«دنیای‌اقتصاد» صنعت لاستیک(تایر) را بررسی می‌کند
چاله‌های پیش‌روی لاستیک‌ساز‌ها
ظرفیت‌های مغفول
با اینکه بسیاری از زیرساخت‌ها برای توسعه این صنعت مهم در کشور وجود دارد، اما تاکنون از ظرفیت‌های بالقوه این صنعت برای اتخاذ این جاذبه در سرمایه‌گذاری‌های پایین‌دست نفت و پتروشیمی و تکمیل شدن زنجیره در کشور و در نهایت، بهره‌مندی از مزایای اقتصادی و مزیت‌های رقابتی و صادراتی آن استفاده نشده است. به گونه‌ای که امروزه برخی کشورهای همجوار که از منابع نفتی برخوردار نیستند، گوی سبقت را در صنعت تایر از ایران ربوده‌اند و در تولید و صادرات محصولات این صنعت بسیار جلوتر از ایران گام برمی‌دارند.
افزایش تقاضای جهانی
بررسی‌ها نشان داده که به دلیل تولید انبوه وسایل نقلیه در سطح جهانی، تقاضا برای تایر رو به افزایش است، در این میان آسیا بیشترین سهم تقاضا را در بازار جهانی از آن خود کرده است که یک چهارم از سهم تقاضای جهان مربوط به چین است. مهمترین عامل تقاضا برای این صنعت، خودروهای سواری و خودروهای باری و مسافری است، این صنعت میان صنعت پتروشیمی و صنعت خودرو قرار می‌گیرد.
صنعت تایر در ایران
صنعت تایر در ایران سابقه زیادی دارد و در دهه ۱۳۴۰ و پس از شروع تولید اتومبیل در ایران رشد کرد. اولین کارخانه تولید تایر در ایران در سال ۱۳۳۷ هجری خورشیدی با سرمایه‌گذاری شرکت آمریکایی گودریچ تحت عنوان شرکت کیان تایر برای تولید انواع تایر بایاس نخی با ظرفیت اسمی ۸هزار تن سالانه تاسیس شد که در سال ۱۳۸۰ به لاستیک البرز تغییر نام داد. پس از آن شرکت ایران‌تایر در سال ۱۳۴۲ خورشیدی با همکاری شرکت جنرال تایر آمریکا تاسیس شد. لاستیک دنا به‌عنوان سومین شرکت تولیدی با همکاری شرکت بریجستون ژاپن شروع به کار کرد. سپس شرکت لاستیک پارس در سال ۱۳۵۵ با همکاری شرکت پیرلی ایتالیا برای تولید تایرهای کشاورزی، سنگین و نیمه سنگین و نیز سواری تاسیس شد.
همچنین در زمینه تولید تایر دوچرخه، موتورسیکلت و قطعات لاستیکی، شرکت ایران یاسا فعالیت‌های تولیدی خود را از ۱۳۴۷ خورشیدی با ظرفیت اولیه تولید هزار تن در سال آغاز کرد. بعد از انقلاب نیز ۵ شرکت دیگر از جمله لاستیک بارز، آرتاویل تایر، لاستیک یزد، کویر تایر و لاستیک خوزستان شروع به فعالیت کردند.
ریسک و مسائل صنعت تایر
نوسانات قیمت نفت: از آنجا که نوسانات قیمت نفت تاثیر خود را بر قیمت محصولات پتروشیمی می‌گذارد، این موضوع بر قیمت مواد پتروشیمی که از مواد اولیه صنعت لاستیک است تاثیر می‌گذارد.
