صنایع در خاموشی
وضعیت برق صنایع در سه سال گذشته چه میگوید؟
طبق گزارش منتشرشده از سوی یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فولادی کشور، قطعی برق‌ها در سه سال گذشته برای این مجموعه حدود یک میلیون و ۵۵۰ هزار تن برآورد شده است که ارزش حدودی آن ۸۶۹ میلیون دلار یا ۴۳ میلیارد تومان برآورد شده است. درگیر چالش شدن شرکت‌های بزرگ و مادر نه‌تنها افراد مشغول به کار در آن بخش و زنجیره تولید ارزش را به خطر می‌اندازد، بلکه صنایع پایین‌دستی، بازار کالاها، بازار ارز، جایگاه کشور در فضاهای بین‌المللی و حتی GDP کشور را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
مسئله قطعی برق طی سه سال متمادی می‌تواند فراتر از خسارات آنی و مستقیم باشد. کمبود برق، اثرات زنجیره‌ای و بلندمدتی بر کل اقتصاد کشور دارد. کاهش تولید موجب کمبود کالا در بازار، افزایش قیمت‌ها و در نهایت تورم در بخش مشخصی (تورم نقطه‌ای) از صنعت خواهد شد. از سوی دیگر عدم توانایی در تحویل به موقع سفارش‌ها، به ویژه در بخش صادرات، می‌تواند به از دست رفتن بازارهای بین‌المللی منجر شود؛ این امر می‌تواند در شرایطی که کشور با تحریم‌های اقتصادی مواجه است اهمیتی دوچندان بیاید.
قطعی 20روزه صنایع سرب و روی در تابستان
حمید علاماتی، نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن صنایع و معادن سرب و روی ایران، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اعلام کرد، طبق بخشنامه صادر‌شده از سوی صنعت برق ایران به این مجموعه، مکلف است در تابستان سال جاری 20 روز کاری کامل قطعی برق داشته باشد و اگر کشور با ناترازی برق بیشتر مواجه شود، با اطلاع قبلی، قطعی برق بیشتری را نیز تجربه خواهند کرد. او در این‌باره گفت: بخشنامه قطعی برق 20روزه به معنای تشدید ناترازی‌های برقی در کشور است. به گفته او قطعی برق در سال گذشته بین 13 تا 18 روز برای این صنعت بوده است ولی در سال جاری شرایط سخت‌تر شده است.
این فعال بخش خصوصی بیان کرد: شمش روی کالایی صادراتی است و حدود ۷۰ درصد از تولید شمش روی کشور صادر می‌شود و تنها 25 تا 30 درصد از آن در داخل کشور مصرف می‌شود.
به عقیده علاماتی، پروسه یافتن خریدار خارجی و عقد قرارداد سالانه یکی از پروسه‌های دشوار بخش سرب و روی است و پس از عقد قرارداد سالانه، تعهد طرفین موجب خوش‌نامی و همکاری‌های مجدد می‌شود.
به گفته او قطعی برق 20روزه عملاً یک ماه خط تولید را با اختلال مواجه می‌کند، که این امر می‌تواند به از دست دادن مشتری‌های داخلی و خارجی منجر شود. او در این‌باره گفت: با شرایط خاص بین‌المللی که کشور ما در بازارهای بین‌المللی دارد خریدار خارجی به سختی یافت می‌شود و اگر به عنوان فروشنده بدنام در این بازارها شناخته شویم، شرایط بغرنج‌تر نیز می‌شود.
از سوی دیگر، این امکان وجود ندارد که این صنایع به اندازه روز تعطیلی کامل تولیدات را انجام دهند و از انبارها برای مشتریان ارسال کنند زیرا گردش مالی این بخش از صنعت بسیار زیاد است و بودجه کافی برای تامین مالی آن مهیا نیست. علاماتی در این باره بیان کرد: بخشی از معامله این صنف به صورت اعتباری است و خریدار خارجی پس از تحویل تمام کالاها مبلغ را پرداخت می‌کند که این امر موجب می‌شود نقدینگی کافی برای تولید و انبار یک ماه تعطیلی وجود نداشته باشد. او همچنین افزود: حدود ۵۰ درصد از مواد اولیه تولید روی وارداتی است و این امر نیز ما را ملزم می‌کند تا گردش مالی خود را بالا نگه داریم و بتوانیم فروشندگان مواد اولیه را نیز حفظ کنیم.
