رنج گنج
آخرین وضعیت تولید لوازم خانگی و قطعات مرتبط در گفت‌وگو با حامد گرشاسبی
در این گفت‌وگو قصد ما این است که به تحلیل صنعت قطعات لوازم خانگی بپردازیم. اما پیش از آن لازم است که نمایی کلی از این صنعت داشته باشیم و به فرآیندهایی بپردازیم که به رشد و رونق صنعت لوازم خانگی ظرف سال‌های اخیر منجر شده است. به هر حال تحریم‌های فزاینده بر این صنعت هم فشارهایی را وارد کرده است که البته موجب رشد و شکوفایی این صنعت با سختی بسیار شده است. شما نمای کلی صنعت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
وضعیت صنعت در حال حاضر به سبب چند عامل مشخص تحت تاثیر قرار گرفته است که در درجه اول، عدم برقراری روابط سیاسی مناسب با خارج کشور و عدم کنترل بر روی نهاده‌های تولید است که جزو عوامل بسیار موثر و تاثیرگذار بر صنعت قلمداد می‌شود. از سوی دیگر، به دلیل تورم فزاینده‌ای که به ظاهر در اقتصاد ایران غیرقابل کنترل است، عملاً تولید در صنعت لوازم خانگی نیز همچون صنایع مختلف تحت‌الشعاع قرار گرفته است و از این رو صنعت در مجموع و با روایت‌های کلی تولیدکنندگان، شرایط خوبی ندارد و به‌تبع آن، زنجیره تامین لوازم خانگی همانند سایر صنایع از جمله، صنایع خودرویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی، شرایط مطلوبی را تجربه نمی‌کند.
البته بعد از منویات مقام معظم رهبری مبنی بر ممنوعیت واردات لوازم خانگی در کشور، تا حدود زیادی تحول خوبی در این صنعت ایجاد شده است و ظرف چند سال گذشته، این صنعت رونق بسیار خوبی گرفته است؛ ولی موضوعی که در حال حاضر در صنعت لوازم خانگی وجود دارد و آن را آزار می‌دهد، مبحث قدرت خرید پایین مردم است که به سبب تورمی که در کشور وجود داشته و کاهش توان مالی مردم را رقم زده است، اقبال و استقبال لازم برای خرید لوازم خانگی صورت نمی‌گیرد و اولویت خریدهای مردم، به تامین کالاهای اساسی اختصاص یافته است و خرید و نو کردن لوازم خانگی در بسیاری از خانواده‌های ایرانی در درجه دوم اهمیت قرار گرفته است، به نحوی که مردم تلاش دارند به شکلی با تعمیرات و تحمل شرایط خاص، زندگی خود را به هر صورت سپری کنند و لوازم خانگی خود را مورد استفاده قرار دهند تا اینکه نسبت به خرید کالای جدید اقدام کنند.
در مجموع با توجه به ممنوعیت وارداتی که به آن اشاره کردید، آیا صنعت لوازم خانگی را می‌توان جزو صنایع توانمند در دنیا قلمداد کرد؟
توانمندی در داخل کشور در حال حاضر بسیار بالاست و ما هم‌اکنون پتانسیلی در کشور داریم که می‌تواند علاوه بر خاورمیانه، تولیدات صنعت لوازم خانگی ایران را به کشورهای حوزه سی‌آی‌اس نیز صادر کرده و کل تقاضای لوازم خانگی این کشورها را پوشش دهد. این به آن علت است که توان تولید لوازم خانگی با کیفیت جهانی و با قیمت چینی، در ایران وجود داشته و تولیدات کاملاً قابل رقابت است و به قدری پتانسیل‌های صنعت لوازم خانگی در پنج سال اخیر افزایش یافته که به جرات می‌توان گفت کیفیت لوازمی که در این صنعت تولید می‌شود، در حد جهانی است و قیمت آن در میان کشورهای عضو سازمان جهانی تجارت، کاملاً قابل رقابت است و حتی می‌تواند با لوازم خانگی چینی و هندی نیز رقابت کند.
