رایزن بازرگانی؛ دیده بان تجاری کشور
اهمیت تجارت خارجی در رشد و پیشرفت کشورها مساله‌ای انکار نشدنی است، به‌گونه‌ای که سهم آن در تولید ناخالص دنیا از رقم ۵ درصد در سال ۱۹۵۰ به بیش از ۲۰ درصد در سال‌های اخیر رسیده است. یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه تجارت خارجی در کشورها، وجود اطلاعات بازارهای هدف و شناسایی چگونگی ورود به آن‌ها و تسهیل توافقات دوجانبه است و به همین دلیل حضور رایزن‌های بازرگانی و اقتصادی در سفارتخانه کشورها و نقش تسهیلگری آنان بسیار مهم قلمداد می‌شود.
رایزن بازرگانی به‌عنوان دیده‌بان تجاری کشور در بازار محل ماموریت خود، با معرفی فرصت‌ها و ظرفیت‌های تجاری، فراهم کردن بستر صادرات محصولات ایرانی و تسهیل جذب سرمایه‌گذاری با کشور هدف به همه تجار و فعالان اقتصادی کشور نقش مهمی دارد. ایران باوجود همسایگی با ۱۵ کشور و داشتن مرز آبی و خاکی با آن‌ها، در تعدادی از این کشورها برای فروش کالاهای ایرانی رایزن بازرگانی ندارد، این در حالی است که اغلب کشورهای جهان تعداد قابل‌توجهی رایزن بازرگانی در کشورهای مختلف دارند. مطابق آمارهای اعلامی توسط مسوولان سازمان توسعه تجارت، ایران در بین ۲۰۵ کشور دنیا هم‌اکنون تنها ۱۲ رایزن بازرگانی دارد.
در دنیای تجارت به همان اندازه که تولید اهمیت دارد، بازاریابی محصول هم مهم است به‌طوری‌که بازاریابی محصولات نسبت به تولید آن اهمیت بیشتری دارد. هر کشوری که بخواهد کالایی را به فروش برساند، نیاز به افرادی دارد تا در کشورهای مختلف ضمن سنجیدن وضعیت بازار آن‌ها، رقبای موجود در بازار، انجام هماهنگی‌ها و مذاکرات لازم، فروش محصول آن کشور را انجام دهند. درواقع رایزن بازرگانی در آخر خط تولید داخلی، وظیفه بازاریابی و فروش محصولات را بر عهده دارد که اگر توجه جدی به آن نشود، درواقع زحمات تولیدکننده داخلی به ثمر نمی‌نشیند.
در ابتدای سال ۹۲ تعداد رایزنان بازرگانی ایران ۲۱ نفر بود اما از سال ۹۷ و بعد از وقوع دوباره تحریم‌ها این تعداد به دو نفر کاهش یافت. هم‌اکنون رایزن‌های بازرگانی کشو به ۱۲ نفر رسیده که وزیر سابق صمت وعده اعزام ۱۲۰ رایزن بازرگانی تا سال ۱۴۰۴ به کشورهای مختلف را داده بود.
مقایسه وضعیت ایران با برخی کشورهای منتخب نشان می‌دهد درحالی‌که ایران فقط ۱۲ رایزن اقتصادی در کشورهای مختلف ازجمله کشورهای همسایه و چین و هند دارد که تعداد رایزن‌های کشور سوئد ۲۳۵ نفر، چین ۲۲۱ نفر، آلمان ۲۱۳ نفر، هند ۱۹۸ نفر، فرانسه ۱۵۶ نفر و آمریکا ۱۵۰ نفر است.
تعداد رایزن‌های بازرگانی ایران در حالی تا وضعیت استاندارد فاصله دارد که مقامات کشور برای ارتباط با کشورهای همسایه عزم خود را جزم کرده و اخیرا به معاهده شانگهای نیز پیوسته‌اند. باید گفت کمبود رایزن بازرگانی در کشورهای هدف تجاری ایران باعث می‌شود که اهداف بازرگانی ایران به چشم‌انداز خود نرسد.
ازجمله آثار مثبت وجود رایزن بازرگانی در کشور هدف می‌توان به اطلاع زودهنگام از تحولات بازار، دسترسی بهتر و به‌روزتر به قوانین جدید تجارت، ارتباط نزدیک و مستمر با فعالان اقتصادی و تجاری کشور هدف، اطلاع از پروژه‌های اقتصادی جدید و دیگر فرصت‌های تجاری اشاره کرد. این مزایا زمانی حداکثر کارایی را خواهد داشت و منجر به رشد سرشار تجارت خارجی کشور خواهد شد که رایزن بازرگانی، موردحمایت و در هماهنگی و تعامل مستمر با نهادهای تأثیرگذار در تجارت خارجی کشور یعنی وزارت صمت، وزارت امور خارجه و نماینده رسمی حاکمیت در خارج کشور باشد.
از سوی دیگر ساختار و ظرفیت‌های اتاق‌های بازرگانی چه بر اساس قوانین داخلی و چه مقررات بین‌المللی قطعا بیشتر از اعزام یک رایزن هست. در مسکو، اربیل، بغداد، قطر، بحرین، ... اتاق‌های بازرگانی می‌توانند علاوه بر کمک به تاسیس اتاق‌های مشترک در کشورهای مقابل نسبت به تاسیس شعب خارجی در بازارهای هدف اقدام کنند. کاری که همیشه اتاق بازرگانی آمریکا در کشورهای مختلف انجام می‌دهد. این دفاتر که به AMCHAM معروف هستند علاوه بر اعزام نیروهای کارآزموده و به‌کارگیری نیروهای ماهر محلی اقدام به عضوگیری می‌کنند و با تشکیل کمیسیون‌های مختلف تخصصی نه‌تنها به شرکت‌ها و اتباع آمریکایی بیشترین خدمات را ارایه می‌دهند بلکه تا سطح دستگاه‌های مهم دولتی و قانون‌گذاری به لابی منافع بنگاه‌ها مشغول هستند.
از سوی دیگر رایزنان بازرگانی فعلی باید ذهنیت تجاری، کارآفرینی و بازار داشته باشد درواقع دیپلمات تجاری باید در بخش خصوصی حضور و پرورش‌یافته باشد. اتاق‌های بازرگانی هم باید به‌عنوان رایزنان بازرگانی کشور در مجمع جهانی اقتصاد حضور یافته و در بدترین شرایط کشور به لحاظ هجمه‌های غرب، اتاق میزبان سفرای کشورهای مختلف باشد.
