تصمیم سخت
نان دولتی از چرخه تولید حذف می‌شود؟
آنچه گذشت....
بر اساس اطلاعات صورت مالی شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، طی سال ۱۴۰۱ دولت با تخفیف ۸۰ درصدی قیمت آرد، حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان زیان از محل خرید تضمینی گندم و فروش یارانه‌ای آن متحمل شده است. طبق اطلاعات صورت مالی این شرکت دولتی، بهای تمام‌شده گندم برای شرکت مذکور بیش از ۹۰ هزار میلیارد تومان بوده که دولت آن را کمتر از ۲۰ هزار میلیارد تومان در اختیار مردم (نانوایی‌ها و غیره) قرار داده است.
مصرف گندم کشور سالانه حدود ۱۲ میلیون تن است. با توجه به اینکه از این ۱۲ میلیون تن گندم ۹ میلیون تن آن مصرف خبازی دارد، مصرف سرانه ۱۰۵کیلوگرمی گندم در سال را برای هر فرد ایرانی می‌توان متصور بود. درنهایت ایران با سرانه مصرف ۱۲۰کیلوگرمی نان یکی از بالاترین مصارف این کالای اساسی در دنیا را به خود اختصاص داده است.
هرچند امسال گندم موردنیاز نان مردم از تولید داخل تامین می‌شود ولی در سال قبل دولت گندم را باقیمتی در حدود ۳۸۰ یورو در هر تن در بنادر کشور خریداری کرد که قیمت تمام‌شده آن در واحدهای آسیابانی به حدود ۴۰۰ دلار در هر تن رسید. دولت اما آرد را به قیمتی در حدود ۸۰۰ تومان به خبازی‌ها تحویل داد تا آن‌ها نان را باقیمت ارزان‌تری به دست مصرف‌کنندگان نهایی و مردم برسانند.
قیمت خرید گندم از کشاورزان هم ۱۵ هزار تومان است که با احتساب ۵۰۰ تومان هزینه تبعی آن، هر کیلوگرم ۱۵۵۰۰ تومان برای دولت تمام می‌شود، این در شرایطی است که آرد به‌طور متوسط باقیمت هر کیلوگرم حدود۸۰۰ تومان در اختیار نانوایان سنتی قرار می‌گیرد. به‌عبارتی‌دیگر، گندم با کمتر از ۵ درصد قیمت تمام‌شده برای دولت در قالب آرد به نانوایی‌ها تحویل داده می‌شود.
همه تلاش‌ها برای رساندن نان ارزان به مردم به منبع درآمد دلالان و بخشی از حوزه صنعت تبدیل شد به‌طوری‌که امروز یک کیسه آرد دولتی ۵۰ هزارتومانی به قیمت۷۰۰ تا ۱.۵میلیون تومان معامله می‌شود و سود آن حتی به کشورهای همسایه و آن‌سوی مرزها در قالب آرد قاچاق هم می‌رسد.
همه این آمارها و رنج پرداخت یارانه آرد باعث شد تا دولت دوباره طرحی را با هزینه بیش از ۹۰۰ میلیارد تومان برای نصب کارت‌خوان‌ها در ۷۷ هزار نانوایی دولتی در سطح کشور به مرحله اجرا درآورد. طرح اما هنوز به نیمه نرسیده که خبر آمد تعدادی از نانوایان و برخی از مردم کارت‌خوان‌ها را دور زده‌اند. نانوایان برای جبران بخشی از هزینه‌ها که به‌واسطه ثابت ماندن قیمت نان متحمل می‌شوند و مردم برای خشک‌کردن و تامین غذای دام!
همان چند ماه قبل رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اعلام کرد که۶۰ درصد سبد غذایی و تامین انرژی مردم ایران از نان تامین می‌شود و این همان آماری است که تعلل دولت را در اعلام "تصمیم سخت" باعث شده است. همان آماری که وقتی پای درد و دل نانوایان اصفهانی به‌ویژه در محله‌های متوسط به پایین اصفهان بنشینی برای ات از کسانی تعریف می‌کنند که توان پرداخت۶۵۰تومان برای یک قرص نان را هم ندارند!