تشدید محدودیت‌های برق
حمید فرمانی، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی سیمان، با اشاره به اینکه محدودیت‌های برق در سال جاری شدیدتر از سال‌های گذشته اعمال شده است، گفت: محدودیت‌های برق در سال جاری جدی‌تر از هر سال اعمال شده است. از نیمه دوم خرداد تا پایان شهریور محدود به استفاده از 505 مگاوات برق در ساعات پیک مصرف هستیم که این عدد در ماه مشابه سال گذشته 550 مگاوات بوده است. همچنین طبق محدودیت‌های اعلام‌شده، میزان حد مجاز مصرف صنف سیمان در ساعات غیر اوج مصرف نیز 600مگاوات است.
آسیب قطعی برق به ماشین‌آلات
کیوان جعفری‌طهرانی، تحلیلگر ارشد بازارهای بین‌المللی فولاد و سنگ‌آهن با اشاره به تداوم یافتن ناترازی برق و قطعی و کمبود برق صنایع در تابستان گفت: امسال سومین تابستانی است که صنایع معدنی و به ویژه صنعت فولاد تحت تاثیر قطعی برق قرار گرفته‌اند؛ تاثیر قطعی برق به نسبت قطعی گاز حساس‌تر است زیرا در قطعی برق، علاوه بر کوره قوس الکتریکی، کوره‌های القایی و کوره‌های بلند نیز لطمه می‌بینند در حالی که در قطعی گاز فقط کوره قوس الکتریکی آسیب می‌بیند زیرا گاز عامل احیای این نوع از کوره‌هاست و کوره‌های القایی و بلند تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند، بنابراین قطعی برق بحرانی‌تر از قطعی گاز است.
به بیان این فعال بخش خصوصی، طی آمارهای منتشرشده از سوی یک مجموعه فولادی، در سال‌های گذشته، به دلیل قطعی برق، بیش از 800 میلیون دلار خسارت به این مجموعه وارد شده است و با قطعی برق‌های امسال پیش‌بینی می‌شود این عدد بالغ بر یک میلیارد دلار شود.
جعفری‌طهرانی گفت: در بازار داخلی تقاضای زیادی برای فولاد وجود ندارد و امیدواریم دولت چهاردهم اقدامات مناسبی در حوزه ساخت‌وساز و عمرانی داشته باشد تا مصرف سرانه فولاد به ۲۳۰کیلوگرم فولاد به ازای هر نفر که در سال ۲۰۱۸ بود برگردد. متاسفانه در سال جاری این عدد تا ۱۳۰ کیلوگرم به ازای هر نفر کاهش یافته است.
به بیان این کارشناس با گذشت سه ماه از شروع سال ۱۴۰۳، کاهش تولید در بخش فولاد به دلیل محدودیت‌های فعالیت در سامانه ارز نیمایی وجود دارد که این شرایط با کمبود برق تشدید خواهد شد.
به عقیده او ارز وارداتی از طریق تجارت فولاد می‌تواند به ساخت نیروگاه تخصیص پیدا کند اما آسیب‌های متعددی به صنعت وارد نشود.
امید فلاح، مدیر مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد، با اشاره به اهمیت قطعی برق در این صنعت گفت: امسال تاکنون بخشنامه‌ای از جانب شرکت برق ارسال نشده است. ولی از جانب مدیران شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران در تاریخ 12/ 03/ 1403، با در نظر گرفتن روال سنوات قبل، اطلاع‌رسانی شده است تا شرکت‌ها و مجتمع‌ها، تمهیدات لازم را جهت استفاده از برق اضطراری و دیزل ژنراتور به کار بگیرند.
او افزود: امسال تاکنون قطعی برق از جانب شرکت توزیع گزارش نشده اما در سنوات قبل، با اطلاع قبلی شرکت برق، قطعی‌های موردی در سیکل‌های هفتگی و 10روزه هر کدام به مدت 8 تا 12 ساعت اتفاق می‌افتاد.
