انقلاب برقی

طی سال‌های اخیر، حضور خودروهای برقی در خیابان‌ها بسیار پررنگ شده است. از آنجا که دولت‌های بزرگ و پیشرفته در سراسر جهان به تعهدات زیست‌محیطی اهمیت می‌دهند، پیش‌بینی می‌شود که وسایل نقلیه الکتریکی، که زمانی کمیاب به حساب می‌آمدند، به یک منظره عادی در جاده‌ها در همه جای دنیا تبدیل شوند. در حالی که تاثیرات زیست‌محیطی مثبت خودروهای الکتریکی غیرقابل انکار است، اما آنها همچنین مزایای مختلفی را برای صنایع مختلف ارائه می‌دهند که به افزایش سود و بهره‌وری منجر می‌شود. رشد تولید ماشین‌های برقی موجب گسترش بازار می‌شود و در نهایت فرصت‌های سرمایه‌گذاری را رونق می‌بخشد. برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال بخش‌هایی با پتانسیل بالا و رشدمحور هستند، سهام خودروهای الکتریکی با سرمایه‌های خرد ممکن است معدن طلایی باشد که به دنبال آن هستند.

جرقه‌های یک انقلاب

در گذشته‌های دور، چرخاندن چرخ‌های اولین خودرو کاری بسیار دشوار بود. خودرو بنز که در سال ۱۸۸۶ چهره خیابان‌های آلمان را متحول کرد برای سوخت به چیزی نیاز داشت که در داروخانه‌ها عرضه می‌شد؛ قطعات مکانیکی آن باید با دست گریس‌کاری می‌شدند؛ و لازم بود مخزن آب و روغن آن مرتب پر شود. بعد شما باید برای روشن کردن موتور یک اهرم بزرگ را می‌چرخاندید، اهرم کنترل چرخ‌های جلو را در دست می‌گرفتید و دنده را به جلو می‌بردید تا تسمه‌ای که خودرو را به حرکت درمی‌آورد درگیر شود. این فرآیند هر ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر و پس از اتمام آب و سوخت تکرار می‌شد. اما لذت راندن یک کالسکه مجهز به موتور درون‌سوز به‌زودی فراگیر شد. صنعتی بزرگ با درآمد سالانه حدود سه تریلیون دلار شکل گرفت تا خدمات حمل‌ونقل را به عموم مردم عرضه کند. اکنون بیش از یک میلیارد خودرو در سراسر جهان مسافران را جابه‌جا می‌کنند. پیشتازان دیگری همزمان با آلمانی‌ها به عرصه آمدند. فرانسوی‌ها کلماتی مانند کوپه، شوفر و کابریولت (دارای سقف متحرک) را ساختند. آمریکا با معرفی مدل تی (T) فورد در سال ۱۹۰۸ و الگوی بازاریابی در دهه ۱۹۵۰ فرآیند تولید انبوه را توسعه دادند.

ژاپن تولید با قابلیت اتکای بالا و در زمان مناسب را معرفی کرد. اروپا در مسیر مهندسی لوکس و پیچیده قدم گذاشت و فناوری‌های جدیدی مانند ترمز ضدقفل و کیسه هوا را عرضه کرد. مرحله بعدی تاریخ این صنعت مرحله‌ای است که در آن بنگاه‌های فناور‌محور و چین وارد عرصه می‌شوند. شرکت تسلا متعلق به ایلان ماسک خودروهای برقی را در تمام نقاط گسترش داد. شرکت تسلا خودروسازی آمریکایی و تولیدکننده خودروهای برقی و قطعات مورد نیاز قطارهای برقی است. این شرکت همچنین پکیج‌های باتری لیتیم-یون برای دیگر خودروسازها، مانند تویوتا و دایملر آگ تولید می‌کند. تسلا موتورز را در سال ۲۰۰۰ «ابرهارد جفری استریل» و «مارک تارپنینگ» تاسیس کردند.

