سرگذشت آمادگاه
مجموعه‌ی آمادگاه به‌عنوان یکی از بی‌نقص‌ترین نمونه‌های معماری شهر اصفهان، رو به روی هتل عباسی، نمای زیبایی به این صحنه‌ی مقابل این هتل داده و سال‌ها پاتوق علاقه‌مندان به کتاب بوده است. هرچند این مجموعه صرفاً به کتاب‌فروشی خلاصه نمی‌شود و در سال‌های اخیر کافه‌ها نیز تصویر زیباتری به این مجموعه داده‌اند. ساختار آمادگاه نیز فرصت نشستن، گفتن و نوشتن را فراهم کرده و جامعه‌ی انسانی به‌صورت خود به خودی در آن شکل می‌گیرد. از گذشته نیز آمادگاه این کارکرد را حفظ کرده و همواره شاهد حضور جوانانی در آن منطقه هستیم که به بازی و نشستن و گفتگو مشغول‌اند. اگرچه در شش سال اخیر، برخی موانعی برای نشستن شهروندان با نگاهی کنترلی در آنجا اعمال شد اما درنهایت این نگاه‌ها نیز دوام نیاورد آمادگاه به‌مرور ساختار قبلی و جامعه‌ی انسانی‌اش را احیا کرد. شهرداری نیز تلاش‌هایی در راستای عملیاتی‌تر کردن این مجموعه با نگاه فرهنگی و برگزاری رویداد‌های مختلف در آنجا داشت اما آن‌چنان‌که جامعه به‌صورت کلی قبول کند، موفق نشد.
این مجموعه حالا شاهد ریسه‌های نوری است که نمای زیبایی به این مجموعه بخشیده‌اند اما در دل خود نشان از تضاد‌های نگاه مدیریتی نسبت به این مجموعه و عدم یک مسیر ثابت برای نگاه‌داشتن آمادگاه در ساختار و ماهیت واقعی‌اش هستند. شاید نهاد‌های مسئول باید این مجموعه را به حال خود ر‌ها کنند تا مانند طبیعت خود را احیا کند و تنها به مرمت سازه و حفظ امنیت کلی‌اش بپردازند.
محمود درویش، کارشناس شهرسازی، پیش‌تر به «ایرنا» درباره این مجموعه گفته بود:
«وقتی هتل عباسی را ساختند نمای بیرونی، طراحی مدرنی داشت که خیلی هماهنگ با بقیه هتل نبود و بنابراین دستور داده شد نمای دیگری هماهنگ با بافت تاریخی و قدمت کاروانسرای عباسی طراحی شود. برای نمای بیرونی آقای الیاس گبای، معمار فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران و بوزار پاریس برنده مسابقه شد و نمای هتل را طراحی کرد. بعدازآنکه این نما موردتوجه قرار گرفت، به شهرداری اصفهان پیشنهاد شد خانه‌های مقابل هتل را خریداری و یک میدانچه طراحی و اجرا شود.»
مسابقه طراحی فضای مقابل هتل عباسی بعد از ایجاد گودبرداری‌ها سه برنده داشت که بازهم گبای اولین آن‌ها بود و طرح او اجرا شد. اجرا اما به‌زعم درویش چون توسط شهرداری انجام شد کیفیت صددرصدی که انتظار می‌رفت را نداشت؛ بنابراین در چندین مورد در طرح گبای تغییرات اساسی داده شد. اشاره درویش به باغچه‌های سبزی است که شاید در خلال عکس‌های قدیمی هنوز هم به یادگار مانده باشد. باغچه‌هایی که به دلیل ضعف اجرا و نبود امکانات برای ضدآب کردن هیچ‌گاه نتوانست پایدار بماند و درنتیجه حذف شد. علاوه بر باغچه‌های سبزی که حالا دیگر خبری از آن‌ها در طبقه همکف و در فضای عمومی خیابان آمادگاه نیست، میدانگاه عباسی با استفاده از طرح گودال باغچه، نمایی دیگر از بنا‌های ایرانی در نواحی مرکزی ایران را به نمایش می‌گذاشت. گودال باغچه‌ای در زیرزمین با حوضی که هنوز هم هست و گرداگرد آن کتاب‌فروشی‌ها قرار دارند.
