معرکه شهرهای جدید
ساخت شهرک چهارم اقماری اصفهان چقدر عملی است؟
سهم اصفهان از این طرح حدود ۱۸۳ هزار مسکن شهری است. از ۱۴۸ هزار نفر متقاضیان اصفهانی حائز شرایطی که مجریان طرح موظف به تأمین زمین برای آن‌ها هستند، برای حدود ۱۰۰ هزار واحد تأمین زمین شده و برای بین ۳۰ تـا ۴۰ هزار واحد نیز، ساخت چهارمین شهر جدید در اصفهان در دستور کار قرارگرفته است. در بهارستان ۵۶ هزار متقاضی واجد شرایط هستند که زمین به حدود ۲۶ هزار نفر اختصاص پیدا می‌کند و ۳۰ هزار متقاضی باقی‌مانده هم به شهر چهارم منتقل می‌شوند.
خبر ایجاد شهرک‌های جدید اقماری در استان در حالی به گوش می‌رسد که سایر شهرهای جدید اصفهان نه‌تنها عاقبت‌به‌خیر نشده‌اند که از هدف اصلی ساخت آن منحرف‌شده و هنوز هم با فقر زیرساخت‌های موردنیاز برای زندگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. به‌عنوان‌مثال شهر بهارستان ۲۰سال پس از بهره‌برداری هنوز بیمارستان ندارد که ساخت مترو و بیمارستان این شهر در سفر تیرماه وزیر راه در شورای مسکن استان به تصویب رسید و دو باب مدرسه، یک ورزشگاه روباز و دو پارک ازجمله سایر پروژه‌های در دست‌ساخت بوده و مرکز اورژانس بهارستآن‌هم به‌تازگی افتتاح‌شده است. مدیرکل آموزش‌وپرورش استان اصفهآن‌هم در ۱۶۴ نشست شورای آموزش‌وپرورش استان اصفهان از کمبود مدرسه در شهرک‌های اقماری اصفهان ابراز نگرانی کرد. به گفته محمدرضا ابراهیمی،شهرک شهید کشوری اصفهان، فقط یک مدرسه دولتی دارد و ۴۲ دانش‌آموز در یک کلاس در حال تحصیل‌اند. در شهرک سیمرغ، هیچ مکانی به‌عنوان مدرسه دولتی ساخته نشده است. فولادشهر، بحرانی‌ترین فضای آموزشی را با دارا بودن حدود ۵۰ مدرسه دو نوبته آن‌هم با تراکم بالا در استان اصفهان دارد.
بدون شک ساخت خوابگاه که فقط جمعیت شناور برای کلان‌شهر اصفهان ایجاد کرده و بار اقتصادی، فرهنگی، کم‌آبی و زیست‌محیطی این شهر را افزوده می‌کند، مشکل مسکن و رشد جمعیت اصفهان را برطرف نمی‌کند و افزایش جمعیت حاشیه‌نشینان این شهر تاییدی بر این ادعاست.
شهر چهارم جدید نیست!
مرحوم رستم قاسمی، وزیر سابق راه و شهرسازی در بازدید از طرح نهضت مسکن ملی بهارستان برای اولین بار از توسعه شهرک‌های اقماری در کشور باهدف هدایت مردم از کلان‌شهرها به‌سوی این شهرک‌ها خبر داد و همان زمان زمزمه ایجاد شهرک چهارم در اصفهان به گوش رسید. ولی ایجاد این شهرک جدید نیست و مصوبه سفر هیات دولت به اصفهان را دارد. در سال ۷۲ ، قانون ساخت ۳۲ شهر جدید در سطح کشور مصوب شد. ایجاد شهرک چهارم استان هم مصوبه سفر دولت وقت در سال ۸۶ به اصفهان بود که به تصویب شورای عالی شهرسازی رسید. شهریور۹۳محسن نریمان، معاون وقت وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران شهرهای جدید کشور از ایجاد چهارمین شهر جدید در استان اصفهان با عنوان شهر جدید شیخ بهایی خبر داد که مطالعات اولیه آن انجام و پس از بازنگری و بررسی نهایی این شهر جدید در شمال شرق شهرستان اصفهان احداث می‌شود. همان زمان محمود زاده، مدیرکل راه و شهرسازی اصفهان، تاکید کرد که ساخت شهر جدید شیخ بهایی یا همان شهر چهارم بر اساس موضوع اسکان جمعیت سرریز استان نبوده و شهری است کیفی که مقررشده ۳۰ هزار نفر را در دل خود جای دهد و در مقیاس بین‌المللی ساخته شود. به گفته او شهر شیخ بهایی یک شهر الکترونیکی، دانشگاهی و موضوعی است که هیچ‌گاه به چشم یک شهر مسکونی دیده نشده است. او همان زمان تاکید کرد که اصفهان از بعد جمعیت نیاز به ساخت شهرهای جدید ندارد و همان‌طور که اصفهان را کریدور علم و فرهنگ می‌دانند مقررشده با ساخت شهر چهارم، یک شهر ایرانی اسلامی در کشور ایجاد شود. تیر۱۴۰۲اما راوی حکایت دیگری است. مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید در حاشیه مراسم افتتاح و آغاز عملیات اجرایی طرح‌های عمرانی شهر جدید بهارستان از شروع اقدامات مقدماتی برای ایجاد چهارمین شهر جدید در استان اصفهان خبر می‌دهد: «ساخت شهر جدید شیخ بهایی در ۲۵ کیلومتری شمال شرق اصفهان در منطقه کمشچه است؛ ظرفیت فاز اول شهر جدید شیخ بهایی ۳۰ هزار واحد مسکونی است و سرریز متقاضی نهضت ملی مسکن شهرهای جدید بهارستان، فولادشهر و همچنین اصفهان در این شهر جدید مستقر خواهند شد.»
