«دنیای‌اقتصاد» بررسی می‌کند
دو قلوی صنعت فرآورده‌های نفتی
وابسته به تفاوت قیمت
در رابطه با سودآوری شرکت‌های پالایشی حدود ۹۹ درصد بهای تمام شده محصولات شامل مواد مصرفی است که نفت خام است و سایر هزینه‌های آن دستمزد و سربار است. بنابراین قیمت نفت خام و قیمت محصولات این شرکت‌ها تعیین‌‌کننده‌های اصلی سودآوری آنها هستند. افزایش اختلاف قیمت محصولات و نفت خام که به آن کرک اسپرد می‌گویند، افزایش سودآوری این شرکت‌ها را به دنبال خواهد داشت. در رابطه با کرک اسپرد، به دنبال خبر واکسن کرونا و افزایش مصرف و قیمت بنزین، نفت گاز و... در چند ماه اخیر رشد قابل‌توجهی پیدا کرده است.
نقش کرک اسپرد
در ایران شرکت ملی پالایش و پخش نفت تامین‌کننده و تعیین‌کننده نرخ فروش نفت خام به پالایشگاه‌ها و خریدار و تعیین‌کننده قیمت محصولات آنها هستند. این شرکت قیمت نفت خام و محصولات آنها را بر اساس قیمت‌های جهانی تعیین می‌کند. بنابراین با وجود اینکه قیمت مواد و محصولات این شرکت‌ها توسط شرکت ملی پخش نفت تعیین می‌شود، کرک اسپرد محصولات مانند سایر پالایشگاه‌ها در سطح جهان بر سودآوری پالایشگاه‌های ایران نیز تاثیر مستقیمی دارد. بنابراین با توجه به رشد کرک اسپرد در چندماه اخیر می‌توان انتظار داشت که سود پالایشگاه‌های ایران روند رو به رشدی را در پیش خواهند داشت. البته پالایشگاه‌های ایران علاوه بر محصولاتی که به شرکت ملی پخش نفت می‌فروشند، سایر محصولات جانبی خود را عموما در بورس کالا به فروش می‌رسانند. قیمت‌های پایه این محصولات در بورس کالا نیز بر اساس قیمت‌های جهانی تعیین می‌شود.
اصفهان و بندرعباس
در ایران ۱۰ شرکت پالایشگاهی مشغول فعالیتند که در ادامه این گزارش به بررسی و مقایسه دو شرکت پالایشی بزرگ کشور که عبارتند از پالایش نفت اصفهان و پالایش نفت بندرعباس، پرداخته می‌شود. این دو شرکت با نمادهای شپنا و شبندر در بورس اوراق بهادار پذیرفته شده‌اند. ظرفیت پالایش نفت کل کشور ۲۲۱۹ هزار بشکه در روز است که ظرفیت پالایش روزانه شپنا و شبندر به ترتیب ۳۷۵ و ۳۳۵ هزار بشکه است. همچنین ارزش بازار شپنا ۹۲ هزار میلیارد تومان و شبندر ۷۰ هزار میلیارد تومان و نسبت P/ E آنها ۱۲ است. مبلغ فروش آنها در چهار فصل منتهی به ۳۰/ ۰۹/ ۱۳۹۹ به ترتیب ۹۳ و ۷۳ هزار میلیارد تومان است که این اعداد نزدیک به ارزش بازار آنهاست. در جدول شماره یک اطلاعات کلی هر دو شرکت ارائه شده است. روند حاشیه سود ناخالص، حاشیه سود عملیاتی و حاشیه سود خالص این دو شرکت در جدول شماره ۲ آورده شده است. نوسانات حاشیه سودهای این دو شرکت نزدیک به هم هستند. در سال ۱۳۹۷ دو شرکت بیشترین حاشیه سود ناخالص را داشته‌اند. حاشیه سود ناخالص شپنا در این سال ۴/ ۱۱ درصد و شبندر ۸/ ۹ درصد بوده است. دلیل بالا بودن حاشیه سود آنها در سال ۱۳۹۷ بالا بودن قیمت فرآورده‌های نفتی و به تبع آن کرک اسپرد است. به‌طور کلی حاشیه سود شپنا از شبندر بیشتر است و دلیل آن بالا بودن سهم نفت کوره از محصولات شبندر است چرا که نفت کوره کمترین حاشیه سود را از بین فرآورده‌های نفتی دارد. البته شبندر در گزارش‌های خود اعلام کرده است که برنامه شرکت مبنی بر کاهش و حذف نفت کوره در سبد محصولات خود است که در صورت تحقق این امر شاهد افزایش سود خالص آن خواهیم بود. حاشیه سود عملیاتی هر دو شرکت در سال ۱۳۹۸ به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است که دلیل آن افزایش سایر هزینه‌های عملیاتی در این سال است. دلیل افزایش سایر هزینه‌های عملیاتی کاهش ارزش موجودی فرآورده‌های نفتی این شرکت‌ها در پایان سال ۱۳۹۸ به دلیل شیوع ویروس کروناست. حاشیه سود خالص نیز برای هر دو شرکت روند یکسانی داشته است با این تفاوت که مانند حاشیه سود ناخالص، به دلیل تولید مقدار بالای نفت کوره توسط شبندر، مقدار آن برای شپنا بیشتر از شبندر بوده است. بنزین، نفت گاز و نفت کوره سه محصول اصلی این دو شرکت هستند. سهم مبلغ فروش بنزین، نفت گاز و نفت کوره از جمع مبلغ فروش چهار فصل اخیر شپنا به ترتیب ۲۴، ۴۷ و ۱۲ درصد است. همچنین سهم مبلغ فروش بنزین، نفت گاز و نفت کوره از جمع مبلغ فروش چهار فصل اخیر شبندر به ترتیب ۲۳، ۴۰ و ۱۶ درصد است. بنابراین این سه محصول ۸۴ درصد کل مبلغ فروش شپنا و ۷۹ درصد کل مبلغ فروش شبندر را در برگرفته‌اند. همان‌طور که به آن اشاره شد سهم نفت کوره از سبد محصولات شبندر بالا و مقدار آن ۱۶ درصد است این در حالی است که سهم این محصول از سبد محصولات شپنا ۱۲ درصد است.
