اوج مصرف
صنعت برق چگونه از اوج مصرف تابستان گذر می‌کند؟
به باور او، به نظر می‌رسد در استفاده از وسیله‌های سرمایشی قدری مسرفانه عمل می‌کنیم؛ زیرا در مناطق معتدل، رفاه با کولرهای آبی نیز فراهم می‌شود و در صورت استفاده از کولرهای گازی، می‌توان در جهت کنترل مصرف، ساعت‌های کمتری از کولرهای گازی استفاده کرد. این موضوع ریشه در خیلی از مسائل دارد که باید به تمامی آنها رسیدگی شود. ناترازی برق، زیرساخت‌ها، الگوی مصرف، مدیریت‌ها و... از جمله عواملی است که باعث شده ما نتوانیم الگوی درستی از مصرف برق داشته باشیم و روزهای تابستان را خاموش سپری کنیم. در این یادداشت تلاش شده تا به مهم‌ترین موضوعات مطرح در صنعت برق اشاره شود.
استقبال از تجدیدپذیرها
ایران ظرفیت تامین انرژی خودروهای برقی را دارد و اگر این خودروها رواج یابند، زیرساخت‌های لازم ایجاد خواهد شد. صنایع در تامین برق خود تا حدی موفق شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود تا دو سال آینده چند نیروگاه تولید انرژی تجدیدپذیر احداث شود. به‌طور کلی صنایع از انرژی‌های تجدیدپذیر استقبال خوبی کرده‌اند و استان‌های مختلف از جمله کرمان و خراسان رضوی در توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر پیشتاز هستند. صنایع ملزم هستند حداقل ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه احداث کنند که از این عدد هزار مگاوات باید تجدیدپذیر باشد، همچنین عملیات اجرایی تولید ۶۰۰ مگاوات برق در فولاد مبارکه آغاز شده است. پیش‌بینی می‌کنیم در کمتر از دو سال آینده، چند نیروگاه انرژی تجدیدپذیر از سوی صنایع احداث شود. همچنین باید گفت وزارت نیرو برای تامین برق خودروهای برقی مشکلی ندارد و در صورتی که وزارت صمت برنامه گسترده‌ای برای ورود این خودروها به کشور داشته باشد، هماهنگی‌های لازم انجام شده و زیرساخت‌ها از سوی شرکت برق ایجاد خواهد شد. به گفته او ایجاد جایگاه‌های شارژ برقی که نیازمند برق زیادی هستند زمان‌بر است؛ ولی یقین داریم که آمادگی‌ها برای تامین برق این خودروها وجود دارد.
عبور از اوج بار تابستان ۱۴۰۳
میزان مصرف برق ۷۵ درصد مشترکان، پایین‌تر از الگوی مصرف است و حدود ۲۵ درصد از مشترکان پرمصرف هستند. میزان ناترازی در تیر و مرداد، حدود ۱۰ هزار مگاوات پیش‌بینی می‌شود و با تمهیدات اندیشیده‌شده، در تابستان امسال خاموشی نخواهیم داشت. در ابتدای دولت سیزدهم حدود ۱۵ هزار مگاوات ناترازی برقی وجود داشت که با توسعه نیروگاه‌ها، اقدامات تعمیری و مدیریت مصرف، در راستای کاهش این عدد اقداماتی انجام شد. در سال اول فعالیت، دولت ۱۰۰ اقدام و در سال دوم ۱۴۰ اقدام انجام داد و در سال ۱۴۰۳، ۱۸۰ اقدام برای کاهش ناترازی پیش‌بینی شده است. برای کنترل مصرف برق، ممکن است در زمان گرم سال، کشاورزان پنج ساعت در شبانه‌روز قطعی برق داشته باشند و در عوض، مصرف برق ۱۹ ساعت باقی‌مانده رایگان محاسبه شود. از دیگرسو، کشاورزان حتی اگر ۱۵ درصد از برق مصرفی خود را از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر تامین کنند، از طرح پنج‌ساعته معاف خواهند بود و اگر تمایل داشته باشند با اصلاح مصرف مانند تغییر نوع برداشت آب، اصلاح پمپ‌ها و... مصرف خود را کاهش دهند، مورد تشویق قرار خواهند گرفت. برای مشارکت بیشتر مردم در کاهش ناترازی، علاوه