به عقیده این فعال بخش خصوصی، در برخی مواقع در شروع فصل گرم، برخی ناهماهنگی‌ها به لحاظ عدم اطلاع‌رسانی به موقع شرکت برق گزارش می‌شد که پس از اعتراض واحدهای تولیدی مرتفع شد.
فلاح بیان کرد: در صورتی که قطعی برق بدون اطلاع قبلی اتفاق بیفتد، شرکت‌های تولیدی کنسانتره سرب و روی و بالاخص شمش روی با خسارت‌های زیادی مواجه می‌شوند زیرا اغلب تولیدکنندگان فاقد سیستم تامین برق اضطراری و دیزل ژنراتور هستند و از عدم هماهنگی در این زمینه دچار ضرر و زیان خواهند شد.
او افزود: برنامه مجتمع در زمان قطعی برق استفاده از دستگاه مولد دیزل ژنراتور است که هم‌اکنون نیز برق مجتمع مهدی‌آباد و دفاتر از آن تامین می‌شود. برق بخش تولید کارخانه فاز یک از شبکه اصلی تامین می‌شود که در صورت اطلاع قبلی و حداکثر در دوره‌های 15 تا 20 روزه قابل مدیریت خواهد بود. افزایش سیکل و تعداد قطعی در واحد زمان و بیش از مقادیر گفته‌شده، موجب ناکارآمدی تولید خواهد شد. این امر می‌تواند موجب افت حداقل پنج درصد وزنی تولید کنسانتره سرب و روی در فاز یک سولفیدی مجتمع مهدی‌آباد شود که به لحاظ ارزش، سالانه حدود 300 میلیارد تومان خسارت برای مهدی‌آباد دربر خواهد داشت.
به گفته او، تاثیر منفی این قطعی بر بازار فروش داخلی و خارجی در انجام تعهدات تهاتر تولیدکنندگان و ارسال محصولات کنسانتره یا شمش آنهاست که موجب تضعیف موضع آنها در مذاکرات تامین مواد اولیه بالاخص از منابع خارجی می‌شود.
قطعی‌های مکرر برق تاثیر قابل توجهی بر تولید ناخالص داخلی ایران داشته است. بر اساس تحلیل‌های اقتصادی، در سال 1400، قطعی برق به کاهش حدود سه‌درصدی GDP کشور منجر شده است. این کاهش به معنای از دست رفتن حدود 15 میلیارد دلار از ارزش تولیدات کشور است. این اثر منفی به صورت مستقیم از طریق کاهش تولید و به صورت غیرمستقیم از طریق کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران، افزایش نااطمینانی در فضای کسب‌وکار و کاهش بهره‌وری نیروی کار اعمال شده است.
آسیب به صنایع و زیرساخت‌ها
قطعی‌های ناگهانی و مکرر برق آسیب‌های جدی به ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی وارد کرده است. این آسیب‌ها شامل خرابی قطعات الکترونیکی، فرسودگی زودرس تجهیزات، اختلال در فرآیندهای تولید و افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود. در صنایع حساس مانند فولاد و پتروشیمی، قطع ناگهانی برق می‌تواند به توقف فرآیندهای حساس تولید و خرابی محصولات نیمه‌ساخته منجر شود که خسارات مالی هنگفتی را به دنبال دارد. کاهش تولید ناشی از قطعی برق، توان رقابتی صنایع ایران را در بازارهای جهانی کاهش داده است. همچنین، عدم اطمینان از تداوم تولید، امکان عقد قراردادهای بلندمدت صادراتی را محدود کرده است. این مسئله می‌تواند در بلندمدت به از دست رفتن بازارهای صادراتی ایران منجر شود.