شهرک‌های کم اقبال
شهرک‌های اقماری در اصفهان به‌منظور سرریز شدن جمعیت اصفهان به این شهرک‌ها و همچنین عدم سرریز شدن جمعیت‌های اطراف و مهاجران به شهر اصفهان احداث شد اما این شهرک‌ها به دلیل عدم وجود امکانات کافی و سکونت افراد غیربومی نتوانسته در ساکنان آن دل‌بستگی ایجاد کند.عدم توجه به زیرساخت‌های بهداشتی، ترابری، آموزشی، تجاری، رفاهی و غیره در شهرک‌های اقماری به‌تدریج مشکلات مضاعفی را به وجود آورد که باسیاست‌های پیش‌بینی‌شده مطابقت نداشت.
شهرکی مانند مجلسی به علت عدم رعایت فاصله مناسب با شهر اصفهان و قرار گرفتن در ۷۸ کیلومتری شهر مورد استقبال قرار نگرفت و ظرفیت زیادی از آن خالی ماند. شهرک‌ها باید با فاصله ۵۰ کیلومتری از اصفهان ساخته شوند که در حال حاضر تنها شهرکی که به نسبت بهتر از سایر شهرک‌ها ساخت شده، شهرک بهارستان است. در حال حاضر از ظرفیت ۳۲۰هزارنفری بهارستان فقط ۹۰هزار نفر، از ظرفیت ۲۵۰ هزارنفری شهر مجلسی تنها۲۰ هزار نفر و از ظرفیت ۷۰۰ هزارنفری فولادشهر فقط ۱۳۲۴۰۰ نفر پرشده است.
آمار فوق نشان می‌دهد مهاجرت‌های معکوس و عدم استقبال اصفهانی‌ها از سکونت در شهرک‌های اقماری باعث شده تا بیش از ۵۰درصد ظرفیت این شهرک‌ها خالی بماند و بنابراین شهرهای جدید اصفهان به دلایلی نتوانستند پاسخگوی سرریز جمعیت اصفهان باشند. پس مهاجران و جمعیت بیش از طرح تفصیلی، کجا ساکن شده‌اند؟
امروز نرخ شهرنشینی در اصفهان به ۸۹.۲ درصد رسیده درحالی‌که این نرخ در کشور در سال۱۴۰۰حدود۷۶درصد بوده و این امر نشان از رشد مهاجرت از روستاها و شهرهاى حومه به داخل کلان‌شهر اصفهان دارد. بیش از ۱۹ میلیون نفر در کشور تحت عنوان افراد حاشیه‌نشین ساکن هستند. در اوایل دهه ۸۰، جمعیت حاشیه‌نشین کشور کمتر از پنج میلیون نفر بوده است، جمعیتی معادل ۶۰۰ هزار نفر هم در اصفهان به‌جای سکونت در شهرهای جدید و شهرک‌های اقماری، حاشیه‌نشین هستند. شهرک‌هایی که مطابق اعلام دفتر کل آمار و اطلاعات استانداری اصفهان در سال ۹۱ نیمی از ساکنانش میل به مهاجرت به شهرستان اصفهان داشته‌اند و این مورد هم حکایت از رشد حاشیه‌نشینی دارد.
ایجاد شهرهای مستقل
شرایطی که اصفهان و شهرهای جدید آن تجربه می‌کنند با ساخت شهرک اقماری و شهرهای جدید دچار اماواگر می‌شود. شهر جدیدی که احداث می‌شود باید اهداف عملیاتی از پیش برنامه‌ریزی‌شده، جامعه‌ای خوداتکا با جمعیت و مساحت مشخص، فاصله‌ای معین از مادرشهر، اهداف معین و برخوردار از تمام امکانات و تسهیلات لازم برای یک محیط مستقل داشته باشد.
امروز شهرک‌های اقماری استان یکی از دلایل رشد جمعیت کلان‌شهر اصفهان بوده و جمعیت شناور اصفهان را افزایش داده‌اند. شهرک‌های اقماری اصفهان نمی‌توانند پاسخگوی اقتصاد خود باشند و همه آن‌ها سربار کلان‌شهر اصفهان شده و کاربرد آن‌ها در حکم آلونک‌های خوابگاهی است. ضمن آنکه در فاصله بین شهرهای اقماری و اصفهان ساخت‌وسازهایی انجام‌شده و تمام خدمات را از شهر اصفهان هم دریافت می‌کنند که مشکلات زیست‌محیطی را تشدید کرده‌اند. شهرهایی که ساخته می‌شوند باید از ابتدا دارای هویت اقتصادی باشند تا افراد بتوانند در این شهر امورات خود را بگذرانند. شهری که شخصیت و هویت مشخصی ندارد چرا باید ساخته شود؟
از سوی دیگر مسوولان استان، آب را برنامه‌ریزی نکرده و اصفهان و شهرهای اطراف را گسترش داده‌اند که این توسعه افقی و احداث شهرهای جدید هنوز هم ادامه دارد. به‌جای این موضوع توسعه شهرهای کوچک اطراف اصفهان که دارای هویت اقتصادی هم هستند، عملیاتی‌تر است و نرخ مهاجرت به اصفهان هم کمتر می‌شود.