بر تداوم طرح پاداش صرفه‌جویی که مطابق آن مشترکان می‌توانند با مدیریت مصرف، مشمول پاداش کم‌مصرفی شده و مبلغ قبض خود را به صفر برسانند، در پویش جدید «با انرژی» جوایز ارزنده‌ای به قید قرعه به کم‌مصرف‌ها اعطا می‌شود. پیش‌بینی می‌شود این طرح‌ها موفق شوند میزان مصرف را تا حداقل ۱۰ درصد کاهش دهند که می‌تواند به‌طور چشمگیری به کاهش ناترازی کمک کند. واقعیت این است که ظرفیت فعلی تولیدکنندگان کالاهای صنعت برق کمتر از نیاز کشور است و به تناسب رفع ناترازی تولید برق، نیازمند تولید بیشتر تجهیزات هستیم؛ بنابراین قطعاً چنانچه روالی که اشاره کردیم به درستی پیش برود، تا حدودی مشکلات این بخش هم رفع می‌شود، اما از آنجا که بسیاری از کالاهای تولیدی به واردات برخی قطعات و مواد اولیه نیاز دارد، باید تخصیص ارز به نحو درستی انجام شود؛ در حال حاضر وزارت صمت و بانک مرکزی به حل مشکلات این بخش کمک می‌کنند، اما ضروری است این کمک‌ها تسریع شود.
اولویت تامین برق داخل کشور بر صادرات
میزان صادرات برق، بر اساس اولویت‌های داخل تنظیم می‌شود، یعنی اگر کسری برق در داخل کشور وجود داشته باشد، تمرکزها بر تامین آن است و به عبارت دیگر تامین برق داخل کشور در اولویت است. در حال حاضر در حداقل میزان ممکن، صادرات برق کشور حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ مگاوات است و در مقابل میزان واردات نیز حدوداً همین مقدار است.
سهم کولرهای گازی از قبض برق
بر اساس قانون، تعرفه‌ها به گونه‌ای پیش‌بینی شده است که در هر منطقه‌ای ۷۵ درصد از مشترکان میزان مصرف کمتر از الگو داشته باشند و خوشبختانه این هدف رعایت شده است. یعنی حداقل ۷۵ درصد از مشترکان پایین‌تر از میزان الگو، برق مصرف می‌کنند و تنها حدود ۲۵ درصد از مشترکان نسبت به الگوی مصرف بیش‌مصرفی دارند. اگر مشترکان در مناطق عادی که ۸۰ درصد از مساحت کشور را شامل می‌شود از کولرهای گازی استفاده کنند، مبلغ قبض برقشان بیش از ۷۰۰ هزار تومان در ماه خواهد بود و در صورتی که در منزل از دو کولر گازی استفاده کنند، این رقم به بیش از دو میلیون تومان افزایش پیدا خواهد کرد.
از مردم خواهش داریم در صورت مصرف کولرهای گازی، دما را در ۲۴ درجه تنظیم کنند تا میزان مصرف کنترل شده و به صدور قبض‌های سنگین منجر نشود.
پاداش کم‌مصرف‌ها
اگر یک خانوار حتی یک کیلووات کاهش مصرف داشته باشد، پاداش آن را به ازای هر کیلووات‌ساعت دریافت می‌کند، به عبارت دیگر، از سوی شرکت برق حد یا درصد معینی کاهش مصرف برای دستیابی به پاداش کم‌مصرفی در نظر گرفته نشده است. مشترکان ملزم نیستند درصد خاصی کاهش مصرف داشته باشند تا مشمول پاداش شوند. کاهش مصرف یک کیلووات‌ساعت نیز می‌تواند مشمول پاداش صرفه‌جویی شود. همچنین باید در نظر داشت که کاهش مصرف هر مشترک با خودش سنجیده می‌شود؛ یعنی میزان مصرف با قبض مشابه سال گذشته مقایسه شده و اگر میزان مصرف برق کاهش پیدا کرده باشد، مشمول پاداش صرفه‌جویی می‌شود. در سال گذشته میزان پاداش کم‌مصرفی بعضی از مشترکان از میزان مبلغ قبض بیشتر می‌شد و مشترکان از شرکت برق بستانکار می‌شدند. به همین دلیل در سال جدید با پویش «با انرژی»، میزان بستانکاری تبدیل به امتیاز می‌شود و از طریق امتیاز مشترک برای برنده شدن جوایز نفیس «با انرژی» از شانس بیشتری برخوردار خواهند شد.
