نبض کند بورس در چهارباغ بالا
۱۷سال پس از تولد بورس اصفهان در تالار چهارراه نظر چه میگذرد؟
رصد بازار سرمایه در راستای افزایش شفافیت و جلوگیری از تخلفات استانی با کمک تالارهای منطقه‌ای به حداکثر می‌رسد و نقش و جایگاه این تالارها باید روشن و مشخص باشد. گسترش جغرافیایی بورس از طریق راه‌کارهای مناسب ازجمله راه‌اندازی تالارهای منطقه‌ای، استانی ایجاد شبکه کارگزاری و پذیرش کارگزاران محلی. ایجاد و گسترش بازارهای تخصصی (بورس کالا)، ایجاد بازارهای اوراق بهادار خارج از بورس، برقراری ارتباط با بورس‌های منطقه‌ای و جهانی به‌منظور مبادله اطلاعات و پذیرش متقابل اوراق بهادار، طراحی و راه‌اندازی شبکه ملی دادوستد الکترونیک اوراق بهادار در چارچوب نظام جامع پرداخت و تدوین چارچوب تنظیمی و نظارتی و سازوکار اجرایی آن ازجمله تکالیف قانونی سازمان اوراق بهادار ظرف سال‌های اجرای برنامه چهرم توسعه بود. تالار اصفهان در همان سال ابتدایی ابلاغ این قانون راه‌اندازی شد و تا امروز هم فعالیت آن با افت‌وخیز همراه بوده است. تالاری شیک در گران‌ترین نقطه شهر اصفهان که حالا از تعداد سهامدارانی که لب تاپ به دست به مانیتورها زل زده‌اند، کاسته شده است.
از ظهور تا افول
تالار بورس اصفهان فعالیت خود را از روز پنجم اسفند ۱۳۸۲ آغاز کرد و در ماه‌های ابتدایی آغاز به کار این تالار شمار قابل‌توجهی از مردم استان اصفهان و استان‌های هم‌جوار به دلیل فراگیر نبودن استفاده از اینترنت و عدم دسترسی به سایت سازمان بورس و سامانه کدال برای انجام معامله به تالار بورس اصفهان مراجعه کردند. در سال‌های بعد با راه‌اندازی تالار بورس در دیگر استان‌های هم‌جوار مانند فارس تعدادی از مردم استان‌های جنوبی که دادوستد سهام خود را از طریق تالار اصفهان انجام می‌دادند به تالارهای جدید منتقل شدند.
در همان سال‌های ابتدایی تاسیس این تالار گمان می‌رفت که با توجه به نقش پررنگ اصفهان در اقتصاد و صنعت کشور و تولید گسترده محصول‌هایی مانند فولاد در این استان، تالار بورس در این استان باعث پررنگ‌تر شدن سهم اقتصاد صنایع مادر در وضعیت درآمدی شهر و استان و چرخش پول این صنایع در بانک‌های استان شود اما در عمل چنین چیزی رخ نداد چراکه عرضه صنایع بزرگ استان همچنان در بازار تهران و بورس کالای ایران انجام می‌شد چراکه زیرساخت‌های این عرضه در تالارهای منطقه‌ای فراهم نبود.
شاخص‌های بورس اصفهان در سال ۹۲ همگام با سراسر کشور رونق زیادی یافت که علت این افزایش شاخصه‌های بورس در کشور، افزایش ارزش دارایی شرکت‌های عضو، افزایش سودآوری شرکت‌ها و رکود بازارهای رقیب بورس ازجمله مسکن، دلار و طلا بود.
تعداد سهامداران جدید در سال ۹۲ شامل ۱۵ هزار و ۸۸۷ نفر، تعداد کارگزاری‌های فعال ۵۱ شرکت و تعداد ایستگاه‌های کاری شامل ۸۰ ایستگاه و سهم سهامداران اصفهان در بورس کشور حدود ۳ درصد بود؛ اما برخی از این شاخصه‌ها در سال ۹۳ با کاهش مواجه شد به‌طوری‌که حجم خریدوفروش سهام در بورس اصفهان به هفت میلیارد و ۵۹۶ میلیون سهم و ارزش آن به ۱۹ هزار و ۳۹۸ میلیارد ریال و تعداد سهامداران جدید به هفت هزار و ۳۰۷ نفر رسید.