به لحاظ تکنولوژیک چطور؟
امروز برای اینکه بتوانید در بازار دنیا محصولی را ارائه کنید که در خانه‌های مردم استفاده می‌شود، باید همزمان به شکل و کیفیت برابر با دنیا حرکت شود و تولید صورت گیرد؛ به این معنا که نمی‌توان از فناوری ۲۰ سال قبل استفاده کرد و مدعی بود که می‌توان در بازارهای جهانی رقابت کرد.
بنابراین به واسطه ارتباطاتی که شرکت‌های ایرانی با شرکت‌های همکار در سایر نقاط دنیا پیدا کرده‌اند و با توجه به مهندسی معکوسی که از روی محصولات انجام شده است، فناوری محصولاتی که در ایران تولید می‌شود، هم‌اکنون کاملاً منطبق با آخرین فناوری روز دنیاست و حرکت تولیدکنندگان ایرانی، منطبق با لوازم خانگی مورد استفاده در خانه‌های هوشمند، کنترل از راه دور لوازم خانگی و تولید لوازم خانگی سبز، شکل گرفته است؛ به نحوی که فرد کاملاً امکان ارتباط به وسیله اپلیکیشن و برنامه‌هایی را دارد که بر روی موبایل نصب شده و می‌تواند از راه دور، ماشین لباسشویی خود را کنترل و روشن و خاموش کرده یا از مدار خارج کند.
تحریم چقدر توانسته بر روی صنعت تولید لوازم خانگی و قطعه‌سازی مرتبط با آن اثرگذار باشد؟
به هر حال به واسطه دانش بومی و خردی که در ایرانی‌ها وجود دارد و البته خبرگی که در تولیدکنندگان صنایع لوازم خانگی وجود دارد، عملاً خللی از لحاظ رفتن خارجی‌ها وارد نشد؛ اما موضوعی که وجود دارد، تحریم‌ها در بخش صادرات است که کشور را دچار مشکل کرده است.
در بخش اول به این نکته اشاره کردم که قدرت خرید مردم پایین آمده است؛ بنابراین فرصت خوبی داشتیم که به بازارهای جهانی ورود کنیم و بتوانیم ارزآوری مناسبی برای کشور داشته باشیم؛ اما به دلیل محدودیت‌های تحریمی که علیه کشور وجود دارد و بر روی مناسبات تجاری اثر گذاشته است، به نظر می‌رسد وزارت امور خارجه بیش از این نمی‌تواند کار کند. اما عملاً بحث تحریم‌ها در بخش صادرات به ما لطمه می‌زند و حتی اگر کالا هم به هر کشوری صادر شود، برگشت پول بسیار ناممکن شده است.
آیا شیوه رفع تعهد ارزی مانع شده است؟
کار صادرات بسیار سخت شده و شیوه رفع تعهد ارزی نسبت به سال‌های قبل بسیار پیچیده‌تر شده است و باور ما این است که به تناسب پیچیدگی تحریم‌ها و فشار آن، سیاست‌های دولت به این سمت رفته که رفع تعهد ارزی را پیچیده‌تر کند و فشاری که از خارج به دولت وارد می‌شود، به بخش خصوصی و تولیدکنندگان منتقل شده که عملاً توان ما را خیلی کم کرده است.
به علت اینکه رفع تعهد ارزی نیازمند توان مالی است و هر چقدر دولت بی‌مهاباتر این فشار را به سمت تولیدکننده منتقل می‌کند، کار سخت‌تر می‌شود؛ در حالی که بیانات مقام معظم رهبری این است که همواره به تولید داخلی توجه شده و از آن مراقبت شود؛ ولی در عمل دولت‌ها همواره تلاش دارند رفع تعهد ارزی را از روی دوش خود بردارند.
تامین قطعات و مواد اولیه با چه چالش‌هایی مواجه است؟
برای واردات مواد اولیه، شرایط بسیار سخت‌تر از قبل شده است. برخی از مواد اولیه فناورمحور که دارای تکنولوژی خاصی است و در داخل کشور تولید نمی‌شود، عملاً قابل تامین نیست و کشورهای دیگر نیز در ارائه آنها به تولیدکنندگان ایرانی بسیار سخت‌گیری می‌کنند. یعنی اغلب با بهانه‌هایی که این قطعات مصرف دوگانه دارند و ممکن است در مواردی استفاده شوند که جزو شرایط تحریمی است، در دادن مواد اولیه خودداری می‌کنند؛ به‌خصوص در حوزه اورهال ماشین‌آلات و خطوط تولیدی، تامین قطعات یدکی ماشین‌آلات و خطوط تولید که بسیار های‌تک بوده و دانش فنی بالایی دارند، مشکلات زیاد است.
