نقدی بر برگزاری یک رویداد ملی فناورانه در اصفهان
چالش تربیت نیروی کار متخصص و رشد کسب‌وکارهای فناورانه حل می‌شود؟
محمد رضایی فرد: اولین رویداد هم‌اندیشی فناورانه دبیران اتحادیه‌ها و انجمن‌های علمی دانشجویی کشور با عنوان روشنا روز در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان برگزار شد. در این رویداد سه روزه، دبیران اتحادیه‌ها و انجمن‌های علمی دانشجویی کشور با ظرفیت‌های علمی و فناورانه اصفهان در این شهرک آشنا شدند و با حضور تنی چند از مسئولان کشوری و استانی به گفت‌وگو پیرامون راه‌های ورود به این عرصه پرداختند.
اهمیت فناوری در رشد اقتصادی جوامع باعث شده تا تلاش‌ها برای افزایش سرعت رشد نوآوری فنّاورانه افزایش یابد. یکی از این اقدامات مهم، توجه به آینده‌نگری فناوری به‌عنوان عمده‌‌ترین عنصر سیاست‌گذاری فرآیند استراتژیک توسعه فناوری است که امکان حمایت و پشتیبانی از فرایند نوآوری، استحکام و ارتباط بین اجزای اکوسیستم را فراهم می‌آورد.
آینده‌نگری فناوری شامل گردآوری و به‌کارگیری عوامل کلیدی دخیل در تغییر و تحول و منابع دانش برای ایجاد دیدگاه‌های استراتژیک و تهیه اطلاعات آینده‌نگرانه است که بر ایجاد و برقراری شبکه‌هایی از عوامل مؤثر اطلاعاتی تمرکز می‌کند. یکی از این عوامل کلیدی، منابع انسانی متخصصی است که بتوانند لایه‌های قدیمی و زیرین فناوری در صنایع کشور را پاک‌کرده و سطوح پیشرفته‌تری از فناوری را جایگزین آن کنند. باید توجه داشت که شرایط تحریمی مزمن ایران باعث شده تا صنایع کشور بیش‌ازپیش به فناوری‌های به‌روز بومی‌سازی شده نیاز داشته باشند.
ضعف در سیستم آموزشی
متأسفانه سیستم آموزشی حاکم بر کشور قادر به تربیت نیروی متخصص آموزش‌دیده در سطح گسترده نیست. شرایط اقتصادی و اجتماعی نیز از سوی دیگر باعث شده تا گروهی از نیروهای متخصص، گزینه مهاجرت را برای ادامه زندگی انتخاب کنند که می‌تواند بیش‌ازپیش بر سرمایه‌های اجتماعی و انسانی موجود فشار وارد کند. ازآنجاکه استان اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و تولیدی، یکی از صنعتی‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود، این تغییرات در تعداد سرمایه‌های انسانی متخصص می‌تواند به‌مرور فشار بیشتری بر صنایع و درنهایت اقتصاد استان وارد کند که کاملاً در تضاد با اسناد بالادستی توسعه محور است.
بنابراین علاوه بر برنامه‌ریزی و تلاش جدی در ایجاد مشوق‌های مناسب برای جلوگیری از خروج نخبگان و متخصصان از کشور، لازم است برنامه‌ریزی برای تربیت نیروهای متخصص باتجربه که قادر به پیاده‌سازی و کنترل فناوری در صنایع باشند، با سرعت بیشتری انجام شود.
یکی از عوامل مؤثر در تربیت منابع انسانی متخصص، تعمیق ارتباط میان دانشجویان و به‌طورکلی دانشگاه به‌عنوان تولیدکنندگان و آموزندگان علم با صنایع و بخش تولید به‌عنوان تولیدکنندگان محصول و استفاده‌کنندگان از علم است. علی‌رغم پیشرفت‌هایی که با اجرای طرح‌هایی چون «دستیار فناوری» در این زمینه صورت گرفته اما همچنان راه درازی پیش روست و چالش‌هایی چون تأمین بودجه برای فعالیت‌های کارآموزی، نا اطمینانی واحدهای تولیدی به دانش کاربردی دانشجویان و عدم‌حمایت‌های قانونی بالادستی در این مسیر سنگ‌اندازی می‌کند.
انجمن‌های علمی دانشجویی که معمولاً از بدنه فعالی از دانشجویان تشکیل می‌شود، قادرند در این میان نقش‌آفرینی کرده و به پر کردن برخی از خلأهای موجود با همکاری نهادهای بالادستی بپردازند. بااینکه به گفته مهدی بادپا، مدیرکل پشتیبانی امور فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف، «تشکل‌های دانشجویی باید همپای دانشگاه‌ها رشد و به رفع چالش‌های جامعه از طریق فناوری و نوآوری اقدام کنند» اما تجربه نشان می‌دهد این مهم تقریباً بدون همکاری نهادهای بالادستی مانند وزارتخانه‌های علوم و صمت به‌صورت مؤثر اجرایی نخواهد شد.
