حاشیه نشینان اقتصاد

داریوش مجد: جوانان، در کشورهایی که رشد مناسب اقتصادی ندارند به علت نرخ بیکاری بالا و اشتغال ناقص، بیش از سایر اقشار صدمه دیده و سرخورده می‌شوند. بلاتکلیفی اقتصادی و اجتماعی از پس لرزه های این سرخوردگی است. و آینده نامعلوم قرار می گیرند. هر چند برای بیان وضعیت جوانان در بازار کار و پیش بینی فرصت های شغلی مورد نیاز آنان معمولا نرخ بیکاری جوانان در مقایسه با بیکاری بزرگسالان بررسی می شود اما این نماگر تنها می تواند بیکاری بخشی از جوانان را در معرض دید سیاستگذاران قرار دهد. بخش دیگری از ذخیره پنهان این نیروی کار،‌ جوانان غیرفعالی هستند که به دلایل مختلف وارد بازار کار نشده و غیرفعال مانده اند. آنها آسیب پذیرترین بخش جمعیت جوان و غیرفعال کشور محسوب می شوند که روال طبیعی گذار از تحصیل به کار را طی نکرده و نقش بمب ساعتی جامعه خود را بر عهده دارند.

جوانان بلاتکلیف

«جمعیت بیکار» وضعیت نیروی کار جوان کشور را به درستی توصیف نمی کند، چرا که در محاسبه جمعیت بیکار، جوانان غیرفعالی که مشغول به تحصیل نیستند و در شغلی هم کارآموزی نمی کنند، دیده نمی شود. از همین رو سازمان بین المللی کار از شاخصی به نام NEET برای محاسبه سهم جوانان بیکاری که نه تحصیل می کنند و نه کارآموزی، استفاده می کند. این شاخص می تواند نشان دهنده عمق بیکاری باشد.

مطابق گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، از سال۹۰ تا۹۵ از سهم این جوانان در ایران ۲ درصد کاسته شده اما این شاخص همچنان با وضعیت مطلوب فاصله  دارد. چرا که در سال ۹۵ بیش از یک سوم از جوانان بلاتکلیف بوده و وضعیت کاری یا آموزشی مشخصی نداشته اند.

جوانان ساکن حاشیه

در بررسی وضعیت بازار کار جوانان، معمولا از سه شاخص بیکاری، نرخ اشتغال و  مشارکت آنها استفاده می شود. اما این آمارها صرفا گویای بخشی از نیروی کار بالقوه جوانان هستند، چرا که بسیاری از جوانان به دلایل گوناگون و با وجود تمایل به انجام کار نتوانستند وارد بازار شوند و جزو جمعیت غیرفعال محسوب می شوند.

نرخ NEET دو تفاوت با جمعیت بیکار دارد: بیکاران مهارت آموز در این شاخص لحاظ نمی شوند و جمعیت غیرفعالی که تحصیل نمی کند، جزو مشمولان این شاخص قرار می گیرند. به تعبیر ساده تر، می توان این تصور را داشت که NEET در واقع شامل افرادی می شود که در فرهنگ عامیانه و در جامعه به عنوان بیکار شناخته می شوند اما تمایلی هم به انجام کار یا مهارات آموزی ندارند.

می توان گفت شاخص NEET مناسب ترین معیار برای نمایش مخاطرات اقتصادهای دارای مشکلی است با خطر بیکاری یا عدم فعالیت دست و پنجه نرم می کند. کاهش این نرخ  نشانگر گذر سالم جوانان از مدرسه به بازار کار است. اما هر چه تعداد مشمولان این شاخص بیشتر باشد از رانده شدن جمعیت جوانان فعال کشورها به حاشیه خبر می دهد. به عبارت دیگر رشد شاخص NEET در قیاس با نرخ بیکاری جوانان به این معنی است که تعداد زیادی از جوانان امکان یا تمایل  ورود به بازار کار یا دسترسی به آموزش و مهارت آموزی را ندارند.

پس لرزه های وابستگی

پیامدهای منفیNEET فقط به هزینه های گزاف اقتصادی محدود نمی شود بلکه پیامدهای اجتماعی و سیاسی آن هم دامن گیر جوامع می شود. طرد اجتماعی و کاهش مشارکت این جوانان در جامعه به همراه افزایش بیگانگی آنها با هنجارها و ارزش های اجتماعی، زمینه را برای انحراف و ارتکاب جرایم مختلف فراهم می کند. از آنجایی که بسیاری از این جوانان نمی توانند در بازار کار مشارکت داشته باشند در معرض خطر طرد اجتماعی هم قرار دارند. گروه زیادی ازNEETها از نظر اقتصادی به سایر افراد شاغل وابسته هستند که افزایش بار تکفل این افراد را باعث شده اند. نتیجه طولانی مدت این وابستگی به گسترش فقر نسبی و حتی فقر مطلق منجرمی شود.