش از یک طرف در بخش پایین‌دستی صنعت نفت قرار می‌گیرد و ازطرف دیگر محصولات ناشی از تقطیر در این صنعت به عنوان خوراک سایر صنایع بالادست و پایین دست کاربرد دارند. بخش پایین‌دستی شامل فعالیت‌های مربوط به خرید و پالایش نفت خام، بازاریابی، حمل و نقل و فروش فرآورده‌های نفتی و تجارت نفت خام است. فعالیت در این بخش به دلیل نبود محدودیت‌های بخش بالادستی، گسترده‌تر بوده بنابراین رقابت در این بخش بسیار فشرده است. به همین دلیل شرکت‌های فعال در این بخش برای حفظ سودآوری و بقای خود با مشکلات بیشتری نسبت به بخش بالادستی روبه‌رو هستند.
ظرفیت پالایشی و میزان فروش از جمله مهم‌ترین شاخص‌های حجم و اندازه و عملکرد فیزیکی شرکت‌ها در بخش پایین‌دستی است که اولی نشان‌دهنده میزان حضور و فعالیت شرکت‌ها در بخش پایین‌دستی و دومی نشان‌دهنده میزان حضور شرکت‌ها در بازار بین‌المللی فرآورده‌ها است.
در صنعت پالایش نفت محصولات متنوع و پرارزشی از قبیل گاز مایع، سوخت اتومبیل و هواپیما، سوخت موتورهای دیزل، نفت سفید، حلال‌های نفتی، مواد اولیه صنایع پتروشیمی، روغن موتور، انواع گریس، روغن‌های روان‌کننده و ده‌ها فرآورده دیگر تولید می‌شود. پالایشگاه، نفت خام را به طیف وسیعی از فرآورده‌های نفتی تبدیل می‌کند.
14 فرآورده نفتی
طبقه‌بندی فرآورده‌های نفتی اصلی به ترتیب افزایش جرم مولکولی شامل موارد زیر می‌شود.
1- گازهای سبک: این گازها شامل هیدروژن و هیدروکربن‌های سبک هستند و به عنوان سوخت صنعتی یا ماده اولیه پتروشیمی به کار می‌روند.
2- (L.P.G=Liquefied Petroleum Gases) : این نوع گازها عبارتند از پروپان و بوتان یا مخلوط تجارتی این دو که به عنوان سوخت خانگی یا صنعتی است.
3- بنزین (Gasoline): به عنوان سوخت موتورهای اتومبیل کاربرد دارد.
4-بنزین‌های مخصوص و نفتا (Naphtha): به عنوان حلال رنگ‌ها و حلال صنعتی در استخراج روغن‌ها وعطرها به کار می‌روند.
5-سوخت جت (Jet Fuel): در موتورهای واکنشی، توربین‌های گازی و موشک‌ها مصرف می‌شوند.
6-نفت سفید (Kerosene) : در انواع چراغ‌ها برای ایجاد روشنایی وگرما به کار می‌رود.
7-گازوئیل یا نفت گاز (Diesel Oil):به عنوان سوخت موتورهای دیزلی مصرف می‌شود.
8- نفت سوخت سبک: به عنوان سوخت تاسیسات حرارتی خانگی یا تاسیسات صنعتی کم قدرت به کار می‌روند.
9- روغن‌های سبک (Spindles) : هم به عنوان پایه در ترکیب روغن‌های موتور وهم به عنوان روان کننده در مکانیک ظریف کاربرد دارند.
10-روغن‌های سنگین (Bright Stock) : به عنوان پایه با گرانروی بالا در ترکیب روغن‌های موتور وارد می‌شوند.
11-روغن‌های سیلندر (Cylinder Oil) : در ماشین‌های بخار و صنایع سنگین به مصرف می‌رسند.
12 - پارافین‌ها و موم‌ها (Waxes) : در عایق کاری الکتریکی و حفاظت مواد غذایی کاربرد دارند.
13- نفت سوخت‌های سنگین (Heavy Fuel Oil): در سوخت تاسیسات حرارتی پرقدرت و سوخت دیزل‌های بزرگ کاربرد دارد. مصارف آن نیز در جاده‌سازی و ساختمان‌ها است.
14-آسفالت وقیر (Asphalt & Bitumen): به عنوان سوخت صنعتی شناخته می‌شود و در ساخت الکترودها به کار می‌رود.