وعده‌هایی از مدیرکل دفتر کسب‌وکار وزارت صمت
رویداد روشنا نیز به گفته مسئولان امر همچون معاون فناوری و نوآوری وزارت عتف و رئیس شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان باهدف افزایش تعامل میان دانشجویان و ترغیب آن‌ها برای ورود به پارک‌های علم و فناوری و به‌عنوان مکملی برای نظام آموزشی و تربیتی ما در دانشگاه‌ها برگزارشده است؛ که اقدام مثبتی محسوب می‌شود. نکته قابل‌توجه که می‌توان آن را در راستای همکاری نهادهای بالادستی در مسیر تربیت نیروی انسانی متخصص و باتجربه دانست، وعده‌هایی بود که امیرحسین اسدی، مدیرکل دفتر کسب‌وکار وزارت صنعت، معدن و تجارت در این رویداد داد. وی در جمع نمایندگان اتحادیه‌ها و انجمن‌های علمی دانشجویی کشور وعده داد که پس از برگشتش به تهران، نامه‌ای به ادارات کل صمت استان‌ها مبنی بر لزوم همکاری با انجمن‌های علمی دانشجویی و برقراری ارتباط این بخش با کارخانه‌ها به‌منظور برگزاری برنامه‌های تخصصی مثل بازدیدها ارسال خواهد کرد و از آن‌ها می‌خواهد با همکاری شهرداری‌ها و دانشگاه‌ها اتوبوس لازم برای اجرای این برنامه‌ها را تأمین کنند. به‌علاوه آمادگی دارد کمیته‌ای مشترک با نمایندگانی از اعضای انجمن‌های علمی دانشجویی کشور ایجاد و به‌صورت ماهانه و منظم جلسات متعددی برای این منظور بررسی کند.
وی البته در بخش دیگری از سخنان خود در این رویداد، پیگیری این موارد را بر دوش انجمن‌های علمی دانشجویی گذاشت و گفت: «برای توسعه فناوری به دولت و دانشگاه متکی نباشید. سعی کنید با استفاده از راه‌های مختلف مانند حل مشکلات صنعت درآمد کسب کنید.»
معاونان «فناوری و نوآوری» و «فرهنگی و اجتماعی» وزارت علوم نیز به‌رسم همیشگی مسئولان، بر تلاش پیوسته با استفاده از حداکثر امکانات موجود تأکید کردند و از جدیت شخص وزیر علوم در اجرای چنین برنامه‌هایی خبر دادند.
نکاتی در تکمیل بحث
تا اینجای کار، بر اهمیت فناوری در تولید، آینده‌نگری فناوری و لزوم تعمیق ارتباط میان دانشگاه و صنعت در مسیر تربیت نیروی متخصص باتجربه موردنیاز صنعت تأکید کردیم و از بخشی از وعده‌های مسئولان امر سخن به میان آوردیم اما ذکر چند نکته در تکمیل این بحث ضروری به می‌رسد. اول اینکه تاکنون بسیاری از مسئولان بر لزوم اجرای چنین مواردی تأکید کردند و از تلاش حداکثری برای تحققشان خبر دادند اما در عمل یا وعده‌هایشان محقق نشده، یا اقداماتشان مؤثر نبوده و یا به دلایلی سیاست‌های مؤثر تداوم نیافتند بنابراین ضمن بیان این پرسش که «آیا موانع قبلی برطرف شده یا خیر؟»، باید دید چه تمهیداتی برای مراقبت از تداوم اجرای مؤثر این اقدامات اندیشیده شده است؟
از سوی دیگر باید به جمله «مهاجرت می‌کنند تا در ایران نباشند» از مصطفی زمانیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری توجه کرد که چندی پیش رسانه‌های داخلی مانند خبرگزاری ایلنا به نقل از او منتشر کردند. بدیهی است اگر نیروهای متخصص ماهر و نیمه ماهر جای دیگری را برای زندگی انتخاب کنند، توسعه اقتصادی در کشور به‌ویژه در استان‌های صنعتی مانند اصفهان با چالش مواجه می‌شود؛ بنابراین لازم است شرایط بهینه‌ای را برای فناوران و نیروهای متخصص و باتجربه تربیت‌شده در این مسیر فراهم کرد تا در شرایطی که کشورهای توسعه‌یافته برای جذب نخبگان و متخصصان دیگر کشورها با یکدیگر رقابت می‌کنند، آن‌ها ایفای نقش در بهبود تولید ناخالص داخلی کشور را انتخاب کنند.