مستندی نیز درباره آمادگاه در سال‌های اخیر ساخته‌شده که به شرح کلی بنا و اهمیت معماری آن می‌پردازد. الیاس گبای معمار ایرانی و طراح میدانگاه عباسی حالا ساکن آمریکاست و نقشه‌های اصلی مجموعه عباسی را آنلاین در دسترس قرار داده. او در سال‌های اخیر راوی مستندی بوده که در مورد مجموعه عباسی ساخته‌شده. نام مستند «پلازا» است؛ به معنی میدان و داستان مجموعه عباسی را در سی دقیقه روایت می‌کند. این آرشیتکت ایرانی در مستند پلازا به جزئیات تازه‌ای از تاریخ شکل‌گیری بافت شهری ابتدای خیابان آمادگاه در اصفهان اشاره می‌کند.
مستند«پلازا» ساخته امیر بهادر جعفری است؛ جوانی که معتقد است میدانگاه عباسی نمونه‌ای کم‌نظیر در تاریخ معماری و طراحی شهری است و ضرورت مستند نگاری آن به تاریخ شهر و زندگی شهری گره‌خورده. مستند پلازا بعد از سه سال، پاییز ۱۳۹۸ به پایان رسید و در همین زمستان گذشته در خانه صفوی و مؤسسه رویش مهر در نشست‌های «خواندن اصفهان معاصر» به نمایش درآمد. جعفری مستندش را راوی روزگار یکی از آثار معماری معاصر در اصفهان می‌داند که حال‌وروز چندان خوشی هم ندارد اما به ایرنا می‌گوید امروز داستان میدانگاه عباسی واضح و روشن، در پیش چشم ماست و همه‌چیز بستگی به اراده و توان مدیران شهری دارد. مستند پلازا، نتیجه‌ی پروژه‌ی نسبت طولانی پراکنده نگاری و ثبت تصویری از میدانگاه عباسی است. جزییات معماری، آجرکاری، فضای فراخ میانی، گودال باغچه، رواق‌ها، غرفه‌های سه طرف و ایوان عریض طبقه فوقانی که امکان و احتمالات بی‌شماری برای مشاهده‌گری فراهم کرده‌اند.
سؤال جدی که مطرح است این‌که چه کسی مسوول رسیدگی به این میدانگاه شهری است؟! آینده برای میدانگاهی معاصر که جایگاه ویژه‌ای در فضا‌های عمومی شهر اصفهان داشته چه خواهد بود؟ مدیران شهری در کنار مطالعات آسیب‌شناسی آیا می‌توانند در عمل، بدون دخل و تصرف‌هایی که مسبوق به سابقه است رونق را به مجموعه عباسی برگردانند؟! آیا ثبت ملی این میدانگاه فرهنگی می‌تواند نسخه‌ای برای حفاظت آن بپیچد؟ یا فقط اثری به آثار ثبت ملی شده اصفهان می‌افزاید!
نکات تاریخی جالب آمادگاه
آمادگاه داستان‌های تاریخی بسیاری برای روایت دارد. از مهمان‌های خارجی که به هتل عباسی رفته‌اند و بعضا سیاست‌مدارانی به نام بودند تا مجموعه‌ی آمادگاه که بزرگان بسیاری برای یافتن کتاب به آن سر‌زده‌اند. تسنیم در گزارشی که سال ۹۶ درباره آمادگاه منتشر کرده نوشته است:
دقیقاً ۷۰ سال پیش مردم محله محمدآباد (آمادگاه فعلی) در نامه به استاندار وقت که ابوالقاسم امینی بوده نامه‌ای مبنی برکشیدن خیابان در این محله ارسال می‌کنند. از آنجا که بار ترافیکی خیابان سپه به‌شدت زیاد شده بود در پی اعتراض مردمی مدیران شهری به فکر افتادند خیابانی موازی سپه بسازند تا اندکی از بار را بر دوش بگیرد.