کارل بنز احتمالاً اولین فردی بود که با موفقیت موتورهای درون‌سوز را با کالسکه بدون اسب پیوند داد. اما استفاده از باتری به دوران قبل از او بازمی‌گردد. رابرت اندرسون از اسکاتلند در دهه ۱۸۳۰ یک خودرو برقی ابتدایی ساخت اما موفقیت‌آمیز نبود. حتی پس از اوج‌گیری صنعت خودرو در دهه ۱۸۹۰ و زمانی که بنگاه‌های فرانسوی و آمریکایی وارد صحنه شدند نیروی برق هنوز در حال طی کردن مراحل ترقی بود. با پیدایش مدل تی (T) فورد که با هزینه اندک به تولید انبوه رسید و متعاقب آن رشد صنعت نفت و فراوانی بنزین، نیروی باتری‌ها به دست فراموشی سپرده شد. با ورود تسلا در سال ۲۰۰۳ انقلاب برق باتری‌ها به اوج رسید. این امر به نوبه خود تلاش‌ها برای کربن‌زدایی از حمل‌ونقل جاده‌ای را تشدید کرد و فروش خودروهای برقی و هیبریدی از ۲/ ۰ درصد در یک دهه قبل به ۱۳ درصد در سال ۲۰۲۲ رسید. این فرآیند صعودی همچنان ادامه دارد. به گفته بنگاه داده‌های بلومبرگ، تا سال ۲۰۲۵ خودروهای برقی یک‌چهارم از کل فروش و ۴۰ درصد از خودروهای اروپا و چین را تشکیل خواهند داد. حتی برآوردهای محافظه‌کارانه نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۴۰ حدود سه‌چهارم از فروش خودروهای نو در کل جهان کاملاً برقی خواهد شد. باتری‌های بهتر حتی خودروهای هیبریدی را هم از عرصه خارج خواهند کرد.

مقررات سخت‌گیرانه تصاعد کربن نقش مهمی در این راه داشته‌اند. پیش‌نویس قانونی که در فوریه در اتحادیه اروپا به تصویب رسید می‌تواند مقدمه‌ای برای ممنوعیت خودروهای جدید درون‌سوز تا سال ۲۰۳۵ باشد (البته آلمان توانست خودروهایی را که از سوخت‌های ترکیبی بدون کربن استفاده می‌کنند مستثنی کند). دولت‌ها و شهرها تلاش می‌کنند کربن و دیگر تصاعدهایی را که بر کیفیت هوای منطقه تاثیر می‌گذارند کاهش دهند. چین اصرار دارد تا سال ۲۰۲۵، ۲۰ درصد از خودروهایش برقی باشند و تا سال ۲۰۳۵ خودروهای کاملاً درون‌سوز را کنار گذارد. حتی در آمریکا که مهد سوخت است، در شدیدترین شکل حدود دوسوم فروش خودرو تا سال ۲۰۳۲ از آن خودروهای برقی خواهد بود. شرکت جی‌ام (GM) آمریکا و شاخه اروپایی شرکت فورد به ترتیب تا سال ۲۰۳۰ و ۲۰۳۵ کاملاً برقی خواهند شد. دیگر خودروسازان هم همین مسیر را در پیش می‌گیرند. به گزارش آژانس خبری رویترز تا سال ۲۰۳۰ حدود ۲/ ۱ تریلیون دلار در خودروهای برقی سرمایه‌گذاری خواهد شد.

بزرگ‌ترین موانع پیش‌روی خودروهای برقی یعنی قیمت و پیمایش به‌تدریج برطرف می‌شوند. کمبود مواد خام از جمله لیتیوم و نیکل در سال ۲۰۲۲ اندکی بهای باتری را بالا برد. بهای باتری هنوز حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد هزینه یک خودرو برقی جدید را تشکیل می‌دهد. اما از سال ۲۰۰۸ تاکنون به لطف فناوری‌های جدید هزینه باتری تا ۹۰ درصد پایین آمده است. باتری‌های بهتر پیمایش خودرو را بالا می‌برند و نگرانی‌ها درباره زیرساختارهای شارژ باتری کمتر می‌شود. هزینه کل یک خودرو برقی شامل هزینه نگهداری، تعمیر و سوخت تقریباً معادل هزینه‌های برخی خودروهای درون‌سوز است. تا پایان این دهه برچسب قیمتی اکثر خودروهای برقی مساوی قیمت همتایان درون‌سوز و حتی کمتر از آنها خواهد بود.

