بیمار هستید؟ تاب بیاورید
کمبود داروهای خاص، چالش مزمن نظام سلامت
دارو، کمیاب و گران
گزارش‌ها و اظهارات مسوولان و فعالان دارویی به‌علاوه شواهد موجود نشان می‌دهند که موضوع کمبود دارو در کشور جدی است و با ادامه این روند، هزینه‌های سلامت مردم، گران و حتی درمان بعضی از بیماری‌ها در این شرایط ناممکن می‌شود.
از سویی وزیر بهداشت دولت چهاردهم، اعلام می‌کند که برای جبران این کمبودها نیاز به تزریق منابع مالی فوری وجود دارد.
از طرفی سخنگوی کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی از کمبود نزدیک به ۳۰۰ قلم دارو در کشور خبر داده که ۱۳۰ مورد از آن حیاتی و شامل داروهایی مانند انسولین، داروهای قلبی و داروهای موردنیاز بیماران خاص می‌شود.
در این میان جدای از معضل کمبود دارو، گرانی آن‌هم تا جایی پیشروی داشته که بر اساس گزارش کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، هزینه تهیه گروهی از داروها برای بیماران، بیش از ۱۱۰ درصد افزایش‌یافته است.
یک شرایط بحرانی که به دلیل عدم تامین به‌موقع ارز برای واردات دارو و مواد اولیه، همچنین بدهی‌های دولت به صنایع داروسازی، افزایش هزینه‌های تولید ناشی از تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی به وجود آمده است. مضاف بر آنکه افزایش تعداد داروخانه‌ها بدون برنامه‌ریزی مناسب و نظارت کافی باعث شده تا ذخایر دارویی در سطح کشور پراکنده و بسیاری از داروخانه‌ها با کمبود مواجه شوند.
کدام داروها کمیاب‌تر هستند
حالا با توجه به کمیابی و گرانی دارو پرسش آن است کدام داروها در کشور دچار این مشکل شده اند و آیا همه داروها با کمبود و گرانی روبروست.
بررسی‌های حاکی از آن است آمپول‌های وین کریستین، متوتروکسات، داروهای بیماران دیابتی، بیماران هموفیلی یا سایر بیماران خاص کمیاب هستند، به‌رغم آنکه بخش زیادی از داروهای بیماران خاص با نرخ آزاد به فروش می‌رسند.
و ناخوشایندتر آنکه برخی داروهای کمیاب، به‌صورت غیرقانونی وارد و در بازار آزاد خریدوفروش می‌شوند که احتمال پیامدهای منفی مانند اتمام تاریخ‌مصرف، نگهداری در شرایط نامناسب و فاسدشدن برای این‌گونه داروها وجود دارد.
به‌عنوان‌مثال اخیرا ماموران انتظامی اردستان، اتوبوس حامل ۱۰۵۰۰ عدد قرص قاچاق را در محور ترانزیت مهاباد توقیف کردند که از این نوع محموله‌ها فراوان، جابجا می‌شود.
اما اصفهان به‌عنوان یکی از تولیدکننده‌های مطرح دارو در کشور باوجود ۱۸ کارخانه داروسازی و تولید یک هزار قلم دارو که تولیدات دارویی آن بیشتر از ۱۰ درصد تولید داخل را تشکیل می‌دهد ازلحاظ تامین دارو برای بیمارانش در چه شرایطی است؟
محمود اعتباری، معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به کمبود برخی از اقلام دارویی در استان بیان می‌کند: تاب‌آوری برای چند داروی خاص در استان در زمان حاضر پایین است و حوزه معاونت غذا و دارو با نظارت و مدیریت دقیق در حال تامین آن‌هاست. وی تأکید می‌کند: بیشتر این کمبودها مربوط به برخی برندهای خارجی داروهای شیمی‌درمانی و دیابت است.
پیش‌ازاین هم محمد سلطانی، مدیر نظارت بر امور دارویی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره کمبود انسولین در سطح استان اصفهان، گفته بود در بازار دارو انسولین‌های قلمی انواع مختلفی دارند ازجمله انسولین نوومیکس که عرضه آن طی چند ماه گذشته با مشکل مواجه شده است.
در این حال برای رفع نگرانی مردم اعلام می‌شود کمبود انسولین، بیشتر مربوط به ویژند (برند) های خاص است؛ اما انواع وارداتی دیگر و تولیدات داخلی قابلیت جایگزینی دارند و این موضوع به پزشکان معالج بیماران اطلاع داده‌شده است. به‌علاوه پیگیری‌های مستمری به‌منظور تامین دارو و اخذ سهمیه استان از سازمان غذا و دارو یا جایگزینی آن با سایر داروها نیز از خبرهایی است که در این زمینه عنوان‌شده است.
