تاریخ طلایی اصفهان در کمر زرین
طغرل سلجوقی در بهار ۴۴۲ هجری قمری، شهر اصفهان را پس از یک دوره محاصره ویرانگر و بسیار طولانی گشود. البته شهر به تدبیر ابوالفتح مظفر نیشابوری که از جانب طغرل به حکومت شهر اصفهان منسوب شده بود، با سرعت قابل‌توجهی بازسازی شد. خرج ساخت بنا‌ها ۵۰۰٬۰۰۰ دینار شده بود و از مردم شهر به مدت سه سال هیچ دیناری برای مالیاتی گرفته نشد.
مردمی که در جریان درگیری‌ها گریخته بودند، طی توسعه سریع شهری، بار دیگر به شهر بازگشتند. طغرل همچنین پایتخت حکومتش را که در شهرری بود، به اصفهان منتقل کرد. در زمان آلب ارسلان نیز گسترش شهر با سرعت خود در حال ادامه یافتن بود، اما اوج شکوه تاریخ شهر اصفهان در زمان ملکشاه و وزیر دانا و باتدبیرش، خواجه نظام الملک طوسی بود؛ به طوری که بنا‌های بسیاری در آن ساخته و جمعیت شهر نیز دو برابر شد. در دوره سلجوقیان معماری بنا بر فرهنگ شهر اصفهان ساده و بی‌پیرایه اما باظرافت فراوان بود (گواه این قضیه، مسجد جامع اصفهان است). از دیگر ویژگی‌های معماری این دوره درون‌گرایی و سکوت به‌دوراز هرگونه جلوه‌گری است. بیننده به‌جای تحت تأثیر آنی قرار گرفتن، آرام‌آرام و به‌مرور عظمت اسرارآمیز و همین‌طور زیبایی و جلال آن را با بندبند وجودش احساس می‌کند.
معماری و هنر دوره صفوی برخلاف دوره سلجوقیان است. در آن دوره توجه بسیار زیادی به جلوه‌های نور، رنگ و چشمگیری و درخشندگی از ویژگی‌های آن است.
از برجسته‌ترین آثار تاریخی دوره سلجوقی در شهر اصفهان، می‌توان به آرامگاه سلطان سنجر و ملکشاه و خواجه نظام الملک اشاره کرد. یکی از آثار مهم و معروف باقی‌مانده دریکی از قدیمی‌ترین شهر‌های اصفهان، شهر گز، که ۱۰ کیلومتری اصفهان واقع‌شده است، مسجد جامع شهر است که مربوط به دوره سلجوقیان است.
دوران صفویه در تاریخ ایران از حدود سال ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی بود. شاه‌عباس صفوی پایتخت صفویه را از شهر قزوین به اصفهان تغییر داد. ازجمله دلایل این کار توسط شاه‌عباس می‌توان به کاهش دادن قدرت قزلباشان، دوری از مرز‌ها، بهبود تجارت و البته ترس شاه‌عباس از پیشگویی منجمانی که ماندنش را در شهر قزوین برای جانش بسیار خطرناک دانسته بودند، اشاره کرد.
اصفهان در دوران صفویه یکی از مهم‌ترین شهر‌های ایران بود و به دلیل موقعیت جغرافیایی، فرهنگ شهر اصفهان و بازار پویای خود با استقبال و تحسین ویژه‌ای در بین مردم مواجه بود. شاه‌عباس اول اصفهان را به یکی از زیباترین و مجلل‌ترین شهر‌های دنیا تبدیل کرد. همچنین آثار بسیاری از معماری صفوی در تاریخ شهر اصفهان، ثبت و ساخته‌شده است.
در دوران صفویه، اصفهان به مرکز تجاری و فرهنگی ایران تبدیل شد. شهر بزرگی شامل بازار‌های بزرگ، مساجد، باغ‌ها و فضای سبز، اماکن تاریخی و زیبا، دانشگاه‌ها و مدارس بزرگ بود. به نظر می‌رسد که در دوران صفویه، اصفهان فراتر از یک شهر بود و به یک مرکز فرهنگی و تمدنی تبدیل‌شده بود.
