چشم‌انداز جهانی یک صنعت تا سال ۲۰۲۶ نشان می‌دهد (بخش نخست)
گام رو به جلوی شوینده‌ها
نگاهی به وضعیت بازار جهانی
تقریبا بیش از 70 درصد مردم جهان از مواد شوینده مایع و پودری برای شست و شو و نظافت استفاده می‌کنند. اهمیت به نظافت و پاکیزگی در میان مردم جهان باعث شده روزانه حجم انبوهی از تقاضا برای انواع شوینده به وجود آید و به تناسب نیز سیل گسترده‌ای از این محصولات با ترکیبات قوی‌تر و در رنگ‌های مختلف و اسانس‌های جدید به بازارهای جهانی سراریز شود. در این میان مواد شوینده تنها محصولاتی هستند که میزان تقاضا برای آنها در همه نقاط جهان به صورت یکسان است. ایران با داشتن 95 درصد متقاضی همراه با هلند، مصر و قطر در یک رده قرار دارد و می‌توان گفت بیش از 80 میلیون ایرانی متقاضی مصرف مواد شوینده هستند. از طرف دیگر بازار جهانی برای این محصولات حاکی از آن است که 100 درصد مردم در سنگاپور، اندونزی و آرژانتین استفاده از این محصولات را در سبد روزانه خود قرار داده و رتبه اول را در استفاده از این مواد دارند. همچنین هند، کرواسی، چین، ژاپن، مالزی، اسلواکی، آمریکا و تایلند هر کدام با 99 درصد متقاضی دومین رتبه را در استفاده از این مواد چه به صورت پودری و چه مایع دارند. سایر کشورهای جهان نیز مانند هنگ‌کنگ و هند با 97 درصد و سوریه و لبنان با 96 درصد، کویت و عربستان 94 درصد، بحرین، استرالیا و مکزیک با 93 درصد و ایرلند جنوبی و ایتالیا با 92درصد، در صد این فهرست قرار دارند. اندازه بازار این صنعت در سال 2019 برابر 117 میلیارد دلار بود که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2026 با بیش از 70 درصد رشد به 181 میلیارد دلار برسد.
برآورد آماری صادرات و واردات
مبلغ کل صادرات نیز در دنیا برابر 31 میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود این مبلغ تا سال 2025 رشد 5 درصدی داشته باشد. مبلغ واردات نیز برابر 31 میلیارد دلار است که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 به 33 میلیارد دلار برسد. درنمودار شماره 2، مبلغ صادرات 10 کشور نشان داده شده است که عمده صادرات مواد شوینده با مبلغی حدود 4 میلیارد دلار متعلق به آلمان بوده و پس از آن آمریکا با مبلغی بیش از 3 میلیارد دلار قرار دارد.
همچنین آلمان با 5/ 2 میلیارد دلار رتبه اول را در واردات این محصولات دارد و کشورهایی نظیر فرانسه و چین در رتبه‌های بعدی جا می‌گیرند.
صنعت شوینده در ایران و منطقه
تولید مواد شوینده در کشور قدمت طولانی دارد و مربوط به دهه 1330 هجری شمسی می‌شود. در حدود سال‌های 1332 تا 1334 با ورود پودرهای شوینده به شهرهای بزرگ کاربرد این مواد به شکل امروزی متداول شد. رشد فرهنگ جامعه از یک‌سو و افزایش آگاهی استفاده‌کنندگان از تنوع تولیدات شوینده از سوی دیگر، باعث بالا رفتن میزان مصرف محصولات شوینده در پنج دهه اخیر شده است. این افزایش مصرف، افزایش تولید و ارتقای سطح کیفی محصولات شوینده را نیز در پی داشته است.
ظرفیت تولید داخلی با حدود 220 تولید‌کننده، برابر با 4 میلیون تن است که از این ظرفیت تنها 5/ 1 میلیون تن تولید می‌شود و این تولید نه تنها بیش از دو برابر مصرف مورد نیاز کشور است بلکه مقداری از محصولات موجود در بازار داخل نیز کاملا وارداتی هستند، هرچند عمده محصولات وارداتی مواد میانی برای تولید محصول نهایی بوده و عمده محصول صادراتی از دسته محصولات نهایی است. به‌طور متوسط صادرات سالانه ایران در مواد شوینده و صنایع وابسته در حدود 180 تا 220 میلیون دلار بوده که در سال گذشته صادرات این محصولات به 400 میلیون دلار رسید و در هشت ماهه سال‌جاری با وجود ممنوعیت صادرات این قسم از محصولات، شرکت‌ها توانستند 185 هزار تن محصول را به مبلغ 76 میلیون دلار صادر‌کنند که پیش‌بینی می‌شود کشور ظرفیت صادرات 5/ 1میلیارد دلاری را داشته باشد.