در سال ۹۴ نیز بیشتر شاخص‌ها با رشد مواجه شد اما تعداد سهامداران جدید همچنان با روند نزولی مواجه بود و به پنج هزار و ۷۶۳ نفر کاهش یافت. در این سال حجم خریدوفروش سهام در بورس اصفهان به ۱۱ میلیارد و ۹۰۷ میلیون سهم و ارزش آن به ۲۲ هزار و ۷۴۳ میلیارد ریال رسید. همچنین در سال ۹۴ تعداد شرکت‌های فعال کارگزاری، ۵۹ شرکت و تعداد ایستگاه‌های کاری، ۱۰۰ ایستگاه اعلام شد. ارزش بازار شرکت‌های بهابازار اصفهان نیز از ۱۸۶ هزار و ۱۲۸ میلیارد ریال در سال ۹۳ به ۲۳۰ هزار و ۸۲۲ میلیارد ریال در سال ۹۴ افزایش یافت.
ارزش بازار در سال ۹۷ یک‌میلیون و ۲۹۱ هزار میلیارد تومان بوده و سهم استان اصفهان از این آمار ۱۸ درصد بوده که با احتساب کل سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در فولاد مبارکه و سایر شرکت‌ها سهم اصفهان تا حدود ۲۰ درصد هم افزایش یافت. در سال‌های اوج رونق بورس در اواخر دهه ۹۰ حدود یک‌پنجم از بازار بورس و فرا بورس ایران به استان اصفهان تعلق داشت و ۱۶ درصد از سهم معاملات را هم از آن خودکرده بود. این نسبت در حال حاضر شاید حدود ۳ درصد و حتی کمتر باشد.
تالارهای منطقه‌ای باهدف گسترش فرهنگ سهام‌داری و کاربرد بورس برای افراد و شرکت‌ها ایجاد شد. درواقع اصلی‌ترین هدف از تاسیس این دفاتر افزایش تعداد سهامداران استانی بود. بورس اوراق بهادار اصفهان در سال ۱۳۸۲ با ۱۸ شرکت کارگزاری شروع کرد و امروز به حدود ۷۰ شرکت کارگزاری رسیده که در ۱۳۶ شعبه معاملاتی در کل استان معاملات انجام می‌شود. در این مدت بیش از ۱۰۰ هزار سهامدار جدید به سازمان اوراق بهادار کشور معرفی کرده و به گفته مسوولان این تالار ۱۰ درصد ارزش بورس و فرا بورس کشور را تشکیل می‌دهد.
امروز اما این تالار کارکرد و وضعیت مناسبی ندارد و به‌غیراز مکانی برای دفاتر تعدادی از کارگزاری‌ها، فعالیت خاصی ندارد. البته بی‌رونقی بازار سهام هم در این موضوع بی‌تأثیر نبوده است.
تعطیلی بورس کالای اصفهان به دلیل هزینه‌های زیاد در سال ۸۸ ابلاغ شد اما تلاش‌های مدیر وقت تالار باعث شد تا تالار منطقه اصفهان همچنان به کار خود ادامه دهد. یکی از دلایل تعطیلی این تالار بی‌میلی بخش خصوصی به‌خصوص صنایع مادر استان به حضور در بورس کالای اصفهان و انجام معاملات در این بازار عنوان شد. دلیلی که همچنان پابرجاست و نشان‌دهنده عدم کارکرد مطلوب تالار اصفهان است. در همان زمان اعلام شد که اداره کردن تالار بورس به عهده بخش خصوصی بوده و ازنظر نهادی نیز نهادهای عمومی بورس کالا، بورس اوراق بهادار عمومی محسوب می‌شود.
هزینه-فایده
در چند سال اخیر تالارهای منطقه‌ای بازده اقتصادی نداشته و شرکت بورس را متحمل هزینه‌هایی کردند. چند سال پس از تاسیس این تالارها مدیران وقت استانی نیز از پذیرش تعرفه جدید سرباز زدند که آن‌هم مشکلاتی برای بورس ایجاد کرد. استانداران که قبلامتعهد به پرداخت اجاره‌بهای ساختمان این تالارها شده بودند، حاضر به پذیرش تعهد جدید نشدند تا محل جدیدی را به این امر اختصاص دهند و شرکت بورس نیز اقدام به جمع‌آوری تالارهایی کرد که در این مناطق توجیه اقتصادی نداشت. تالار اصفهان نیز از آن جمله بود. با گسترش نرم‌افزارهای الکترونیکی به نظر می‌رسد نیاز به تالارهای منطقه‌ای کاهش‌یافته است و به همین دلیل شرکت بورس تعطیلی برخی از تالارهای منطقه‌ای زیان‌ده را در دستور کار خود قرارداد.
