مقصد مهاجران اصفهانی کجاست؟
آغاز کوچ
بر اساس آخرین سرشماری در سال ۹۵، سهم مهاجران جابجا شده در استان اصفهان نسبت به‌کل کشور در دوره زمانی ۹۵-۱۳۹۰ نسبت به دوره قبل (۵ ساله گذشته) اندکی افزایش داشته است و از ۶.۸درصد به ۷ درصد رسیده است. همچنین اصفهان بر اساس این سرشماری طی سال‌های ۸۵ تا ۹۰ و ۹۰ تا ۹۵ مهاجرپذیر بوده است اما این روند از سال ۹۶ تا ۱۴۰۱ روند معکوس گرفته و بیشتر روستائیان که طی این سال‌ها به شهر آمده بودند به زادگاه خویش بازگشته‌اند؛ اما در این میان برخی کارشناسان عمده‌ترین دلیل این جریان معکوس را گرانی مسکن مطرح کرده‌اند. سال ۹۷ پژوهش"بررسی جریانات مهاجرتی استان اصفهان" نشان داد از سال ۹۶ روند مهاجرت به اصفهان با تغییر شکل مواجه شده و از شکل مهاجرت به جابه‌جایی جمعیت تغییر شکل داده؛ روندی که با مهاجرت غیر دائم در شهر اصفهان خود را نشان داده است.
داده‌ها نشان می‌دهد هرچند روند مهاجرت از اصفهان افزایشی شده اما هنوز منفی شدن نرخ رشد جمعیت در استان رخ نداده است. اگر نرخ خالص جمعیت خارج‌شده از استان اصفهان از جمعیت واردشده کسر شود، نرخ رشد جمعیت استان در سال ۹۰ و ۹۵ مثبت به دست می‌آید. این نرخ هرچند کاهش‌یافته اما هنوز بالای عدد یک است و اگر به زیر یک برسد، رشد منفی را نشان می‌دهد. مهاجرت داخلی یک فرایند مهم در بسیاری از کشورها است و عکس‌العمل مردم نسبت به عواملی نظیر نابرابری‌های اقتصادی منطقه‌ای، ناکامی اجتماعی و عدم رضایت در بسیاری از جنبه‌های زندگی را منعکس می‌سازد. مهاجرت داخلی مشکلاتی از قبیل رکود در مناطق شهری، شلوغی بیش‌ازحد شهرها و بسیاری از بیماری‌های اقتصادی و اجتماعی را به همراه دارد و بخش‌های مختلف جامعه را تحت‌تأثیر
قرار می‌دهد. حالا باید پرسید جمعیت خروجی از اصفهان به کدام بخش‌های استان رفته‌اند؟ سیروس شفقی، استاد جغرافیای شهری دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با ایرنا گرانی را دلیل افزایش مهاجرت معکوس دانسته و اعلام کرده که شهر اصفهان به نسبت شهرستان‌های کوچک و اطراف، شهر گرانی است و برای اجاره ملک و خرید باید هزینه بیشتری پرداخت کرد و همین مساله باعث کوچ مردم به آبادی و اطراف مانند فلاورجان شده که خانه‌ها و زمین ارزان‌تری دارد. مسوولان استانی به‌تازگی اعلام کرده‌اند که با انجام کارهای عمرانی وضعیت روستاها بهبودیافته و بنابراین مهاجرت معکوس شکل‌گرفته است.
کاهش روستانشینی
شهریور سال۹۹ مدیرکل وقت دفتر امور روستایی استانداری اصفهان اعلام کرد بر اساس برنامه چشم‌انداز و با توجه به توسعه زیرساخت‌ها، جمعیت روستاهای این استان ۱۲ درصد نسبت به سرشماری سال ۹۵ افزایش می‌یابد. در آن زمان جمعیت روستاهای استان ۶۱۰ هزار نفر به ثبت رسیده بود.
ازآنجا‌که از سال ۹۵ تاکنون سرشماری انجام‌نشده، بنابراین آمار دقیقی از روند جابجایی جمعیتی و نرخ رشد و یا کاهش جمعیت در شهر و روستاهای استان وجود ندارد. تنها منابع موجود تخمین‌های آماری سازمان برنامه‌وبودجه استان اصفهان است.