ایران به لحاظ توان تولید و صادرات پس از ترکیه رتبه دوم را در منطقه به خود اختصاص داده است. ایران یک بازار ۷۰ میلیونی دارد که شامل مصرف‌کنندگان داخلی است. همچنین یک بازار ۲۵۰میلیونی بالقوه هم در کنار ما (کشورهای همسایه) وجود دارد و در مجموع بازار مصرف ۳۲۰ میلیونی می‌تواند در اختیار باشد. اما مهم‌ترین نکته مدیریت، جذب این بازار ۳۲۰ میلیونی است که نیاز به برنامه‌ریزی و تشکیلات منسجم دارد.
طبقه‌بندی محصولات گروه
این صنعت دارای تقسیم‌بندی متفاوتی است که تقسیم‌بندی اصلی این محصولات به ترتیب شامل موارد زیر می‌شود.
انواع پودرهای شوینده مانند: لباسشویی ماشینی و دستی.
انواع مایعات شوینده مانند: ظرفشویی، دستشویی، کف‌شویی، شیشه پاک‌کن. انواع مایعات سفیدکننده، ضدعفونی‌کننده و خوشبوکننده.
انواع مواد (جامد یا مایع) شوینده و تقویت‌کننده مانند: صابون، خمیر دندان، شامپو.
انواع لوازم آرایشی مانند: کرم‌ها، پودرها، معطرکننده‌ها، مواد حالت‌دهنده و تقویت‌کننده مو، مواد رنگ‌بر و رنگ‌کننده مو و مواد آرایش‌کننده اجزای صورت. گفتنی است که نیاز بازار داخل کشور 175 هزار تن شامپو، صابون 70 هزار تن، خمیردندان 20 هزار تن و مایع دستشویی 170 هزار تن در 4 فصل اخیر برآورد شده است.
نقش پتروشیمی‌ها
مواد اولیه این صنعت عمدتا 80 درصد از پتروشیمی‌ها تامین می‌شود و به‌صورت ماهانه و هفتگی قیمت این محصولات به‌روز می‌شود که باوجود غنی بودن کشور از منابع نفت و گاز ولی بعضا شرکت‌ها دچار اختلال در تامین مواد اولیه هستند. در این صنعت بیش از بیست نوع ماده اصلی موجود است که در بین آنها می‌توان به پلی‌اتیلن، آلکیل‌بنزن خطی، پلی‌اتیلن ترفتالات، الکلچرب اتوکسیله، پلی پروپیلن، آیروپین، سدیم‌تری‌فسفات، سدیم سولفات، سدیم‌سیلیکات، سدیم، تگزوسیل، اسانس‌ها، آنزیم‌ها و انواع رنگ‌ها اشاره کرد. اکثر این مواد از شرکت‌های پتروشیمی تامین می‌شوند که بر اساس سیاست وزارت نفت و مدیریت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی 95درصد قیمت جهانی و با ارز دولتی محاسبه می‌شدند. در چند ماه اخیر مواد اولیه مورد نیاز صنعت شوینده به گروه‌های 2-2 و 3-2 (ارز نیمایی) منتقل شد، در نهایت ارز دولتی این صنعت حذف و در حال‌‌حاضر ارز مواد اولیه این صنعت با ارز نیمایی محاسبه می‌شود که این امر در کنار تولید کمتر از نیاز محصول الکلچرب اتوکسیله سبب افزایش قیمت مواد اولیه و در نهایت محصولات شوینده شده است.
چگونگی قیمت‌گذاری
قیمت‌گذاری محصولات نهایی در انجمن شویندگان انجام می‌شود که محصولات را به چند دسته تقسیم‌بندی می‌کنند و با توجه به اینکه محصولات در سبد خانوارهای دهک‌های بالا و یا پایین قرار می‌گیرد نرخ‌گذاری صورت خواهد گرفت. از طرفی سازمان حمایت بر نرخ‌گذاری محصولات ضروری نیز نظارت دارد.
