مسیر جدید
بررسی اثر هوش مصنوعی بر صنعت تهویه در گفت‌وگو با علی آرینپور
هرچند این موضوع در حال حاضر شاید رویایی به نظر برسد ولی کسب‌وکارهای نوین به دنبال یافتن راهکارهای هوش مصنوعی هستند. یکی از کسب‌وکارهایی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در معرض تغییرات تکنولوژی قرار دارد صنعت تهویه است. در گفت‌وگو با این صنعتگر به بررسی موضوع فوق پرداختیم.
صنعت تهویه مطبوع را در سال‌های اخیر چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این صنعت در ایران قدمتی بیش از ۷۰ سال دارد و اگر بررسی میدانی انجام دهیم متوجه خواهیم شد که بیشتر پروژه‌های بزرگ و تاثیرگذار کشور، از سوی تولیدکنندگان داخلی تامین شده است. عمده نیازهای صنایع مختلفی همچون نفت، گاز، پتروشیمی، صنایع مهم تولیدکننده انرژی، صنایع برتر همچون انرژی اتمی و... از سوی همین تولیدکنندگان داخلی پوشش داده شده است. هر چند به‌خصوص در سال‌های اخیر نیاز به تامین تجهیزات تهویه مطبوع (البته محصول نهایی) از خارج از کشور به حداقل رسیده اما این بدان معنا نیست که وابستگی به قطعات و ملزومات خارجی نداریم. قطعاتی همچون انواع کمپرسور، انواع تجهیزات کنترلی و قطعات الکترونیکی در صدر نیازهای خارجی تولیدکنندگان داخلی است. اما خشنودیم که مسیر خودکفایی در این صنعت در این چندساله هموارتر شده است. البته نیاز است تا با همت و تلاش بیشتر شرکت‌های ایرانی و خصوصاً شرکت‌های دانش‌بنیان و صدالبته مساعدت فرنشینان صنعت کشور، همین اندک نیاز نیز کاهش یابد تا بتوانیم عنوان «با افتخار ساخت ایران» را تجسم عینی بخشیم.
قاچاق کالا چه تاثیری بر این حوزه گذاشته است؟
واردات غیرقانونی یا قاچاق کالا، سهم تولیدکننده از بازار داخلی را کاهش می‌دهد. اگر کالایی از مبادی غیررسمی کشور وارد شود بالطبع هزینه‌های مرتبط با ورود قانونی آن را نیز پرداخت نمی‌کند و قیمت تمام‌شده آن کاهش یافته و توان رقابت (حداقل به‌لحاظ قیمت عرضه) برای آن کالا افزایش می‌یابد. هر چند با افزایش نرخ ارز، این رقابت غیرمنطقی اندکی کم‌رنگ‌تر شده است.
ظرفیت تولید اسمی شرکت‌های فعال این صنعت، بخش بزرگی از نیاز داخل کشور را چه به‌لحاظ کیفی و چه از نظر کمی پاسخگو هست، ولی واردات چه به‌صورت قانونی و چه به‌صورت متفرقه و غیرقانونی گویا جزئی جدایی‌ناپذیر از این صنعت شده است. همین موضوع باعث شده که از چند سال گذشته تاکنون چندین مشکل (اعم از کاهش ظرفیت تولید، کاهش نیرو و امکانات کار متناسب با کاهش ظرفیت تولید و در بعضی موارد تعطیلی یا تغییر حوزه فعالیت) گریبان‌گیر فعالان صنعت تهویه مطبوع که غالباً به‌صورت خودگردان اداره می‌شوند، شود. البته باز هم مجدداً اعلام می‌کنم که به هیچ وجه مخالف واردات کالا و محصولاتی که ارزش فنی و مهندسی بالایی داشته باشند نیستیم ولی متاسفانه بخش زیادی از محصولاتی که وارد می‌شوند نه‌تنها مزیت و برتری فنی به نسبت نمونه مشابه داخلی ندارند، بلکه در خیلی مواقع از کیفیت پایین‌تری چه در تولید و چه در خدمات پس از فروش دارند. نمونه‌های زیادی از این محصولات وارداتی را می‌توانید در نمایشگاه تاسیسات تهران ۱۴۰۲ مشاهده کنید.