نظام اقتصادی ایران به‌صورت متمرکز بوده و به نظر می‌رسد ایجاد تالارهای منطقه‌ای تلاشی برای تمرکززدایی بوده که البته موفق عمل‌نکرده است.
برای رسیدن به منفعت حضور تالار بورس اصفهان این نهاد باید پاسخگوی پرسش‌های زیر باشد: فعالیت حدود ۱۷ سال این تالار آیا باعث نقدینگی بیشتر سهام شده است؟ آیا حجم مبادلات بعد از افتتاح تالار بورس افزایش‌یافته است؟ آیا باعث شفافیت بیشتر بازار شده است؟ آیا برای شرکت‌های اصفهانی انگیزه بیشتری برای پیوستن به بورس به وجود آمده است؟ آیا تامین مالی از طریق بورس آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر شده است؟ آیا رضایت سرمایه‌گذاران در خصوص نحوه انجام مبادلات افزایش‌یافته است؟ آیا باعث عدم تمرکز و توسعه همه‌جانبه شده است؟ آیا منافع ایجادشده توانسته هزینه‌های جاری، نگهداری و راه‌اندازی تالار بورس اصفهان را پوشش دهد؟
نقدینگی سرگردان و رشد بورس تهران طی سال‌های ۸۲-۸۰ باعث جلب‌توجه به بورس شد و به نظر می‌رسد متصدیان بازار سرمایه برای استفاده از رونق به وجود آمده بدون تجزیه‌وتحلیل هزینه - منفعت به افتتاح تالارهای بورس اقدام کردند. در شرایط رکود فعلی بورس هزینه‌های بورس‌های منطقه‌ای از منفعت آن‌ها بیشتر شده ولی بااین‌وجود مسوولان استانی فکر می‌کنند حتی در شرایط رکود بازار هم وجود این تالار می‌تواند باعث افزایش اشتغال شود وبا رونق بازار افزایش اشتغال در زمینه‌های تجزیه‌وتحلیل سهام، افزایش کارگزاران و سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی را در پی داشته باشد. از سوی دیگر حجم معاملات تالارهای بورس منطقه‌ای می‌تواند به‌عنوان معیاری برای ارزیابی سیاست تمرکززدایی تلقی شود. به این معنی که هر چه حجم مبادلات در تالار منطقه‌ای اصفهان افزایش یابد نشان‌دهنده بهبود وضعیت زندگی در این استان است.
GDP استان اصفهان معادل شش درصد از کل GDP کشور است. سهم استان اصفهان در صنعت فولاد کشور، ۷۰ درصد است؛ اما سهم گروه فولاد مبارکه در آن ۴۳ درصد است. در سالی که عنوان شد که در بخش صنعت سنگ و معادن هم ۱۸ هزار میلیارد تومان نقدینگی جهت سرمایه‌گذاری از استان خارج‌شده و این موضوع نشان‌دهنده عدم کارایی تالار بورس منطقه اصفهان بوده است.
دلیل آن را هم باید در عدم تمرکززدایی این تالارها دانست چراکه هنوز پس از گذشت ۱۷ سال، فعالان اقتصادی برای هر مجوزی باید به سازمان بورس، شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری تهران، شرکت‌های تامین سرمایه تهران، شرکت‌های سبد گردان تهران و... مراجعه کنند. برای آموزش و دریافت مدرک تخصصی بازار سرمایه جهت کسب دانش بازار زیر نظر سازمان بورس باید در استان، شعبی از مراکز حرفه‌ای سازمان بورس ایجاد شود؛ و هنوز از دفاتر سپرده‌گذاری و کانون کارگزاران و کانون انرژی را در تالار بورس منطقه‌ای اصفهان ردپای موثری وجود ندارد.