نانوایان معترض و مردم بی‌نان
قرار بود توزیع آرد هوشمند شود، یعنی به هر نانوایی به‌اندازه‌ای که فروش داشته باشد و مردم در کارت‌خوان‌های هوشمند کارت بکشند، آرد تحویل داده شود. این‌گونه شد که بیش از ۵۰درصد نانوایان شهر اصفهان با کاهش سهمیه آرد مواجه شدند. از تابستان تا امروز نانوایی‌های سطح شهر که سهمیه آرد کمتری دریافت می‌کنند، به‌صورت منظم و در ساعات معمول پخت نکرده و زودتر تعطیل می‌کنند. در مواردی حتی بعدازظهرها هم کرکره را پایین می‌کشند و صبح‌ها تا حدود ساعت ۷.۵بیشتر پخت نمی‌کنند. در قبال اعتراض مشتریان هم فقط یک جمله می‌گویند:" آرد ما کم شده و روزها تا هر ساعت که سهمیه آرد موجود باشد پخت می‌کنیم."
شاطر درحالی‌که تند تند نان‌هایی که دستگاه مکانیزه نانوایی روی میز می‌ریزد را به مردم تحویل می‌دهد، غر می‌زند:" از ۱۲۰کیسه آرد در ماه فقط۶۰کیسه تحویل می‌گیریم. به فرمانداری و اتحادیه و اداره غله هم رفته‌ایم اما کسی پاسخگو نیست. ما حاضریم آزاد پز شده و از این مشکلات راحت شویم. کارگرها را اخراج کردیم و به‌جایش دستگاه گذاشتیم تا هزینه‌ها کمتر شود اما مشتری‌ها شاکی شده‌اند که نان کیفیت ندارد."
نانوایی قبل از آنکه قوت مردم را تامین کند یک بنگاه اقتصادی است و پخت کمتر از ۷ کیسه در روز برایش صرفه ندارد و حالا چرخ نانوایی‌ها که تا قبل از این طرح هم به‌زور پخت نان جو، نان خشکه، نان شیرمال و تحویل نان به بیمارستان‌ها و رستوران‌ها می‌چرخید، از حرکت ایستاده تا صف‌های خرید نان هرروز متراکم‌تر شود. از سوی دیگر مردمی که برای خرید نان مدت زیادی در صف می‌ایستند تا اگر دستگاه مکانیزه نانوایی خراب نشود بتوانند بعد از حدود ۴۵دقیقه تا یک ساعت به نان برسند، ترجیح می‌دهند تعداد زیادتری نان خریداری کنند تا با نگهداری در فریزر برای مدتی از حضور در صف نانوایی راحت باشند اما به‌تازگی سقف خرید نان با هر کارت‌بانکی به ۲۵عدد کاهش‌یافته تا شاید بتوان جلوی سوءاستفاده‌های احتمالی را گرفت.
در چنین وضعیتی که نانوایان دولتی و مردم از اجرای طرح رضایت ندارند فقط دو راه باقی‌مانده یا نانواها با فروش مجوز پخت دولتی خود به قیمت میلیاردی با این شغل خداحافظی کنند و یا آزاد پز شوند.
خداحافظی با نان دولتی؟
پس از اجرای چند مرحله از هوشمند سازی آرد و نان چه اتقافاتی افتاده است؟ فروش نان دولتی در اسنپ ممنوع شد. بیمارستان‌ها، رستوران‌ها، کلانتری‌ها، کارگاه‌ها و کارخانه‌ها نان موردنیاز خود را باید از آزاد پزها تامین کنند. سهمیه آرد تعدادی نانوایی‌های دولتی کاهش یافت. به‌عبارت‌دیگر از فروردین تا امروز از هزار و ۴۵۰ نانوایی دولتی در استان اصفهان، سهمیه آرد بیش از ۷۵۰ نفر آن‌ها با عنوان تراکنش غیرمتعارف کسر شده است. در آخرین اقدام آرد دولتی نان خشکه‌پزی‌ها هم قطع شد تا قیمت آن با جهش ۳برابری مواجه شود. محسن ضیایی، مدیرکل غله و خدمات بازرگانی استان اصفهان در گفت‌وگو با غلات نیوز اعلام کرده که" اخیرا تعداد ۴۰۰ واحد نانوایی خشکه‌پز در سطح استان اصفهان تحت نظارت بازرسین سازمان صمت، جهاد کشاورزی و اداره کل غله و نیز تحت نظارت سامانه تبدیل به واحد آزاد پز شده‌اند. "
بدین ترتیب با اجرای این طرح بخش قابل‌توجهی از آرد یارانه‌ای از چرخه توزیع خارج و هزینه‌های دولت کمتر شده است. البته این طرح مزایای دیگری هم داشته و آن اقبال مردم و نانوایی‌ها به پخت و مصرف نان آزاد است.