تحریم‌ها: مساله تحریم‌ها نیز برای این صنعت مهم تلقی می‌شود، این صنعت به شدت به تحریم حساس است، چراکه بررسی‌ها نشان داده صنعت از نظر تکنولوژیکی ۱۰۰ درصد، از نظر ماشین‌آلات ۸۵ درصد و از نظر مواد اولیه حدود ۵۰درصد به خارج از کشور وابستگی دارد. بنابراین می‌توان مدعی شد شرایط تحریمی به شدت وضعیت صنعت را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
واردات تایرهای کم کیفیت و ارزان خارجی: موضوع بعدی که صنعت تایر همیشه با آن دست و پنجه نرم می‌کند واردات تایرها و لاستیک‌های چینی با قیمت پایین‌تر به بازار است. ظرفیت اسمی ۱۰ کارخانه تولید تایر ایران ۴۰۰ هزار تن در سال است که به دلیل مشکلات مختلف صنعت، ظرفیت تولید واقعی آنها حدودا بین ۲۷۰ تا ۲۸۰ هزار تن است. این در حالی است که نیاز کشور به تایر سالانه در حدود ۳۴۰ هزار تن و بیش از ۳۰ میلیون حلقه تایر است. بنابراین کسری موجود از طریق واردات تامین می‌شود. تایرهای چینی به دلیل کیفیت پایین‌تر با قیمت مناسب‌تر در بازار یافت می‌شوند که این موضوع تقاضا برای محصولات شرکت‌های داخلی را می‌تواند با مشکل مواجه کند. هر چند طی سال‌های اخیر دولت با وضع تعرفه جلوی واردات بی‌رویه را گرفته اما به دلیل کسری عرضه، این تایرها به نوعی رقیب شرکت‌های تایری محسوب می‌شوند.
شرایط اقتصادی کشور: مهمترین عامل اقتصادی اثرگذار نرخ رشد اقتصادی است. از آنجا که با انتشار بودجه ۱۴۰۰ دولت، نشان داده شد کشور طی سال‌های آتی با رشد اقتصادی بالایی مواجه نیست، همچنین به نظر می‌رسد وضعیت خانوارها بهبود خاصی نخواهد داشت. در نتیجه سمت تقاضا برای خودرو و متعاقب آن تایر تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در کنار این موضوع با توجه به اینکه کارخانه‌های تولیدی خودرو با قیمت‌گذاری دستوری خودرو و مشکلات هزینه‌های مالی سنگین رو‌به‌رو هستند، هرگونه تغییر در تولیدات شرکت‌های خودرویی، تقاضای تایر را در این بخش هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نرخ تورم و افزایش قیمت دلار: موضوع بعدی که در این صنعت مورد توجه قرار می‌گیرد افزایش تورم منجر به افزایش قیمت دلار حداقل در حد نرخ تورم خواهد شد و از آنجا که تقریبا نیمی از مواد اولیه برای تولید لاستیک وارداتی است بهای تمام شده صنعت افزایش خواهد یافت. عمده‌ترین مواد مصرفی صنعت تولید لاستیک همان‌طور که عنوان خواهد شد شامل کائوچوی طبیعی و مصنوعی، دوده، منسوج استخوان‌بندی تایر، روغن‌های پایه نفتی، سیم طوقه، اکسید روی، گوگرد، کربنات کلسیم و استیل کورد است. به جز کائوچوی طبیعی که از درختان شیرابه‌ساز تهیه و وارد کشور می‌شود، عمده این مواد از محصولات پتروشیمیایی هستند، بیش از ۷۵ درصد هزینه نهایی تولید تایر صرف مواد اولیه می‌شود. تقریبا ۵۰ درصد مواد اولیه آن در داخل کشور تولید شده و مابقی از طریق واردات تامین می‌شود. لازم به ذکر است هرچقدر میزان تولید تایرهای رادیال بیشتر شود نیاز به کائوچوی طبیعی کاهش می‌یابد. نوسانات یا رشد هر کدام از این موارد بر بهای تمام شده شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد که با توجه به رشد بازارهای کالایی جهان و افزایش تقاضا پس از دوران کرونا، به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت بهای مواد اولیه این صنعت کاهش یابد.
یک عامل اثرگذار دیگر بر سودآوری شرکت‌ها بحث آزاد نبودن قیمت‌ها است. قیمت‌ها توسط سازمان حمایت تعیین می‌شود. هرچند محرک افزایش قیمت افزایش نرخ دلار و قیمت نفت است اما با بررسی روند نرخ‌های صنعت مشخص شد که تغییر نرخ‌ها معمولا با تاخیر اتفاق می‌افتد.