چالش‌های زیرساختی
یکی از ریشه‌های اصلی بحران برق در ایران، کمبود زیرساخت‌های لازم است. عدم سرمایه‌گذاری کافی در تولید برق، ضعف در شبکه انتقال و توزیع، عدم توسعه کافی انرژی‌های تجدیدپذیر و نبود سیستم‌های هوشمند مدیریت مصرف از جمله این چالش‌ها هستند. این کمبودها نه‌تنها باعث تشدید بحران فعلی شده‌اند، بلکه می‌توانند چالش‌های جدی‌تری را در آینده ایجاد کنند. برخی از کارشناسان معتقدند بخش زیادی از انرژی برق به دلیل فرسودگی کابل‌ها، پیش از رسیدن به منازل به صورت انرژی گرمایی از کابل‌ها خارج می‌شود.
تجربیات جهانی در مدیریت ناترازی برق
1- آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی در سال‌های 2008 تا 2015 با بحران جدی ناترازی برق مواجه بود. این کشور با اتخاذ استراتژی‌های زیر توانست تا حد زیادی بر این بحران غلبه کند:
افزایش ظرفیت تولید برق از طریق ساخت نیروگاه‌های جدید
توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی و بادی
اجرای برنامه‌های گسترده مدیریت تقاضا و بهینه‌سازی مصرف
اصلاح ساختار شرکت برق دولتی Eskom و بهبود مدیریت آن
2- هند
هند نیز با چالش‌های مشابهی در زمینه تامین برق مواجه بوده است. این کشور با اقدامات زیر توانسته است وضعیت خود را بهبود بخشد:
اجرای طرح «برق برای همه» با هدف برق‌رسانی به تمام روستاها
سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی
اصلاح ساختار شرکت‌های توزیع برق و بهبود وضعیت مالی آنها
استفاده از فناوری‌های نوین مانند شبکه‌های هوشمند برای مدیریت بهتر مصرف
3- برزیل
برزیل در سال 2001 با بحران جدی برق مواجه شد. این کشور با اقدامات زیر توانست از این بحران عبور کند:
تنوع‌بخشی به منابع تولید برق و کاهش وابستگی به برق‌آبی
اجرای برنامه‌های تشویقی برای کاهش مصرف
اصلاح نظام تعرفه‌گذاری برق
سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه انتقال و توزیع برق.
نظرات کارشناسان جهانی
دکتر فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی بیان کرده است: «کشورهایی که با چالش ناترازی برق مواجه هستند، باید به سمت یک رویکرد جامع و یکپارچه حرکت کنند. این رویکرد باید شامل افزایش ظرفیت تولید، بهبود کارایی شبکه، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و اجرای برنامه‌های مدیریت تقاضا باشد. تجربه نشان داده است که هیچ راه‌حل واحدی برای این مشکل وجود ندارد و هر کشور باید با توجه به شرایط خاص خود، ترکیبی از راهکارها را اتخاذ کند.»
به گفته پروفسور دنیل کامن، استاد اقتصاد انرژی دانشگاه ام‌آی‌تی، «یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که از تجربیات جهانی می‌توان آموخت، اهمیت اصلاحات ساختاری در بخش برق است. کشورهایی که توانسته‌اند بر چالش ناترازی برق غلبه کنند، عموماً اصلاحات جدی در ساختار شرکت‌های برق، نظام تعرفه‌گذاری و مقررات بخش انرژی انجام داده‌اند. این اصلاحات زمینه را برای جذب سرمایه‌گذاری و بهبود کارایی فراهم می‌کند».
دکتر آمیتا چاندرا، اقتصاددان ارشد بانک جهانی معتقد است، «تجربه کشورهایی مانند هند و آفریقای جنوبی نشان می‌دهد که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند نقش مهمی در حل چالش ناترازی برق داشته باشد. این منابع نه‌تنها به افزایش ظرفیت تولید کمک می‌کنند، بلکه می‌توانند به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و بهبود امنیت انرژی نیز کمک کنند. البته، توسعه این منابع نیازمند سیاست‌گذاری مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم است».
در نهایت، تجربیات جهانی نشان می‌دهد که حل چالش ناترازی برق نیازمند یک رویکرد جامع، بلندمدت و مبتنی بر همکاری تمام بخش‌های اقتصادی و صنعتی کشور است. ایران می‌تواند با بهره‌گیری از این تجربیات و اتخاذ سیاست‌های مناسب، گام‌های موثری در جهت حل این چالش بردارد.