هر قبض مشترک با ماه مشابه سال گذشته مقایسه و در صورت کاهش مصرف، مشمول پاداش می‌شود، به این معنا که یک مشترک پرمصرف می‌تواند با اندک کاهش مصرف نیز مشمول پاداش شود. در تدوین طرح‌های کنترل مصرف، همیشه اولویت با مشترکان کم‌مصرف است و نرخ پاداش صرفه‌جویی برای کسی که میزان مصرف برق کمتر از الگو داشته باشد دو هزار تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت است؛ ولی برای پرمصرف‌ها نرخ پاداش از ۵۰۰ هزار تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت آغاز می‌شود. یعنی پاداش صرفه‌جویی کسانی که مصرف برق پایین‌تر از الگو دارند، چهار برابر پاداش مشترکان پرمصرف است. زنجیره تولید صنایع معدنی مصرف برق زیادی دارد؛ ولی بخش استخراج معدن نیازمند انرژی برق زیادی نیست و مصرف بالای برق در مراحل بعدی زنجیره تولید است. در بخش استخراج، صنعت برق در راستای حمایت از معدن‌کارها عمل خواهد کرد. اگر معدن‌کارها دیزل‌هایشان از مدار خارج شود شرکت برق در جهت باروری آنها کمک می‌کند و اگر شبکه برقی در منطقه وجود داشته باشد، از طریق شبکه تامین برق می‌شوند و اگر به شبکه متصل نباشند، معمولاً از طریق نیروگاه‌های مقیاس‌کوچک و محلی تامین برق می‌شوند و باز هم اگر مشکلی وجود داشته باشد، می‌توانند درخواست متصل شدن به شبکه برق را بدهند.
سقف بازار موازی
از گذشته امکان فروش برق هم در بازار عمده‌فروشی و هم در بورس انرژی وجود داشته است، عموماً می‌توان گفت نیروگاه‌ها رغبت بیشتری دارند که مطالباتشان را به صورت نقدی دریافت کنند تا اینکه فروش تعهدی داشته باشند و بازگشت پول زمان ببرد. با اعلامی که از ابتدای اردیبهشت انجام شد، حجم خرید و فروش و معاملات خارج از بازار عمده‌فروشی افزایش پیدا کرد و در حال حاضر می‌توان تخمین زد که حدود ۶۰ درصد از معاملات بخش انرژی به‌ویژه برق در بورس انرژی و معاملات دوجانبه صورت می‌گیرد.
«برق آزاد» بورس
لازم به یادآوری است که در راستای فعالیت‌هایی که باید صورت گیرد نخستین معامله برق از سوی نیروگاه‌های تولید پراکنده (DG) در بورس انرژی انجام شد. در جهت سیاست وزارت نیرو مبنی بر توسعه معاملات برق در بورس انرژی و حمایت از سرمایه‌گذاران، نخستین معامله برق نیروگاه‌های تولید پراکنده با ارزش بیش از ۲۹ میلیارد تومان در بورس انرژی ثبت شد. در این معامله نیروگاه باران نیرو بشل ۱۰ مگاوات برق پایه برای تحویل تیر ۱۴۰۳ را با قیمت ۳۹۹۰ تومان به ازای هر کیلووات‌ساعت به صورت قرارداد دوجانبه و در تابلوی برق آزاد بورس عرضه کرد که از سوی یکی از متقاضیان خریداری شد. بر اساس مصوبه «مقررات عرضه برق نیروگاه‌های مقیاس کوچک» که از سوی وزیر نیرو ابلاغ شده است، خریداران برق نیروگاه‌های مذکور در بورس انرژی از برنامه‌های مدیریت بار معاف هستند و شرکت توانیر و شرکت مدیریت شبکه برق ایران، تحویل برق مبادله‌شده در بازار برق آزاد را تضمین می‌کنند. با توجه به اینکه نیروگاه‌های مقیاس کوچک در مقایسه با نیروگاه‌های مقیاس بزرگ در مدت زمان بسیار کمتری وارد مدار می‌شوند و امکان احداث در نزدیکی محل مصرف را دارند، می‌توانند کمک قابل توجهی به رفع مشکلات شبکه به ویژه در نقاط اولویت‌دار کنند.