به گفته ضیایی، " از حدود چهار سال گذشته صدور مجوزهای آزاد پزی برای واحدهای نانوایی استان اصفهان آغاز شد و اکنون استان اصفهان بیشترین واحد نانوایی آزاد پز کامل را در سطح کشور دارد. سامان‌دهی ۳۰۰ واحد نانوایی تحت نظارت سامانه و تامین آرد یارانه‌ای نوع ۶ و تعیین نرخ آزاد برای این واحدها در استان اصفهان انجام‌شده است. به گفته او "اگر مراحل اجرای طرح هوشمند سازی کامل نشود مطمئناً آثار منفی به‌جامانده بیشتر از آثار مثبت خواهد بود!آنچه اکنون در قالب طرح هوشمند سازی اجرا می‌شود با مسائلی که ابتدای طرح مطرح می‌شد کاملا متضاد است و نانوایان با مشکلات زیادی مواجه هستند."
شاید کاهش تعداد نانوایی‌های دولتی و محدود شدن آن‌ها به مناطق محروم و کم‌درآمد شهرها و استان‌ها، بخش دیگری از این طرح باشد که البته اماواگرهای خود را دارد. اصغر مهدوی،دبیر کارگروه آرد و نان جهاد کشاورزی استان اصفهان درباره چگونگی تبدیل وضعیت نانوایی‌های دولتی به آزاد پز به مهر گفته است:" تبدیل وضعیت هر نانوایی با تصمیم ۱۱ عضو کارگروه آرد و نان استان انجام می‌گیرد، اما برای تبدیل وضعیت محدودیت‌هایی هست و امکان اینکه تمام نانواهای دولتی به سمت آزاد پز بروند نیست."
از سوی دیگر محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد تاکید کرده است که"نگه‌داشتن و ادامه یارانه نان کار صحیحی است، به‌شرط اینکه جلوی هدر رفت آرد یارانه‌ای گرفته شود و یارانه نان به هدف خود یعنی یک جامعه ۹۰ میلیون نفری اصابت کند.استان‌هایی که تمکن کمتری دارند، نان بیشتری مصرف می‌کنند. سؤال این است که مسئله اصابت را چگونه سنجیدیم؟ این مهم بر اساس زیرساخت کارت‌خوان هوشمند و فاصله و زمان شروع و تنوع کارت‌خوان‌ها انجام شد!"
درنهایت آنچه تصمیم‌گیری را برای ادامه پخت نان دولتی و یا حذف آن از چرخه مصرف را سخت کرده، نبود یک متولی متخصص و باتجربه در این حوزه است.نانواها پیش‌ازاین تحت نظر وزارت بازرگانی بودند پس‌ازآن زیر نظر صمت رفتند و از ۲ سال گذشته زیر نظر جهاد کشاورزی فعالیت می‌کنند و در هیچ دوره‌ای وزارت اقتصاد و دارایی مسئول نبوده اما گویا اجرای طرح اخیر به وزارت اقتصاد و وزارت کشور سپرده‌شده است. آن‌طور که دبیر کارگروه آرد و نان جهاد کشاورزی استان خبر داده نظارت بر سهمیه آرد اختصاصی به نانواها علاوه بر جهاد کشاورزی، بسیج اصناف، مدیریت بازرسی اصناف، اداره کل صمت و همچنین اتحادیه و تشکل‌های وابسته به نانوایی هم انجام می‌شود!