هوش مصنوعی چه تاثیری بر این حوزه گذاشته است؟
مطالعات جدیدی که انجام شده نشان می‌دهد مدیران صنعتی در کشورهای پیشرفته بر این باورند که کارخانه‌های هوشمند که مبتنی بر استفاده از تکنولوژی‌های دیجیتال و هوش مصنوعی هستند، افزایش چشمگیر بهره‌وری و توانمندسازی کارکنان در جهت کار هوشمندانه را باعث خواهند شد. هرچند این موضوع در حال حاضر شاید رویایی به نظر برسد ولی کسب‌وکارهای نوین به دنبال یافتن راهکارهای هوش مصنوعی هستند. در مقالات جدیدی که در این‌باره منتشر شده ذکر شده است که هوش مصنوعی می‌تواند به میزان ۸/ ۳ تریلیون دلار ارزش افزوده ناخالص تا سال ۲۰۳۵ به بخش تولید اضافه کند که در مقایسه با حالت معمولی کسب‌وکارها افزایشی ۴۵درصدی دارد.
استفاده از هوش مصنوعی در صنعت، کوتاه شدن زمان طراحی و کاهش ضایعات را به همراه خواهد داشت. یکی از موارد مهم در تولید، برنامه‌ریزی و کنترل تولید است که با استفاده از هوش مصنوعی، کارخانه‌های فعال در صنایع مختلف می‌توانند با دقت بالایی پیش‌بینی کنند که هر کدام از خطوط و ایستگاه‌های خط تولید در چه زمانی و به چه مقداری از هر قطعه یا محصول تولید کنند. این موضوع در حقیقت همان استفاده از هوش مصنوعی در MRPII است. همچنین از هوش مصنوعی می‌توان در پیش‌بینی زمان تعمیر و سرویس ماشین‌آلات تولید استفاده برد و به این ترتیب از خرابی‌های بدون برنامه‌ای که بر روند تولید محصولات تاثیرگذار خواهد بود جلوگیری کند. با استفاده از اطلاعاتی که می‌توان از تجهیزات تولید صنعتی دریافت کرد می‌توان این داده‌ها را در اختیار ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی قرار داد تا داده‌های به‌دست‌آمده را تجزیه و تحلیل کرده و خروجی‌های معناداری را در خصوص نحوه عملکرد خط تولید و بخش‌های مختلف یک صنعت به دست آورد. بر این اساس می‌توان فرآیندهای تولید را بهینه‌سازی کرد.
در حوزه حسابداری صنعتی و مدیریت بهای تمام‌شده کالا نیز می‌توان از هوش مصنوعی استفاده کرد. بهایابی کالای تولیدشده و تجزیه و تحلیل قیمت تمام‌شده کالا نیز با استفاده از هوش مصنوعی سریع‌تر و دقیق‌تر خواهد شد که این موضوع در تصمیم‌سازی به‌موقع تصمیم‌گیران حوزه صنعت کمک شایانی خواهد کرد. مدیران صنایع می‌توانند با استفاده از هوش مصنوعی نیازها و تقاضای بازار را پیش‌بینی کرده و برنامه‌های کلان کسب‌وکار را بر این اساس طرح‌ریزی کنند.
هوش مصنوعی پدیده نوظهوری است که چاره‌ای جز فهم و به‌کارگیری آن نیست، هرچند سوال اصلی اینجاست که آیا در حال حاضر امکان اجرا و به‌کارگیری آن در صنعت کشور وجود دارد یا خیر؟
آیا ایران توان رقابت با تکنولوژی مشابه جهانی را دارد؟
ابتدا باید بدانیم که منظور از تکنولوژی چیست. تکنولوژی طراحی و ساخت، تکنولوژی کپی‌سازی و اقتباس، تکنولوژی مواد اولیه، تکنولوژی مونتاژ، تکنولوژی کاربرد و بهره‌برداری، تکنولوژی تعمیرات و نگهداری از جمله سطوح مختلف تکنولوژی است که وقتی در حال مقایسه تکنولوژی داخل و خارج هستیم باید به آنها توجه کنیم. همچنین باید توجه داشت که این سطوح مختلف تکنولوژی به یکدیگر وابسته‌اند و نمی‌توان صرفاً با پیشرفت در یکی از بقیه غافل شد. از سوی دیگر ضعف در یکی از این سطوح، سایر سطوح را بی‌اثر می‌کند. به‌طور مثال فقط با در اختیار داشتن تکنولوژی طراحی و ساخت و محدودیت در سایر سطوح تکنولوژی نمی‌توان محصول قابل عرضه و با اطمینانی به بازار ارائه کرد. یا اگر محصولی مطابق تکنولوژی روز دنیا طراحی و تولید شود ولی دانش و تکنولوژی راهبری، نگهداری و تعمیر آن در دسترس نباشد بازهم همان نتیجه قبلی حاصل می‌شود. البته فقط برخی از این سطوح تکنولوژی در صنعت تهویه مطبوع ایران در دسترس قرار گرفته یا قابل حصول است. با این اوصاف اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم