بهـار اصفهـانی‌هـا خـارج از نصـف جهـان
اصفهان گردشگر فرست شد
پرده اول: عقب‌گرد اصفهان
اولین مسوولی که خبر از خروج اصفهانی‌ها در تعطیلات نوروز امسال داد، ابوالفضل توکلی، مسئول امور پایانه‌های مسافربری برون‌شهری اصفهان بود:« در پیک نخست سفرهای نوروزی بیشترین مقصد گردشگری سفرهای برون‌شهری نوروزی از مبدا اصفهان به تهران، شیراز و مشهد گزارش‌شده است.» او همچنین از افزایش خروج از اصفهان نسبت به ورود گردشگر به نصف جهان خبر داد:«از ۲۴ اسفند سال گذشته تا ششم فروردین‌ماه جاری ۱۰۰ هزار و۸۹۵ نفر از طریق پایانه‌های مسافربری وارد شهر اصفهان و ۱۱۲ هزار و ۱۰۳ نفر از شهر اصفهان به مقاصد مختلف کشور خارج‌شده‌اند.» اصفهانی‌ها نه‌تنها امسال به خارج از استان سفر کردند که تعدادی از آن‌ها سفرهای درون استانی را برای گذران تعطیلات انتخاب کردند:«تعداد ۳ هزار و ۲۰۴ سفر درون استانی از طریق پایانه‌های کاوه، صفه، زاینده‌رود و صمدیه در ایام نوروز صورت گرفته که بیشترین خروجی مقصد از اصفهان به شهرستان‌های کاشان، شهرضا، مبارکه، لنجان، فریدن و گلپایگان بوده است.
دومین مسوولی که وضعیت ورودی و خروجی به استان را توصیف کرد، فرزاد دادخواه، مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای استان اصفهان بود. به گفته او « تا ششم فروردین‌ماه ۱۶ میلیون و ۹۳۰ هزار و ۳۱۵ خودرو در سطح جاده‌های استان تردد داشته‌اند که درصد تغییرات این آمار نسبت به سال گذشته نزدیک به صفر است. در این مدت تعداد وسایل نقلیه ورودی به استان یک‌میلیون و ۳۴۵ هزار و ۸۶۷ خودرو بوده و یک‌میلیون و ۳۲۰ هزار و ۹۰۴ وسیله نقلیه نیز از استان خارج‌شده است. این آمار در مقایسه با سال گذشته ۱۵ درصد کاهش در مقادیر ورودی و خروجی ترددها را نشان می‌دهد که کاهش ۱۵ درصدی تردد در مبادی ورودی و خروجی استان در ایام نوروز امسال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد.»
به گفته او «ناوگان عمومی حمل‌ونقل مسافری در استان اصفهان از ۲۵ اسفندماه لغایت ۶ فروردین‌ماه تعداد ۱۲ هزار و ۲۲۹ سفر را از مبادی استان به مقاصد درون استانی و ۷ هزار و ۹۲۴ سفر را نیز به مقاصد خارج از استان داشته‌اند.»
دادخواه درنهایت داده‌هایش را این‌گونه جمع‌بندی می‌کند:« آمار به‌دست‌آمده تا ششم فروردین، رشد ۶ درصدی سفر توسط ناوگان حمل‌ونقل عمومی و همچنین کاهش ۹ درصدی مسافر در این حوزه نسبت به دوره مشابه در سال گذشته را نشان می‌دهد.»
درنهایت می‌توان به این نتیجه رسید که برخلاف سالهای گذشته مردم اصفهان در تعطیلات نوروز تمایلی به حضور در محل زندگی خود را نداشته و به خارج از استان یا سفرهای داخل استانی علاقه بیشتری دارند. در مواردی این علاقه‌مندی باعث شده تا میزان خروجی و ورودی استان باهم برابر شده یا حتی آمار خروج از استان بیشتر شده است. هرچند هنوز هم تعداد ورود گردشگر به اصفهان قابل‌توجه است اما نسبت به دهه قبل افت قابل‌توجهی داشته که دلیل اصلی آن را می‌توان در خشکی زاینده‌رود، عدم تعریف رویدادهای جدید و جذاب گردشگری و فرهنگی و وضعیت اقتصادی مردم جستجو کرد.