بر اساس آخرین گزارش، مرکز آمار سازمان برنامه‌وبودجه‌ی استان اصفهان تخمین زده است که جمعیت استان در سال ۱۴۰۰ به ۵۳۸۶۴۳۷ نفر شامل ۴۷۶۰۲۴۱ نفر شهری و ۶۲۶۱۹۶ نفر روستایی می‌رسد. درصورتی‌که این نرخ‌ها محقق شده باشد، جمعیت روستایی استان نسبت به سال۹۹حدود۱۶هزار نفر رشد داشته که هنوز با چشم‌انداز اعلام‌شده، فاصله دارد.
از سوی دیگر نسبت شهرنشینی و روستانشینی در کشور ۷۳.۴ درصد و ۲۶.۶ درصد ثبت‌شده که این نسبت در استان اصفهان به ترتیب ۸۸.۴ درصد و ۱۲.۶ درصد گزارش‌شده است. بنابراین در اصفهان باوجود مهاجرت‌های درون استانی و یا مهاجرت معکوس هنوز نرخ شهرنشینی بالاتر و نرخ روستانشینی بسیار کمتر از نرخ متوسط کشور است. همچنین در حوزه سطح درآمد خانوار در سال ۹۸استان اصفهان رتبه یازدهم در متوسط هزینه‌های خوراکی سالانه خانوار روستایی و رتبه دوازدهم در متوسط درآمد خانوار روستایی داشته که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب زندگی روستایی در استان اصفهان است. بنابراین می‌توان گفت جمعیتی که از اصفهان خارج‌شده‌اند به روستاها بازنگشته‌اند و یا همه آن‌ها به روستاها نرفته و در حاشیه شهرها و سایر شهرستان‌های استان سکونت کرده‌اند.
فرمول رونق روستا
برای آنکه بتوان از خروج جمعیت از روستاهای استان جلوگیری کرد و روستانشینان مهاجر را دوباره به خانه بازگرداند، باید دلایل فرار از روستا را بررسی کرد. در سال۱۴۰۱مجله جامعه‌شناسی کاربردی دانشگاه اصفهان مقاله پژوهشی با عنوان "تحلیل دگرگونی‌‌های ساختاری جمعیت روستایی در استان اصفهان از ۱۳۸۵ تا "۱۳۹۵را توسط بیتا اصلانی و عباس امینی منتشر کرد.
داده‌های این پژوهش تایید کرد که طی دوره مطالعه شده، بعد خانوار به‌طور متوسط ۰.۷۳ کاهش داشته و نرخ جوانی جمعیت روستاهای اصفهان نیز به‌طور متوسط۰.۹۹درصد کاهش‌یافته است. به‌طور متوسط۱۲.۷۲درصد از جمعیت روستایی استان اصفهان در سال ۸۵ سالخورده بودند که این نسبت در سال ۹۵ به ۱۳.۷۸درصد افزایش یافت. همچنین میزان اشتغال از سال ۸۵ تا سال ۹۵ با روند کاهشی به ۳۵.۹۶درصد به‌طور متوسط رسید که از ۱۰ درصد تا۶۹.۱درصد بین روستاها نوسان داشته است. در سال ۸۵ نسبت بستگی تاثیر منفی شدیدی بر ساختار جمعیتی روستاهای استان داشته و در سال ۹۵ ساختار جمعیتی روستاهای استان از طریق شاخص‌های بعد خانوار میزان باسوادی جمعیت میزان اشتغال و نسبت جوانی تقویت و از طریق شاخص میزان سالخوردگی تضعیف‌شده است.
توسعه روستایی مرهون بهبود شاخص‌های مختلفی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، اشتغال‌زایی است. اشتغال‌زایی در طی چند دهه گذشته اهمیت بیشتری داشته چراکه روستاها با معضلات مختلفی ازجمله مهاجرت، نابرابری و تخلیه جمعیتی روبرو بوده‌اند. ریشه بسیاری از این مشکلات، بیکاری و نبود یک اشتغال پایدار است.
در سال۹۹فصلنامه روستا و توسعه پایدار فضا مقاله "تحلیل رابطه عوامل جمعیتی با وضعیت اشتغال بخش کشاورزی روستاهای استان اصفهان را توسط میثم حداد و حجت‌الله صادقی منتشر کرد. این پژوهش تاکید کرده است که توسعه روستایی مرهون بهبود شاخص‌های مختلفی ازجمله اشتغال‌زایی است.