معجزه ماسک

ایلان ماسک که در حال حاضر یکی از سیاسی‌ترین کارآفرینان جهان به شمار می‌رود، هم‌اکنون به‌عنوان مدیرعامل اجرایی تسلا فعالیت می‌کند. این شرکت در حال حاضر پرچمدار بازار خودروهای برقی جهان است که البته در محصولات خود فناوری رانندگی خودکار را نیز در سطوح مختلف به کار گرفته است. خودروهای تسلا در حال حاضر پرفروش‌ترین مدل‌های برقی در جهان به شمار می‌روند و این خودروساز علاوه بر آمریکا، در چین و آلمان نیز دو کارخانه بزرگ دایر کرده و حتی قرار است سومین سایت خارجی‌اش را در هند احداث کند. تسلا موفق شده با استفاده از هوش مصنوعی مرزهای خلاقیت را پشت سر بگذارد.

هوش مصنوعی به تسلا این قابلیت را داده است که برای تحلیل داده‌ها و اطلاعات موجود، استدلال، یادگیری، حل مسئله و ادراک از کامپیوتر بهره ببرد؛ همان عملیات ذهنی که یک انسان باهوش انجام می‌دهد. با نفوذ هوش مصنوعی در زندگی روزمره، شرکت‌ها و کسب‌وکارهای بیشتری در حال به‌کارگیری این فناوری هستند تا بتوانند بقای خود را در این دنیای رقابتی تضمین کنند. دامنه استفاده از این فناوری بسیار گسترده است، از دستیار گوگل گرفته تا سیری و الکسا که درخواست‌های شما را از طریق پردازش زبان‌های طبیعی به پاسخ تبدیل می‌کنند؛ از تسلا با خودروهای هوشمندش تا یوتیوب با پیشنهاد ویدئوهایی که بسیار به سلیقه و علاقه شما نزدیک است و به‌تازگی شرکت‌ها و فروشگاه‌هایی که برای جذب مشتری بیشتر به این فناوری متوسل شده‌اند. خودروهای مبتنی بر نرم‌افزارها امروز به ابرکامپیوترهای سوار بر چرخ شباهت دارند که از ویژگی‌های بیشتری مانند اطلاع‌رسانی همراه با سرگرمی، نورپردازی محیط و کنترل‌های صوتی برخوردارند. این ویژگی‌ها از راه دور و پس از خروج خودرو از کارخانه به‌روزرسانی می‌شوند و راه‌های جدیدی را برای کسب درآمد خودروسازان بازمی‌کنند. بسیاری از شرکت‌های پرسابقه با حسرت به تسلا می‌نگرند که ادعا می‌کند یک شرکت فناوری است که اتفاقاً خودرو هم تولید می‌کند.

Untitled-1 copy

معجزه روبوتاکسی

در ماشین را باز کن؛ بنشین و دستور حرکت بده. نه پدالی، نه فرمانی و نه دنده و کلاچی. این صحنه یک فیلم نیست، صحنه‌ای واقعی از رونمایی یک خودرو پیشرفته است. شرکت خودروسازی تسلا اخیراً از این محصول جدید به نام «روبوتاکسی» رونمایی کرد.

شرکت تسلا اعلام کرد که طرفداران خودروهای الکتریکی آن باید حداقل تا سال ۲۰۲۶ برای عرضه «روبوتاکسی» به بازار صبر کنند.