اخیراً در حین احداث خیابانی در منطقه کمر زرین، منطقه‌ای تاریخی با آثاری عجیب در اصفهان کشف شد که محل سؤال بسیاری از باستان‌شناسان و اصفهان پژوهان شده است.
متولی این عملیات باستان‌شناسی شهری، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان و مجری آن دانشگاه هنر است و با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان پیش می‌رود.
شجاعی، یکی از مسوولان این پروژه با اشاره به باز شدن پنج ترانشه در عملیات باستان‌شناسی گذر کمر زرین به یکی از رسانه‌ها اظهار داشته است: در زیر رسوبات ترانشه اول، شواهدی از یکسری تن پوشه‌های منقوش به‌دست‌آمده که برای پیش‌بینی قدمت آن به بررسی‌های بیشتر نیاز است اما احتمال می‌دهیم این آثار مربوط به دوران قبل از حمله مغول به اصفهان باشد. این تن پوشه‌ها در خارج از ترانشه در هر ۲ سمت ادامه‌دارند و این پرسش مطرح است که اگر قرار بوده این سازه‌های آبی از زیرزمین عبور داده شوند، چرا تزیینات داشته‌اند که دلیل آن نیاز به بررسی بیشتر دارد. با توجه به تزییناتی که این تن پوشه‌ها دارند احتمالاً این سازه‌های آبی عیان و قابل رؤیت بوده و ازنظر زیبایی بصری هم قابل‌توجه بودند. همچنین دریکی از ترانشه‌ها کوره‌ای به‌دست‌آمده که ازنظر مطالعات تاریخی بسیار حائز اهمیت است.
وی افزود: به نظر می‌رسد این کوره مخصوص پخت نوع خاصی از سفال بوده باشد اما در این رابطه هنوز تردید داریم. قدمت این کوره را شاید بتوان مربوط به قرن هفتم دانست که نشان می‌دهد با یک محوطه صنعتی در بخشی از این گذر مواجه هستیم. دریکی دیگر از ترانشه‌ها درگذر کمر زرین با یک سازه معماری مواجه هستیم که به نظر می‌رسد قدمت آن مربوط به دوران متأخر اسلامی باشد.
وی افزود: با توجه به کاروانسرای پهلوی در مجاورت این محوطه می‌توان گفت که این سازه کشف‌شده، قاجاری است. همچنین سالخوردگان محلی این منطقه سقاخانه‌ای را در ذهن دارند که ما به دنبال یکسری مستندات مکتوب در رابطه با آن هستیم تا به نتایج بهتری برسیم. یکی از شاهد‌های موجود این است که ابعاد یکی از کف فرش‌های به‌دست‌آمده در این گذر با ابعاد آجر‌هایی که در گنبد خانه مسجد جامع اصفهان وجود دارد، یکسان است و این را به ذهن متبادر می‌سازد که سازه‌های یادشده مربوط به دوران سلجوقی باشد اما این موضوع به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد.
شجاعی خاطرنشان کرد: گذر کمر زرین یکی از پروژه‌های شهری بود که شهرداری در آن قصد داشت با پایین آوردن سطح گذر به طبقه‌های اول بازارچه کمر زرین دسترسی ایجاد کند و از سوی دیگر دسترسی سواره به پارکینگ تسهیل شود اما با شروع خاک‌برداری‌ها با شواهد تاریخی مواجه شد. پروژه باستان‌شناسی شهری کمر زرین می‌تواند این درک مهم را برای مردم و مدیران شهری ایجاد کند که باستان‌شناسی یک کار فانتزی نیست که در آن‌یک سازه و چند سفال پیدا کنیم. باستان‌شناسی یک ضرورت برای اصفهان است و می‌تواند برای شناخت بیشتر هویت تاریخی این شهر کمک کند.
