کشت ممنوعه
جایگزین شالیکاری در اصفهان چیست
تداوم کشت برنج در روزگار خشک‌سالی
ممنوعیت حق کشت برنج در مناطق کم بارش ،از آن مصوبه‌هایی است که باوجود لزوم اجرای آن در شرایط خشک‌سالی کشور اما کشاورزان بی‌توجه به آن ، کشت خود را انجام می‌دهند و ظاهرا هم مانعی قدرتمند در برابر این‌گونه تخلفات وجود ندارد.
اما در اصفهان باوجود خشک شدن رودخانه زاینده‌رود و معضل کم‌آبی‌های چندساله اخیر در این استان ، همچنان کشت برنج از محصولات پرسود زراعی است که کشاورزان در شرایط مختلف اقتصادی تمایل زیادی به کاشت آن نشان داده‌اند.
حال‌آنکه محصولی است که نیازمند آب فراوان و بنا بر مصوبه وزارت جهاد کشاورزی ، در شرایط بحران آبی کشور، تنها استان‌های شمالی اجازه کشت آن رادارند. اما باوجوداین ممنوعیت و در روزگاری که اصفهان در وضعیت قرمز آبی قرار دارد کشاورزان غرب اصفهان همچنان اقدام به برنج‌کاری می‌کنند.
واقعیت آن است در استان کم‌آبی مثل اصفهآن‌که تنش‌های آبی چند سال گذشته کشاورزی این دیار را به مرز نابودی هم رسانید.گمان می‌رفت ممنوعیت کشت محصولات آب بر با جدیت بیشتری مواجه باشد.
ولی با توجه به سابقه طولانی‌مدت این کشت در حاشیه زاینده‌رود حقابه‌ای که سابقا کشاورزان دریافت می‌کردند و الگوی سنتی کاشت این استان نشان می‌دهد که هنوز خبری از اجرای الگوی کشت جدید نیست. جریان ازاین‌قرار است که وزارت جهاد کشاورزی از سال ۹۳ به‌منظور مدیریت مصرف آب ،کشت برنج را در استان‌های غیر شمالی ممنوع اعلام کرد که این امر از همان آغاز ،واکنش‌های متفاوتی را به دنبال داشت. باور عده‌ای آن بود که حذف کشت برنج راهکار مناسبی نیست وبر محدودیت به‌جای ممنوعیت تاکید داشته که گویا روال کار هم بر محدودیت بوده است.
تا آن‌که سرانجام در سال ۱۴۰۰ کمیسیون تلفیق طرحی را به تصویب رساند که بر اساس آن ممنوعیت کشت برنج در تمام کشور لغو به شرطی که کارگروه شورای آب استان آن را تایید کند. پیشنهاد لغو این ممنوعیت به این دلیل بود که بسیاری از شالی‌کاران با مشکل روبه‌رو شده بودند.
دراین میان برخی هم با موافقت نسبت به ممنوعیت کشت برنج و یا هر محصول آب بر در استان‌های کم بارش، استمرار اجرای این مصوبه را تنها راهکار مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی دانسته و البته تاکید بر معرفی کشت جایگزین هم دارند.
قابل تامل است در برابر این نگاه ، کشاورزانی قرارگرفته که سال‌ها با کشت برنج ،امرارمعاش کرده‌اند و راضی به تغییر الگوی کشت نبوده و نیستند. هم‌اکنون نیز باوجود کاهش چشمگیر سطح زیر کشت برنج ، کاشت این محصول همچنان ادامه دارد.
محصولاتی آب برتر از برنج
در برهه‌ای که بی‌آبی به معضلی برای همه بخش‌های صنعتی- کشاورزی و حتی شرب کشور تبدیل‌شده است و کشاورزی هم از متهمان اصلی مصرف بی‌رویه آب مطرح می‌شود.
رویکرد وزارت جهاد کشاورزی آن است که کم‌آبی و مشکلات مربوط به بحران خشک‌سالی ، اصلاح الگوی کشت را با توجه به میزان منابع آبی در دسترس ،ضروری می‌کند.
از نظر مسوولان این حوزه با توجه به وضع بحرانی خشک‌سالی در استان اصفهان هیچ توجیهی برای برنج‌کاری نداریم، اما ما فقط می‌توانیم به کشاورزان آگاهی و پیشنهاد بدهیم و قانونی برای برخورد قهری با آنان وجود ندارد.
برخی هم می‌گویند ،در استان اصفهان باید به‌جای برنج به سمت تولید محصولات علوفه‌ای، کم آب بر و زودرس برویم و درکشت این نوع محصولات نیز از آبیاری نوین استفاده کنیم.