ایلان ماسک، مدیرعامل تسلا در مراسم رونمایی از «روبوتاکسی» گفت که این خودرو مجهز به هوش مصنوعی نه پدال دارد و نه فرمان. او ابراز اطمینان کرد که پیشرفت تسلا در زمینه تولید خودروهای خودران به سطحی رسیده است که دیگر خودروها از مداخله عامل انسانی بی‌نیاز شده‌اند. تسلا فروش نرم‌افزار خودروهای خودران را ۹ سال پیش آغاز کرد با این حال تردیدهایی در زمینه قابلیت اطمینان به آن وجود دارد. ایلان ماسک گفت که محصول جدید تسلا از سطح خودرانی کامل تحت نظارت به سطح خودرانی بدون نیاز به نظارت رسیده است. به گفته وی مسافران «روبوتاکسی» می‌توانند پس از نشستن در این خودرو به خواب بروند و هنگامی که خودرو به مقصد رسید از خواب بیدار شوند. ایلان ماسک افزود که شرکت تسلا انتظار دارد قیمت «روبوتاکسی» کمتر از ۳۰ هزار دلار باشد.

روبوتاکسی ایلان ماسک در شرایطی معرفی شد که فروش خودروهای خودران تسلا در یک سال اخیر تا حد محسوسی کاهش پیدا کرده و تحلیلگران بازار تکنولوژی اعتقاد دارند مالک تسلا تلاش می‌کند با معرفی و رونمایی محصولات جدیدتر و البته اعجاب‌انگیزتر، این کاهش فروش را کمرنگ‌تر کند. اندکی پیش از رونمایی روبوتاکسی جدید، رویترز نوشت که این محصول جدید، ترکیبی از دوربین‌های متعدد و قدرت محاسباتی خارق‌العاده برای حرکت در جاده‌ها و خیابان‌ها خواهد بود و وعده دورانی جدید برای صنعت حمل‌ونقل را می‌دهد. همین اتفاق هم افتاد. زمانی که روبوتاکسی رونمایی شد، هیچ صندلی ویژه‌ای برای راننده در نظر گرفته نشده بود و مسافران با تعیین مقصد و پرداخت هزینه، مالکان تاکسی‌ها را در حالی که خوابیده‌اند یا در محل دیگری حضور دارند، پول‌دار می‌کنند.

نکته منفی اما، جزئیات بیشتری بود که از سوی ایلان ماسک ارائه نشد. تحلیلگران و کارشناسان حوزه تکنولوژی انتظار داشتند در زمان رونمایی از روبوتاکسی و روبو ون، اطلاعات بیشتری دریافت کنند، اما در متن سخنرانی ایلان ماسک، خبری از جزئیات بیشتر نبود. این اتفاق، نوعی سرخوردگی برای تحلیلگران ایجاد کرد و سبب شد سهام تسلا کاهشی 9درصدی را تجربه کند. پس از این رونمایی، بسیاری از کارشناسان، لقب «سلطان وعده‌های شکست‌خورده» را به ایلان ماسک اعطا کردند. این در حالی بود که ماسک تاکید کرد خودروهای محبوب مدل 3 و مدل Y تسلا که اکنون با تغییرات تکنولوژیک و ظاهری، به تاکسی تبدیل شده‌اند، می‌توانند بدون حضور راننده در کالیفرنیا و تگزاس فعالیت داشته باشند. مالک تسلا البته یک وعده دیگر هم داد؛ او گفت که این شرکت ساخت Cybercab را تا سال 2026 به پایان می‌رساند و این خودرو را با قیمتی کمتر از 30 هزار دلار روانه بازار خواهد کرد. Cybercab، یک ون بدون راننده است که می‌تواند حداکثر 20 نفر را در شهر جابه‌جا کند و با استفاده از آن، پارکینگ‌ها به پارک تبدیل می‌شوند تا شهرها بیشتر نفس بکشند.