لزوم سرمایه‌گذاری
اگر بخواهیم از سرمایه‌گذاری صنعت برق اطلاعات جامعی داشته باشیم، بر اساس قانون برنامه هفتم که از سوی سازمان برنامه با همکاری دستگاه‌های اجرایی دیگر تدوین شده، باید ظرفیت فعلی نیروگاه‌های کشور از ۹۳ هزار مگاوات به ۱۲۴ هزار مگاوات برسد که ۱۰ هزار مگاوات از این میزان مربوط به تجدیدپذیرها و حدود ۲۱ هزار مگاوات هم مربوط به نیروگاه حرارتی است که باید ۵۰ درصد آن توسط صنایع و ۵۰ درصد دیگر از طریق وزارت نیرو و سیاست‌های حمایتی آن احداث شود که با یک حساب سرانگشتی با احتساب توسعه شبکه‌های برق، انتقال، توزیع، فوق‌توزیع و همچنین هوشمندسازی صنعت برق نیازمند سالانه حدود چهار میلیارد دلار (حدود ۲۰۰ همت) سرمایه‌گذاری جدید برای این میزان افزایش ظرفیت هستیم و چنانچه این رقم را با هزینه‌های جاری (سالانه حدود ۱۵۰ همت) جمع کنیم، به عدد حداقل ۳۵۰ همت هزینه صنعت برق در هر سال خواهیم رسید؛ بنابراین طبیعی است که سازمان برنامه و بودجه باید از محل مابه‌التفاوت فروش انرژی و قیمت تمام‌شده و همچنین بودجه سنواتی این رقم را پیش‌بینی و پرداخت کند.
همچنین صندوق توسعه ملی نباید صرفاً نگاه سودآوری به صنعت برق داشته باشد چرا که این صنعت به عنوان زیرساخت اصلی و حیاتی سایر صنایع و زیرساخت‌های کشور نیازمند نگاهی متفاوت است تا سایر صنایع به دلیل عدم تامین برق دچار وقفه در تولید نشوند و مطالبات این صندوق را پرداخت کنند.
به هر حال منابع در دسترس صنعت برق در صورت تامین شدن صرفاً قدرت پاسخگویی به بخش جاری را دارد و سرمایه‌گذاری باید از طریق منابع مذکور انجام شود؛ البته در بخش تجدیدپذیرها از محل عوارض و سوخت صرفه‌جویی‌شده به این صنعت کمک می‌کنند، اما در سال‌های آتی با توجه به مصوبات شورای اقتصاد این بخش نیازمند تسهیلات و سرمایه‌گذاری بیشتر است. همچنین اقدامات سازمان برنامه در بخش عرضه گواهی صرفه‌جویی یا بهینه‌سازی شایسته تقدیر است و امیدواریم این کار استمرار داشته باشد چرا که سرمایه‌گذاری در حوزه بهینه‌سازی به مراتب هزینه کمتری نسبت به تولید دارد و منطق هم ایجاب می‌کند که مشکل ناترازی از طریق دو لبه قیچی یعنی افزایش تولید و بهینه‌سازی مصرف انجام شود.
مطالبات صنعت برق
مطالبات صنعت برق از دولت حدود ۱۰۰ همت است و رقمی نزدیک به همین میزان هم به تولیدکنندگان برق، پیمانکاران، تامین‌کنندگان تجهیزات و بانک‌ها بدهکار است. در سال گذشته ۳۰ همت از طریق اسناد خزانه پرداخت شد که با در نظر گرفتن رقم مربوط به حفظ قدرت خرید، در حدود ۲۱ همت از بدهی صنعت برق را پوشش داد. در صورت اصلاح قیمت‌های برق که هم‌اکنون هم در حال انجام است، می‌توان امیدوار بود که بدهی‌ها افزایش جهشی نداشته باشد و بتوانیم با سیاست‌های اصلاحی همچون توسعه بورس انرژی و خرید برق خارج از بازار عمده‌فروشی و همچنین همکاری سازمان برنامه و صندوق توسعه ملی این مطالبات را پرداخت کنیم.