طبق داده‌های این مقاله،شهرستان اصفهان با ۶۴۴۲ نفر در بین ۱۳ شهرستان مورد تاکید در این مطالعه از بیشترین اشتغال روستایی برخوردار است. شهرستان فریدن در غرب استان اصفهان نیز با ۴۵۸۲ نفر در رتبه دوم قرارگرفته است. کمترین تعداد شاغل در بخش کشاورزی مربوط به مناطق روستایی شهرستان خمینی‌شهر با ۲۲ نفر و سپس شهرستان نائین با ۲۸۱ نفر است. شهرستان‌های غرب استان از سهم بیشتری نسبت به شهرستان شرق از تعداد شاغلان بخش کشاورزی برخوردار هستند. به‌بیان‌دیگر از سمت غرب به سمت شرق استان از سهم جمعیت شاغل روستایی در بخش کشاورزی کاسته می‌شود.
این تحقیق نشان داد که به ازای یک درصد افزایش در نرخ باسوادی در روستاها اشتغال در بخش کشاورزی ۰.۵درصد کاهش می‌یابد که این آمار عجیب، استفاده از روش‌های غیرعلمی و سنتی بودن کشاورزی در روستاهای منتخب اصفهان را نشان می‌دهد. همچنین با افزایش یک‌درصدی مهاجرت از روستاهای استان اصفهان، اشتغال در بخش کشاورزی ۰.۰۶درصد کاهش می‌یابد.
نتایج نشان‌دهنده این است که با افزایش یک‌درصدی بار تکفل خالص، اشتغال بخش کشاورزی در منطقه ۰.۵درصد کاهش و با افزایش یک درصد جمعیت فعال، اشتغال در بخش کشاورزی ۰.۶۴ درصد افزایش می‌یابد. این نرخ تایید کننده اشتغال ۶۵ درصدی روستاییان در بخش کشاورزی اصفهان است. همچنین افزایش یک‌درصدی استقبال روستاییان از طرح‌های مشارکتی، اشتغال در بخش کشاورزی را ۰.۶ درصد افزایش می‌دهد.
نتایج نشان‌دهنده یک رابطه منفی بین نرخ باسوادی و اشتغال بخش کشاورزی در مناطق روستایی استان اصفهان است. بر این اساس می‌توان گفت با افزایش نرخ باسوادی، اشتغال از بخش کشاورزی به سمت دیگر بخش‌ها مانند صنایع و خدمات رفته است. به‌بیان‌دیگر با افزایش نرخ سواد و رشد تحصیلات افراد از روستاها به شهرها برای کار در ادارات و دیگر مشاغل مهاجرت می‌کنند. بنابراین رابطه بین نرخ سواد و اشتغال بخش کشاورزی در روستاهای اصفهان منفی است.
همچنین نتایج نشان می‌دهد رابطه منفی بین مهاجرت و اشتغال بخش کشاورزی وجود دارد. از دلایل کم بودن تاثیر متغیر مهاجرت بر اشتغال بخش کشاورزی، مهاجرت افراد بیکار به شهرهاست. افراد شاغل در بخش کشاورزی به دلیل خشک‌سالی‌های پیاپی و مشکلات مربوط به فروش محصولات به مهاجرت می‌پردازند.در روستاهایی که اشتغال کمتری دارند بار تکفل خالص بیشتری هم دارند و افراد شاغل تعداد افراد بیشتری را تحت تکفل خوددارند.
بر اساس نتایج تجربی به‌دست‌آمده در این تحقیق رابطه بین اشتغال بخش کشاورزی و جمعیت فعال یک رابطه مستقیم و مثبت است این موضوع نشان‌دهنده سهم بالای بخش کشاورزی در اشتغال روستایی اصفهان است.
این پژوهش تاکید کرد که با افزایش نرخ باروری در روستاها و افزایش جمعیت با توجه به مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها جمعیت فعال در روستاها افزایش و اشتغال و به همراه آن تولید در بخش کشاورزی رشد می‌کند. همچنین نتایج تحلیل‌های تجربی نشان‌دهنده رابطه مستقیم بین استقبال روستاییان از طرح‌های مشارکتی در بخش کشاورزی و اشتغال در این بخش است. با افزایش استقبال از طرح‌های مشارکتی مانند احداث مجتمع‌های دامداری و یا کشت و صنعت‌های بزرگ، نه‌تنها اشتغال رشد می‌کند که باعث افزایش کارایی و افزایش ارزش‌افزوده در روستا شده که بازگشت مهاجران و بازگشت رونق به روستا را در پی دارد.