در این حال موضوع قابل‌توجه آن‌که هرچند اعمال محدودیت کشت گیاهان پرآب بر با توجه به کمبود منابع آبی در اقصی نقاط کشور یک اقدام مثبت و قابل قبولی است. اما متأسفانه این بحث در صورت اجرا هم ، چندان در کاهش مصرف آب مفید واقع نبوده است.زیرا کشت‌هایی در سطح کشور همچنان رواج دارد که آب برتر از برنج هستند.به‌عنوان‌مثال میزان مصرف آب در زراعت هندوانه، چغندرقند، سبزی، صیفی و ذرت بیشتر از برنج است.
مرادمند رییس سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز با تائید این موضوع بیان کرد: طبق تحقیقات انجام‌شده آبی که درکشت برنج مصرف می‌شود از سایر محصولات کمتر است ضمن اینکه باید توجه داشت میزان مصارف آب در باغاتی که در قله کوه ایجادشده بسیار زیادتر است.
الگوی کشت مناسب معرفی نشده است
در ارتباط با دلایل ممنوعیت کشت برنج ،حسین محمدرضایی عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان در گفتگو با دنیای اقتصاد بیان کرد: کشت برنج در همه استان‌های کشور به‌جز ۲ استان گیلان و مازندران ممنوع است. زیرا برنج محصول آب بری است و به دلیل کم‌آبی‌های سال‌های گذشته ،کشت آن ممنوع اعلام شد.اما باوجود خرد بودن زمین‌های کشاورزی ،به‌صرفه بودن کشت برنج نسبت به دیگر محصولات و عدم معرفی کشت جایگزین، کشاورزان همچنان کشت خود را انجام می‌دهند.
وی تصریح کرد: البته کشت برنج در استان اصفهان نسبت به گذشته آن‌که حدود ۲۲ هزار هکتار را در بر می‌گرفت کاهش‌یافته است. به‌طوری‌که اکنون به ۲ تا ۳ هزار هکتار رسیده اما در استانی مانند خوزستان تا ۲۰۰ هزار هکتار سطح زیر کشت هم گزارش‌شده است.
این فعال با اشاره به زمان کشت برنج در تیرماه هرسال افزود: کشاورزان با دریافت سهمیه آب خود، توانستند کشت برنج را هرچند در میزان محدود، به انجام رسانند. وی یادآور شد: به‌هرحال کشت برنج در ایران و در اصفهان سابقه‌ای هزارساله دارد و برای رغبت کشاورز نسبت به عدم کشت آن لازم است جهاد کشاورزی محصولی را معرفی کند که کم آب برتر از برنج و صرفه‌ای مانند برنج را داشته باشد که متأسفانه در این سال‌های ممنوعیت چنین الگوی کشتی معرفی نشده است.
اگر هم الگوهایی برای کشاورز تعریف می‌شود دارای شرایطی نیست که برای کشاورز انگیزه تغییر نوع کشت را ایجاد نماید.
تغییر الگوی کشت بدون حمایت ،امکان‌پذیر نیست
هشدارها در راستای شرایط بحرانی آب و لزوم ارائه تدابیری برای مقابله با این بحران بارها و بارها شنیده‌شده و راهکارهایی هم ارائه‌شده است که یکی از آن‌ها همین ممنوعیت کشت برنج و لزوم تعریفی برای الگوی کشت در مناطق کم آب است.
برنامه‌ای که نیاز اساسی کشور در این سال‌هایی است که به‌شدت با خشک‌سالی روبرو بوده اما متأسفانه کشاورزان ،چندان تمایلی به این مسئله پیدا نکرده‌اند. خلاصه کلام آن‌که در راستای اجرای طرح ممنوعیت کشت محصولات آب بر ، حرف و سخن بسیار است اما این اقدام بجا و مفید ،نیازمند برنامه‌ای است که اجرایی شود.
واضح آن‌که معرفی کشت جایگزین با سودآوری مناسب و کم آب بر بودن نسبت به برنج ،اصلی‌ترین گزینه‌ای است که باید برای تحقق مصوبه ممنوعیت کشت این محصول در نظر گرفته می‌شد.
فراهم‌سازی زیرساخت‌های مرتبط ،معرفی کشت جایگزین مناسب و سودآور، تأمین مالی برای تغییر الگوی کشت وبرند سازی محصولات از اقداماتی است که برای موفقیت در این مسیر لازم و قطعا بدون حمایت کافی ،انجام این مهم با بخشنامه و مصوبه امکان‌پذیر نیست و از عهده فرد کشاورز هم خارج است.