همه ادعاها و شواهد قابل‌بررسی خود را در داده‌های ستاد خدمات سفر کشور نشان داد. به گفته مصطفی فاطمی دبیر ستاد مرکزی هماهنگی خدمات سفر، استان‌هایی که بیشترین مسافر را داشته‌اند و به عبارتی پرمسافری‌ترین مقاصد محسوب می‌شوند، به ترتیب مازندران، گیلان، خراسان رضوی، هرمزگان، خوزستان، بوشهر، فارس، اصفهان و آذربایجان شرقی بوده‌اند و تهران، البرز، خراسان رضوی، فارس، اصفهان، مازندران، آذربایجان شرقی، خوزستان، گیلان و کرمان ۱۰ استان نخست بودند که بیشترین سهم را در فرستادن مسافر داشتند و به عبارتی استان‌های مسافر فرست محسوب می‌شوند.« به‌عبارت‌دیگر اصفهان در جذب گردشگر نوروزی رتبه نهم کشور و در مسافر فرستی در جایگاه ششم کشور قرار گرفت. با ادامه شرایط موجود به‌طور حتم در نوروز ۱۴۰۴ نام اصفهان در میان ۱۰ استان نخست گردشگری نوروز نخواهد بود.
پرده دوم: تغییر سبک سفر
تا اینجای گزارش مشخص شد که اصفهانی‌ها تعطیلات نوروزی خود را در تهران، شیراز و مشهد سپری کردند اما با توجه به وضعیت اقتصادی و اینکه سفر به کالایی لوکس تبدیل‌شده، چگونگی سفر و اسکان آن‌ها قابل‌بررسی است.
در موج اول مسافرت‌های نوروزی، بیش از یک‌میلیون مسافر نوروزی در اصفهان اسکان یافتند. به گفته مسوول کمیته اسکان ستاد دائمی خدمات سفر شهر اصفهان از این تعداد بیش از پنج هزار و ۵۰۰ نفر در هتل‌ها و مهمان‌پذیرها و بیش از ۴۶ هزار نفر در مدارس اسکان‌یافته و بقیه گردشگران در سایر مراکز اقامت گزیدند. بدین ترتیب بیش از ۹۵۰ هزار نفر از مسافران نوروزی اصفهان در چادر و یا خانه فامیل‌های خود تعطیلات را سپری کردند. بررسی دوباره داده‌های خروجی و ورودی به اصفهان هم‌سفر با وسیله شخصی را تایید می‌کند. این یافته‌ها را می‌توان به کیفیت سفر مردم اصفهان هم تعمیم داد.
بررسی سبد هزینه خانوارهای ایرانی طی ۱۰ سال از ۸۶ تا ۹۵ نشان می‌دهد که باگذشت زمان سهم خوراک، مسکن و بهداشت به‌عنوان نیازهای اولیه افزایش‌یافته اما سهم تفریح، هتل و رستوران که جنبه تفریحی دارد، کاهش‌یافته است. طی سالهای یادشده، سهم تفریح و امور فرهنگی از سبد خانوار دو درصد برآورد شد. در این سال‌ها ۷۵ درصد سبد خانوار به خوراکی، آشامیدنی، انرژی، بهداشت و درمان و حمل‌ونقل اختصاص داشته است. به گواه مرکز آمار ایران، خانواده‌های ایرانی در سال ۱۳۹۴، با کاهش ۱۰.۲ درصد هزینه ناخالص سالانه خود در امور تفریحی و فرهنگی مواجه شده و نشان می‌دهد که در سال ۹۴ ایرانی‌ها پول کمتری برای تفریح خرج کرده‌اند.