در حال حاضر اگرچه تولید داخل بخش بزرگی از نیاز داخل (چه به لحاظ تعداد و چه به لحاظ تکنولوژی) را پاسخ می‌دهد، ولی با ارتقای سطح نیاز فنی مصرف‌کنندگان، مطمئناً دچار چالش‌های جدی خواهیم شد. پیشرفت و تغییر تکنولوژی در طراحی، تولید و حتی بهره‌برداری از قطعات و تجهیزات تهویه مطبوع در بازارهای آزاد صنعتی سرعت بالایی دارد. انتظار می‌رود این پیشرفت و تغییر با ظهور هوش مصنوعی و راه یافتن آن به صنعت بیشتر شود. اگر تولیدکنندگان داخلی بر این موج سوار نشوند، نسل جدید کمپرسورها، الکتروموتورها، گازهای مبرد، مبدل‌های حرارتی و سایر تجهیزات الکترونیکی و کنترلی و ترکیب استفاده از آنها در تجهیزات تهویه مطبوع در آینده‌ای نزدیک فاصله ما با تکنولوژی روز دنیا در همه سطوح را بیشتر خواهد کرد.
مشکلات این حوزه چیست؟
مشکلات صنایع مختلف و همچنین صنعت تهویه مطبوع بارها و بارها گفته و شنیده شده است. اما اجازه دهید بنده از این فرصت استفاده کنم و به نیازمندی‌های این صنعت اشاره کنم. شاید اگر این نیازمندی‌ها مورد توجه قرار گیرد و حتی به بخش اندکی از آنها رسیدگی شده و تامین شود، مشکلات نیز کاهش یابد.
انجمن تهویه مطبوع ایران که در حال حاضر بیش از ۶۰ شرکت فعال و صاحب‌نام در آن عضو هستند یک تشکل صنفی است که همه اعضای خود را مرتب پایش می‌کند و در حقیقت تریبون و مرجع فعالان این صنعت است. این تشکل که بیش از هشت سال از تاسیس آن می‌گذرد به پشتوانه قدمت و تجربه اعضای خود، به آن حد از بلوغ صنعتی رسیده تا بتواند به‌عنوان یک تصمیم‌ساز، طرف مشورت تصمیم‌گیران صنعت کشور باشد. توجه به ماده‌های ۲ و ۳ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار و برگزاری جلسات مشورتی یا نشست‌های هم‌اندیشی با وزارت صمت و سایر نهادهای دولتی و حکومتی به‌منظور ارائه راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت برای تسهیل فرآیند تولید در کشور از اولین نیازهاست.
تدوین و اجرای استانداردهای لازم برای طراحی، تولید و عرضه محصولات این صنعت از سوی سازمان ملی استاندارد، نیاز بعدی است.
دایر کردن آزمایشگاه‌های مرجع با استانداردهای روز دنیا. اگر از تولیدکننده انتظار تولید کالایی با استاندارد جهانی وجود دارد، نیاز است تا مراجعی برای پایش و کنترل آن نیز مطابق استانداردهای روز دنیا وجود داشته باشد.
ایجاد گمرکات تخصصی و جذب کارشناسان فن در آنها. اولین اثر این موضوع جلوگیری از ورود تجهیزات تهویه مطبوع تحت عناوین دیگر خواهد بود.
ممانعت از قاچاق کالا در این صنعت و محدود کردن واردات قانونی و غیرقانونی کالاهای فاقد کیفیت.
توجه جدی به قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، به‌خصوص ماده ۳۸ آن.
تحریم چه اثری بر حوزه فعالیت شما گذاشته است؟
تحریم‌ها در دو حوزه بر فعالیت این صنعت تاثیر گذاشته است. در حوزه واردات اقلام مصرفی، که تولید داخل ندارند مسیرهای ورود را پیچیده‌تر کرده و هزینه آن را بالا برده است. در حوزه صادرات نیز مشکلات معناداری را برجا گذاشته است. هرچند صنعت تهویه مطبوع در پیشینه چنددهه‌ای خود سابقه درخشانی در صادرات نداشته اما تحریم‌ها باعث شده که دریافت استانداردهای بین‌المللی برای تجهیزات تولید داخل تقریباً غیرممکن شود. لازمه حضور در بازارهای جهانی، دارا بودن استانداردهای جهانی است. شرکت‌هایی که به‌عنوان مرجع، توانایی ارائه گواهینامه برای لحاظ و رعایت استانداردهای مرتبط را دارند به‌دلیل شرایط تحریم فعالیتی در ایران نداشته و خدماتی را ارائه نمی‌کنند. شرایط موجود و حاکم در روابط مالی ایران در عرصه تجارت جهانی نیز که ناشی از تحریم‌هاست، امکان استفاده از اعتبارات اسنادی و ضمانت‌نامه‌ای بانکی را از بین برده و نقل و انتقال پول را دشوار، ناایمن و گران کرده است.