برخی اوقات ماه‌ها سیستم تولید، از خط خارج می‌شود تا یک قطعه عوض شود؛ اما باید تحریم‌ها را دور بزنیم و همه اینها هزینه‌ها را بالا می‌برد. در دو بخش، توانایی تولید قطعات در صنعت لوازم خانگی وجود دارد. قطعه‌سازان داخلی در صنعت لوازم خانگی در حال حاضر بسیار متبحر هستند.
برخی تولیدکنندگان صنعت لوازم خانگی بیش از ۴۰ سال است که در صنعت کشور فعالیت می‌کنند و اعضای انجمن ملی صنعت لوازم خانگی قدمت طولانی در تولید دارند؛ بخشی از قطعات هم که به صورت عمومی در بسیاری از صنایع تولید می‌شوند و قابل استفاده در صنعت لوازم خانگی هستند.
برای تامین خطوط تولید و دردسترس نگه داشتن خطوط تولید، نیاز است ماشین‌سازی که در آلمان و فرانسه این ماشین را ساخته یا در ایتالیا به عنوان سازنده یک ماشین مورد نیاز در صنعت لوازم خانگی فعالیت می‌کند، قطعات آن را هم پشتیبانی کند، اما اکنون اگر در یک خط تولید، قطعه‌ای خراب شود، به هر جایی نمی‌شود مراجعه کرد و لزوماً باید قطعه از سوی سازنده تامین شود یا اینکه قرارداد نگهداری و خدمات و گارانتی عملیاتی شود که عموماً به خاطر تحریم‌ها، امکان تامین تجهیزات وجود ندارد.
هم‌اکنون آلمان جزو واردکنندگان اول ایران به‌شمار می‌رود، آیا صنعت لوازم خانگی نیز در این واردات سهم دارد؟
برخی لوازم خانگی به صورت قاچاق از این کشور وارد ایران می‌شود که از مبادی رسمی و گمرکات کشوری وارد نمی‌شوند، بلکه به صورت قاچاق وارد می‌شوند، چراکه واردات لوازم خانگی ممنوع است؛ هر چند وقتی به بورس لوازم خانگی در هر یک از استان‌های کشور یا شهرستان‌ها مراجعه می‌کنیم، لوازم خانگی آلمانی هم پیدا می‌شود؛ ولی به هر صورت نحوه ورود آنها به کشور بحث گسترده‌ای دارد که خارج از حوصله این گفتار است و بخش قاچاق بسیار فعال است که واردات کالا از مبادی غیررسمی، پیله‌وری و سایر روش‌ها از جمله کولبری صورت می‌گیرد که مشکلاتی را ایجاد می‌کند و همیشه صنعت لوازم خانگی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ به‌خصوص اینکه واردات لوازم خانگی ممنوع شده است و هر چیزی که ممنوعیت راجع به آن ایجاد شود، ایجاد رانت و فساد و قاچاق هم می‌کند.
در حال حاضر واردات برخی ماشین‌آلات آلمانی هم صورت می‌گیرد، ولی این ماشین‌آلات استوک، یا کالاهایی هستند که در گذشته به کشور آمده‌اند و در انبارها مانده‌اند که الان قابلیت استفاده دارند.
همکاری مشترک تولیدکنندگان لوازم خانگی و ماشین‌آلات آن با شرکت‌های خارجی صورت می‌گیرد یا کاملاً متوقف است؟
این همکاری‌ها بسیار کم و سخت شده است و ترجیح بر این است که این همکاری‌ها قطع شود و به‌رغم تمایلی که به بحث برد-برد در تجارت وجود دارد و شرکت‌های خارجی تمایل دارند از فرصت بزرگی که در بازار ایران وجود دارد، بهره‌مند شوند، اما به دلیل نگرانی از تحریم‌ها علیه ایران و اینکه شرکت‌ها ممکن است در لیست سیاه قرار گیرند؛ آنها به شدت از این موضوع ممانعت می‌کنند و همکاری که الان وجود دارد، بسیار کم و جزئی است.