این داده‌ها در تحقیق مرکز پژوهش‌های مجلس، تایید شد. طبق این گزارش در ۱۱ سال اخیر سهم سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان سهم ۴۴ درصدی داشته و با اختلاف زیادی نسبت به سایر اهداف سفر پیشتاز مانده است. سهم سفر باهدف زیارت و در کنار آن گردش و تفریح دوره ۱۱ ساله اخیر کاهش پیداکرده که وضعیت سخت اقتصادی گردشگران جزو موثرترین عوامل در کاهش این نوع سفرها محسوب می‌شود؛ زیرا برخلاف سفر باهدف دیدار دوستان و آشنایان این سفرها شامل هزینه اقامت می‌شوند و ازآنجاکه هزینه اقامت در حدود ۳۰ درصد از هزینه سفر را افزایش می‌دهد تمایل اکثر گردشگران به حذف سفرهای مذکور بوده است.
در ۱۰ سال اخیر تعداد سفرها با وسیله نقلیه عمومی تقریباً ثابت بوده درحالی‌که سفر با وسیله نقلیه شخصی رشد چشمگیر داشته که به علت به‌صرفه بودن، در دسترس بودن وسیله نقلیه شخصی، قابلیت بیشتر در حفظ حریم خصوصی، تشدید فشارهای اقتصادی و کوچک‌تر شدن سبد خانوار به‌واسطه توسعه فقر در خانواده و عدم توسعه زیرساخت‌های لازم حمل‌ونقل عمومی و فرسودگی ناوگان هوایی و نبود تجهیزات و امکانات راحت و در دسترس بوده است.
در ۱۱ سال اخیر تعداد سفرهای با تور تقریباً ثابت بوده و سهم یک‌درصدی از کل سفرهای داخلی داشته است. سهم پایین ۱.۵ درصد اقامت در اقامتگاه‌های عمومی از سفرهای داخلی و سهم ۱۱ درصدی وسیله نقلیه حمل‌ونقل عمومی از سفرهای داخلی می‌تواند شاهدی برای عدم استقبال ایرانیان از سفرهای به شکل تور باشد که ریشه در مشکلات اقتصادی خانوارها و فرهنگ سفر مردم دارد.
سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی، درمانی، حمل‌ونقل و خرید و لوازم بیشترین سهم را در سفرهای داخلی دارند و سهم هزینه‌های اقامت به‌واسطه سکونت در خانه دوستان و آشنایان بسیار ناچیز است. افزایش هزینه‌های ناشی از تورم باعث شد تا هرچند در طول ۸ سال اخیر کمیت سفرهای داخلی افزایش پیداکرده اما کیفیت سفرها کاهش یابد. بررسی آماری مرکز آمار نشان داد کمیت گردشگری داخلی در ایران رو به افزایش است اما بر مبنای داده‌های موجود سرانه سفرهای خانوارها تقریباً سه برابر شده است. این سه برابر شدن را نمی‌توان نشانه موفقیت و بهبود شرایط دانست زیرا با مقایسه بین هزینه متوسط سفر با تورم نقطه‌به‌نقطه مشخص شد بین سال ۹۰ تا ۹۸ که میزان گردشگری داخلی افزایش پیداکرده ولی به کیفیت آن افزوده نشده است. در این بازه زمانی سهم هزینه‌های حمل‌ونقل ۲۰ درصد، خرید سوغات و اقامت ۲۴ درصد، تور ۴۵ درصد و سهم سایر هزینه‌ها ۳۴ درصد کاهش‌یافته و صرفاً سهم هزینه‌های اساسی و حیاتی مثل خوراکی، درمانی و خرید کالا افزایش‌یافته است؛ بنابراین گردشگری داخلی ایران با تصمیم خانوارها برای صرفه‌جویی در هزینه‌های اولیه سفر روبرو شده است. ادامه این وضعیت به زیان و ورشکستگی زنجیره گردشگری اصفهان و کشور (هتلداران، رستوران‌داران، سوغات و صنایع‌دستی، اماکن تفریحی، لیدرها، دفاتر مسافرتی و...) منجر می‌شود.