البته همان‌طور که یک سیال مسیر خود را به سمت حداقل سطح انرژی و حداکثر بی‌نظمی پیدا می‌کند، تولیدکننده داخلی نیز در طی سال‌هایی که تحریم‌ها حاکم است مسیر خود را برای بقا در صنعت یافته است.
صنعت تهویه چه تاثیری بر محیط زیست گذاشته است؟
استفاده از سیستم‌های تهویه مطبوع به‌منظور تامین آسایش است که این آسایش هم برای انسان کاربرد دارد و هم برای تامین شرایط آب‌وهوایی مناسب کارکرد تجهیزات و دستگاه‌ها. به این ترتیب کاربرد تجهیزات تهویه مطبوع فقط منحصر به ساختمان‌های مسکونی، تجاری یا اداری نمی‌شود و در صنایع نیز کاربرد دارد. چرخه متقابلی میان صنعت و محیط زیست دائم در حال جریان است. هرچه هوا گرم‌تر و آلوده‌تر شود نیاز به تجهیزات تهویه مطبوع بیشتر می‌شود. هر چه استفاده از این تجهیزات بیشتر شود نیاز است تا انرژی بیشتری تولید شود. تولید انرژی از روش‌های جاری و متداول به افزایش دمای هوا و آلودگی بیشتر آن منجر می‌شود و این چرخه همچنان ادامه می‌یابد. اما چگونه می‌توان این چرخه را متلاشی و متوقف کرد یا حتی سرعت آن را کاهش داد؟ تلاش‌های زیادی در این حوزه انجام شده است. کنفرانس‌ها و توافقات بین‌المللی به‌منظور کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، استفاده از مبردهای دوستدار محیط زیست، افزایش راندمان کارکرد تجهیزات با هدف کاهش میزان مصرف انرژی و از این دست فعالیت‌ها همه با هدف کاهش سرعت این چرخه بوده است. براساس تحقیقات انجام‌شده، سهم تهویه مطبوع از برق مصرفی در حال حاضر حدود ۹ درصد برآورد شده و پیش‌بینی می‌شود که در آینده‌ای خیلی نزدیک، این عدد به‌دلیل افزایش تقاضا در بخش تهویه مطبوع، به ۱۲ درصد برسد که تامین این میزان انرژی الکتریکی، آلودگی‌های زیست‌محیطی در بخش تولید برق را به همراه دارد. از سوی دیگر افزایش تقاضای تهویه مطبوع میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را چند برابر می‌کند، تا جایی که ممکن است در چند سال آینده، سهم آلایندگی هیدروفلوئوروکربن‌ها به ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.
در حال حاضر، اثر گلخانه‌ای هیدروفلوئوروکربن‌ها (که به‌عنوان مبرد در دستگاه‌های سردکننده استفاده می‌شود) ناشی از انتشار ناخواسته آنها در اتمسفر سهمی چهاردرصدی در گرمایش زمین دارد. در آگوست ۲۰۲۲ در نشست انجمن شیمی آمریکا اعلام شد که نصب یک دستگاه تهویه مطبوع یا دور انداختن آن، تاثیر زیادی بر گرم شدن زمین دارد و مبردهای استفاده‌شده در این سیستم‌ها چندین برابر قوی‌تر از دی‌اکسید کربن هستند. این مبردها ممکن است به‌طور تصادفی از تجهیزات سردکننده خارج شده و در جو منتشر شوند. شاید یک راه‌حل ایده‌آل برای رفع این مشکل، استفاده از مبردهای جامد باشد، چرا که برخلاف گازها، مواد جامد به خارج از دستگاه‌های تهویه مطبوع نشت پیدا نمی‌کنند. همان‌طور که عرض کردم باید تمام تلاش خود را برای یافتن راهکارهایی مختلف با هدف کاهش سرعت چرخه متقابل صنعت (اختصاصاً در صنعت تهویه مطبوع به سهم خود) و محیط زیست به کار ببندیم.