ما و انقلاب جهانی

دولت‌های سراسر جهان به شکل فزاینده‌ای از توسعه خودروهای الکتریکی و تولید باتری‌های قوی‌تر برای تامین انرژی آنها حمایت می‌کنند. این حمایت اشکال مختلفی دارد که از جمله آن می‌توان به اختصاص بودجه‌های تحقیقاتی، ارائه مشوق‌های مالیاتی و پیشگیری سیاست‌های نظارتی برای تشویق پذیرش خودروهای برقی اشاره کرد.

اگر بخواهیم چهار روند جریان‌ساز در صنعت خودرو دنیا را نام ببریم که شکل و شمایل آتی این صنعت را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد، بی‌شک یکی از مهم‌ترین آنها، روند برقی‌سازی خودروها در جهان است.

 سه روند جریان‌ساز دیگر نیز تحت پارادایم حاکم بر انقلاب صنعتی چهارم شکل می‌گیرند که شامل: «گسترش اتصال‌پذیری خودروها»، «گسترش خودروهای خودران» و «ظهور صورت‌های جدید حمل‌ونقل نظیر حمل‌ونقل اشتراکی» است. طبیعتاً درک این تحول بدون اشراف به تاثیری که انقلاب صنعتی چهارم بر شکل زندگی‌مان خواهد داشت، ممکن نیست، اما حتی اگر نخواهید در فضای انقلاب صنعتی چهارم تنفس کنید و از مواهب آن بهره‌مند شوید باز هم جبر جایگزین کردن سوخت‌های فسیلی در حوزه حمل‌ونقل، از طریق سخت‌گیرانه شدن تدریجی قوانین و مقررات محیط ‌زیستی خودنمایی می‌کند؛ یعنی روند سخت‌گیرانه شدن الزامات محیط‌زیستی به گونه‌ای است که دیگر نمی‌توان به میزان تعیین‌شده مصرف سوخت خودرو (یا دی‌اکسیدکربن منتشرشده به‌عنوان گاز گلخانه‌ای) از طریق موتورهای احتراق داخلی (ICE) دست یافت، یعنی روندی که به توسعه موتورهای احتراق داخلی کوچک و کم‌مصرف منجر شد، عملاً نمی‌تواند پله‌های آتی سخت‌گیرانه شدن استاندارد مصرف سوخت را پاسخ گوید و تنها به‌واسطه برقی شدن خودروها می‌توان به میزان تعیین‌شده مطابق استانداردهای وضع‌شده در زمینه مصرف سوخت دست یافت. اگرچه هنوز شرکت‌های بسیاری تلاش می‌کنند راه‌های دیگری را برای دست یافتن به میزان مصرف سوخت تعیین‌شده از طریق استانداردها بیازمایند، اما هنوز راه‌حل غالب برای دستیابی به اهداف محیط ‌زیستی در صنعت خودرو، برقی‌سازی آنهاست.

پس در اینکه ایران ناگزیر است به سمت تولید محصولات برقی برود، شکی وجود ندارد. اما موضوع این است که در این مسیر، بیش از آنکه دستیابی به فرمول ساخت تسلا اهمیت داشته باشد، اقتصاد خودروسازی مهم است. عامل اصلی در گسترش خودروهای برقی، نه توانمندی فنی در دستیابی به فناوری، بلکه نحوه حل معادله اقتصادی مرتبط با این مسئله است؛ به‌خصوص وقتی بدانیم هم‌اکنون قیمت یک خودرو برقی تقریباً به میزان دو برابر خودرو بنزینی مشابه است. اگرچه این روند با کاهش روزافزون قیمت باتری تعدیل می‌شود، اما کماکان در دوران گذار حل مسئله اقتصادی مرتبط با این فناوری مهم‌ترین مسئله پیش‌رو است. آیا نظام حکمرانی ایران که مدت‌هاست نتوانسته تصمیم‌های درست اقتصادی بگیرد، در آینده می‌تواند برای اقتصاد خودروهای برقی به‌درستی سیاست‌گذاری کند؟

* تحلیلگر صنعت خودرو