به همین دلیل مردم محله محمدآباد (آمادگاه فعلی) نامه‌ای به استاندار وقت اصفهان (ابوالقاسم امینی) ارسال کردند که متن آن در روزنامه نقش‌جهان، در فروردین ۱۳۲۶ به چاپ رسید، در این نامه آمده:
جناب آقای امینی ـ استاندار استان دهم
این‌جانبان امضا‌کنندگان زیر که ساکنان کوی محمدآباد هستیم از جنابعالی استدعا داریم نسبت به آبادی این قسمت که در حقیقت وسط شهر واقع‌شده بذل‌توجه نمایند. به‌منظور استحضار خاطر مبارک خلاصه‌ای از تاریخچه دو خیابان محمدآباد و استانداری به عرض برسانیم:
در چند سال پیش شهرداری اصفهان به دستور وزارت کشور به ایجاد خیابانی جنب مدرسه چهارباغ مصمم و دستور آن را صادر و به ساکنین مجاور آن، نقشه آن را پیشنهاد و ساکنین مجاور این امتداد هم با طیب خاطر و نهایت اشتیاق دستور شهرداری را عمل و دیوار‌های مجاور خیابان را طبق دستور شهرداری ساختمان نمودند.
متأسفانه از چند سال پیش تا این تاریخ شهرداری اقدام مؤثری در تسطیح و اصلاح این خیابان معمول نداشته و اگر هم‌زمانی شهردار وقت مصمم به تعقیب توضیح شده به علت نبودن بودجه منصرف شده است. اکنون‌که اطلاع حاصل‌شده که اعتباری جهت اصلاح معابر شهر اصفهان از طرف وزارت کشور به تصویب رسیده استدعا داریم ازنظر تأمین عبور و مرور و امنیت و آبادانی این محله مقرر فرمایید خیابان محمدآباد که از هر حیث حائز اهمیت و مجاور مدرسه چهارباغ واقع و امتداد عمود بر خیابان چهارباغ کشیده شده، تسطیح گردد. بدین ترتیب علاوه بر آنکه از کثرت رفت‌وآمد خیابان سپه کاسته می‌شود، این خیابان اقصر فاصله بین خیابان چهارباغ و خیابان هاتف شده و وسایل رفاه عمومی و آبادی این محل فراهم می‌گردد. با تقدیم احترامات در خاتمه خیابان استانداری نیز موردتقاضا است. به امضای عده‌ای از سکنه.
پاسخ استاندار وقت به درخواست مردمی چه بود؟
چند روز بعد در روزنامه نقش‌جهان پاسخ استاندار به چاپ رسیده است.
پاسخ استاندار به درخواست ساکنین: آقایان ساکنین کوی محمدآباد
«در جواب دادخواست مورخ ۹/۱/۲۶ راجع به احداث خیابان مدرسه چهارباغ اشعار می‌دارد که در این خصوص دستور اقدام به شهرداری صادر و در هفته آینده نظر آقایان تأمین خواهد شد. استاندار استان دهم ـ ابوالقاسم امینی»
آمادگاه چرا آمادگاه شد؟
در مورد نام‌گذاری این خیابان از مهراب فتحی کارشناس تاریخ در مورد جه تسمیه این خیابان جویا شدیم، وی دراین‌باره گفت: در این خیابان مهمانسرای عباسی قرارگرفته است، این کاروانسرا توسط شاه سلطان حسین صفوی ساخته شد و آن را وقف مدرسه چهارباغ کرد تا عوایدش برای نگهداری از مدرسه و معاش طلاب استفاده شود.
وی افزود: اگرچه پس از گذر زمان و حمله افغان‌ها این کاروانسرا به یک خرابه تبدیل شد اما در زمان ظل السلطان این بنا مرمت شد و به مکانی برای آمادگاه پادگان سواره‌نظام حاکم اصفهان تبدیل شد که نام خیابان فعلی آمادگاه برگرفته از همان دوران است.
این کارشناس تاریخ بیان کرد: درواقع ظل سلطان بنا‌های بزرگ و شاهکار‌های معماری و شهرسازی اصفهان را تبدیل به پادگان و سربازخانه می‌کرد. کاروانسرای سلطانی (هتل عباسی) نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. وی این کاروانسرا را برای سال‌های زیادی تبدیل به سربازخانه کرد و بازار هنر امروزی نیز به‌تبع آن تبدیل به طویله اسب‌های سربازان شده بود. به همین دلیل خیابان مجاور این بنا را امروزه آمادگاه می‌نامند.