تایرهای بایاس
تایرهای بایاس از لایه‌های لاستیکی و متقاطع ساخته شده‌اند که در زاویه ۳۰ درجه‌ای قرار گرفته‌اند. معمولا جنس این پارچه‌ها نایلونی است. تایر به گونه‌ای ساخته شده تا یک واحد کاری مجتمع و مشخص را تشکیل دهد، اما تایرهای رادیال از دو بخش مجزا ساخته شده‌اند. در یک بخش، لایه‌ای از کابل‌های فولادی وجود دارد که توسط لاستیک پوشیده شده‌اند. این کابل‌ها از طریق یک مهره به دیگری متصل شده‌اند.
تایرهای رادیال
در این نوع تایرها امتداد نخ‌های لایه با خط مرکزی تایر زاویه ۹۰ درجه می‌سازد به عبارت دیگر امتداد نخ‌ها در جهت شعاعی است. جنس و مواد به کار رفته در نخ‌ها معمولا از پلی‌استر یا ریون است. در این تایرها به منظور پایداری حرکتی یا بلت در جهت حرکتی لایه‌های به عرض آج و زاویه مورب نسبت به خط مرکزی تایر استفاده می‌شود. جنس این کمربند‌ها از جنس نخ یا سیم فولادی است.
مواد تشکیل‌دهنده تایرها
در ساختار تایر خودرو از مواد شیمیایی، طبیعی و معدنی مختلفی استفاده می‌شود که اصلی‌ترین مواد تشکیل‌دهنده تایر شامل موارد زیر است: کائوچوی طبیعی، مصنوعی و بازیافتی.
کائوچوی طبیعی: از شیره درخت مخصوصی است که در مناطق استوایی و کشورهایی نظیر مالزی و تایلند می‌رویند. این کائوچو در ایران از طریق واردات تامین می‌شود، تا چندی پیش نیز مشمول ارز ۴۲۰۰ تومانی بود، اما از تیر ماه سال جاری این ماده اولیه از لیست مواد اساسی برای تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی خارج شد. در ازای این مورد شرکت‌های تایری مجوز افزایش نرخ محصول را گرفتند. حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و جایگزینی دلار نیمایی، باعث شده است تا هر تن کائوچو از ۷ میلیون تومان به بالای ۲۵ میلیون تومان برسد.
کائوچوی مصنوعی: از مشتقات نفتی و محصولات کارخانجات پتروشیمی است. از انواع کائوچوی مصنوعی می‌توان بوتادین رابر و استایرن بوتادین رابر را نام برد. این ماده در ایران در شرکت پتروشیمی بندر امام و تخت جمشید تولید می‌شود.
دوده: اضافه کردن دوده به کائوچو باعث افزایش مقاومت سایشی شده و خواص مکانیکی آن را بهبود می‌بخشد.
نخ: بدنه اصلی تایرهای بایاس را لایه‌های نخی پوشش داده است. جنس این نخ‌ها، نایلون، ریون یا پلی‌استر است.
سیم: برای ایجاد استحکام کافی در بخشی از تایر از سیم‌های فولادی استفاده می‌شود.
فرآیند تولید تایر: فرآیند تولید تایر شامل، اختلاط، کلندرینگ، اکستروژن، برش، طوقه‌سازی، ساخت تایرهای خام، قالب‌گیری و پخت است.
مصرف انرژی در تولید تایر
صنعت تایر و تیوب جزو صنایع انرژی‌بر محسوب می‌شود که استاندارد معیار مصرف انرژی در فرآیند تولید برای آنها تعریف شده است. معیار مصرف تعریف شده برای صنعت تایر بین ۳/ ۱۶ تا ۹/ ۶۹ گیگاژول بر تن خوراک با توجه به نوع تکنولوژی و فرآیند تولید محصول آنها تعریف شده و درکارخانجات جدید این میزان به ۱۳ تا ۲/ ۵۰ گیگاژول بر تن خوراک ورودی کاهش یافته است.