صنعت داروسازی نیازمند حمایت‌ها است
مسوولان دارویی کشور و استان اعلام می‌کنند مهم‌ترین دلیل کمبود دارو در کشور، نبود نقدینگی و تحریم‌هایی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، سلامت مردم را هدف قرار داده است.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در وهله نخست تحریم‌ها را و سپس مشکلات تامین‌کنندگان، عدم انجام تعهد تامین‌کننده در زمان مناسب، مشکلات مالی و تقاضای بالا برای برخی ویژند (برند) های خاص را دلیل اصلی کمبود می‌داند.
در همین راستا گمرک ایران در سال گذشته اعلام کرد که میزان واردات و صادرات دارو در سال ۱۴۰۲ به ترتیب ۲.۳ میلیارد دلار و ۱۷۰ میلیون دلار بود که بیانگر کاهش ۱۳.۶ درصدی واردات دارو بوده و همین میزان کاهش، منجر به نایاب شدن دارو در شرایط این روزهای کشور شده است. تاکید عده‌ای هم بر آن است مشکل تولید، نبود منابع برای تامین نیاز است. شرکت‌های دارویی، دارو تولید می‌کنند، اما دولت پول آن‌ها را نمی‌دهد؛ بنابراین برای تولید با مشکل مواجه هستند. به‌نحوی‌که دولت به مجموعه شرکت‌های دارویی نزدیک به ۶۰ هزار میلیارد تومان بدهی دارد که رقم کمی نیست. براین اساس ریشه این مشکل در شیوه کار بخش دولتی و عدم تخصیص درست بودجه و بدهی‌های انباشته به داروسازان است.
به عبارتی اجرای نادرست طرح دارو یاری که قرار بود موانع را حذف و بازار را سامان بخشد اما موجب نابسامانی شده چراکه شرکت‌ها نمی‌توانند مطالبات خود را بگیرند.
بنا به گفته عبده زاده رئیس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، متاسفانه بودجه طرح دارویار، امسال به شکل منظم پرداخت نمی‌شود، زیرا به سازمان هدفمندی یارانه‌ها می‌رود و نامنظمی پرداخت همین بودجه حداقلی که در لایحه بودجه ۱۴۰۳ برای این طرح آورده شده باعث می‌شود وصولی صنعت دارو برای تأمین مواد اولیه دچار مشکل شود.
به گفته این فعال، مهم‌ترین کار این است که بدهی را با شرکت‌های دارویی تسویه کند. این بزرگ‌ترین لطف است و نمی‌خواهیم کمک دیگری به ما کنند. بدهی‌شان را پرداخت کنند تا بتوانیم دوباره مواد اولیه بخریم و داروها را تولید کنیم.
بدون شک صنعت داروسازی هم بمانند دیگر حوزه‌ها نیازمند حمایت‌ها برای جبران تورم است؛ که این مهم نه آنکه از طریق مردم بلکه با تخصیص بودجه و پوش بیمه‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.
اما اگر چنین نشود به‌مرور با کاهش ذخایر دارویی، کمبود بیشتر، گرانی شدیدتر و ورود فراوان‌تر داروی قاچاق به بازار روبرو می‌شویم.
طرح‌هایی که به نتیجه نرسید
ظاهراً طرح‌های مختلف دولت‌مردان برای رفع کمبود دارو بی‌نتیجه بوده است. به‌طوری‌که همچنان باوجود گزارش‌ها و مشاهدات، معضل گرانی و کمبود دارو به‌ویژه برای بیماران خاص، بر سر جای خود باقی است و زمانی این جریان، دردناک‌تر است که کودکان بخش زیادی از این بیماران را شامل می‌شوند.
درواقع وعده دولت‌های گذشته برای رفع مشکلات دارویی کشور و بهبود این آشفته‌بازار با اجرای طرح‌هایی مانند دارویار و هدفمند کردن یارانه‌ها به تحقق نرسید که درنهایت دارویار عاملی برای تشدید مشکلات شد. نتیجه هدفمند کردن یارانه‌ها و تخصیص بودجه برای دارو هم از شرایط دارویی کشور مشخص است. و قابل‌تامل آنکه برای سال آینده وضعیت سخت‌تر، به‌طوری‌که بارها از گرانی چند برابری دارو خبر رسیده است. حتی گفته می‌شود هنوز برنامه‌ریزی برای ارز ترجیحی دارو در سال آینده نشده است و ممکن است قیمت تجهیزات پزشکی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد، گران‌تر هم شود.
بدون شک حل این موضوع، وابسته به تصمیمات مسوولانی است که شاید تحت تاثیر تحریم‌ها و با تدابیر نادرست، شرایط دارویی کشور را به اینجا رسانده‌اند.
چالشی بزرگ که اگر گام‌هایی در جهت رفع آن برداشته نشود سلامت و جان عده‌ای بیمار درخطر است. از کودک تا بزرگ‌سال که ادامه حیاتشان وابسته به داروهایی است که یا موجود نیست و شاید هم به دلیل گران بودن، توان خریدش نیست.
