«مادر صنعت» فولاد کشور ۵۷ ساله شد
ذوب‌آهن اصفهان، ایرانی کوچک، به بزرگی ایران
پس از گذشت چندین دهه از عمر بابرکت این «مادر صنعت»، اثرات شگرف آن را می‌توانیم در اشتغال‌زایی، تربیت نیروهای متخصص و رشد و توسعه صنعت کشورمان مشاهده نماییم. شمار کارمندان و کارگران شاغل در ذوب‌آهن اصفهان و صنایع مرتبط با آن (معادن و ...)، بنا بر آمارها در آستانه سال ۱۳۵۷ ه. ش به ۶۰ هزار نفر رسید که شامل ۵۲ هزار کارگر و ۸ هزار مهندس و تکنسین بود.
این آمارها نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ذوب‌آهن اصفهان در صنایع ایران است و به‌حق می‌توان گفت که این شرکت، مادر صنعت و دانشگاهی بزرگ برای تربیت نیروی انسانی جهت صنایع دیگر کشور است.
مروری کوتاه بر تاریخ شکل‌گیری «مادر صنعت فولاد»
در ۲۳ دی‌ماه ۱۳۴۴ آرزوی دیرینه ملت بزرگ ایران به نتیجه رسید و قرا داد تاسیس اولین صنعت فولاد کشور به بار نشست. گرچه ایران با تمدن چندین هزارساله از پیشتازان صنعت ذوب فلزات بوده است؛ اما در سه قرن اخیر (قبل از انقلاب اسلامی) به لحاظ سرعت تحولات فنّاوری تولید فولاد در کشورهای صنعتی و نیاز رو به افزون محصولات فولادی، ایران در زمره واردکنندگان محصولات فولادی قرار گرفت؛ و نیاز به داشتن یک کارخانه فولادی بسیار احساس می‌شد
در سال ۱۹۳۸ بر اساس پیمانی میان ایران و کنسرسیوم آلمانی، طرح ساخت ذوب‌آهن، کارخانه مفتول‌سازی، فولادسازی و تولید ورق به امضا رسید و کرج به‌عنوان محل تأسیس انتخاب گردید؛ اما همچنان مشکل ساخت کارخانه ذوب‌آهن در ایران با بعضی انتقادات داخلی هم همراه بود و از طرفی کارشکنی‌های خارجی (آمریکا، انگلیس و...) نیز اهمیت داشت. دولت وقت، قبل از جنگ جهانی دوم، با آلمان‌ها قرار گذاشت که یک کارخانه ۱۵ هزار تنی ذوب‌آهن در ایران بسازد و بر این اساس آلمان‌ها مقداری ساختمان در کرج ساختند ولی جنگ جهانی دوم باعث شد تا انگلیس‌ها ماشین‌آلات و وسایل کارخانه ذوب‌آهن را مصادره کنند. پس از مدتی، وزیر صنایع و معادن دولت ایران مذاکراتی را با آلمان‌ها آغاز کرد و قرار شد قرارداد ساخت یک کارخانه بزرگ‌تر ذوب‌آهن را امضا کنند. مذاکرات با آلمان‌ها آغاز گردید و پس از مذاکرات، قرارداد آماده امضا شد و قرار امضای قرارداد نیز فردای آن روز در دفتر وزیر در وزارت اقتصاد گذاشته شد و قرار بود تا قرارداد به‌صورت رسمی امضا شود اما در موعد مقرر و زمانی که همه آماده امضای قرارداد بودند، آلمان‌ها سر قرار حاضر نشدند.
خیانت و کارشکنی آمریکایی‌ها
مقامات ایرانی پس از تماس با هتل متوجه می‌شوند که آلمان‌ها دیشب وسایل خود را جمع کرده و از ایران خارج شدند که درنهایت قرارداد امضا نشد؛ اما چرایی به امضا نرسیدن این قرارداد به کارشکنی‌های آمریکا و تلاش این کشور به حفظ منافع خود در ایران برمی‌گردد. به‌گونه‌ای که رئیس‌جمهور آمریکا پس از باخبر شدن از این مذاکرات به رئیس‌جمهور آلمان گفته بود: «اگر کارشناسان شما این قرارداد را امضا کنند ما آهن‌های تولیدی‌مان را که در شیکاگو درست می‌کنیم نمی‌توانیم بفروشیم. دستور دهید این‌ها برگردند.» بنابراین آمریکایی‌ها برای حفظ منافع خود مانع از آن می‌شدند تا کشوری به صنعت ذوب‌آهن دست پیدا کند و حتی صنعت ذوب‌آهن هند نیز ساخت شوروی بود و آمریکایی‌ها حاضر نبودند تا این صنعت را در اختیار کشورهای دیگر نظیر ایران قرار دهند. درنهایت هیات نمایندگی ایران به ریاست وزیر اقتصاد وقت به مسکو رفت و پس از حدود دو هفته مذاکره سرانجام موافقت‌نامه نهایی انعقاد یافت.
ضرورت توسعه اقتصادی و امتناع کشورهای صنعتی غرب در ایجاد صنایع اساسی و به‌موازات آن فشار افکار عمومی و تلاش برای نشان دادن استقلال در سیاست خارجی ازجمله عوامل اصلی عقد این موافقت‌نامه بود. با بهبود روابط تجاری ایران و شوروی، درنهایت شوروی برپایی این صنعت در ایران را پذیرفت و حدود ۱۲۰۰ کارگر از سراسر کشور برای احداث این طرح استخدام شدند، اما با ورود متفقین به ایران و به دلیل نابسامانی‌های سیاسی و اقتصادی در دهه ۱۳۲۰، طرح تا سال ۱۳۳۰ نیمه‌کاره متوقف گردید. با آغاز برنامه‌های عمرانی در ده ۱۳۴۰ ه. ش، سیاست تأسیس صنایع مادر مطرح شد و نهایتاً در سال ۱۳۴۴ با انعقاد قراردادی با دولت شوروی سابق، در مقابل تحویل گاز طبیعی به مبلغ ۶۰۰ میلیون دلار، برنامه ساخت اولین کارخانه ذوب‌آهن در دستور کار دولت وقت قرار گرفت. با تشکیل سازمان ذوب‌آهن در مجلس سنا و شورای ملی، در تاریخ تیرماه ۱۳۴۶ این سازمان به شرکت ملی ذوب‌آهن ایران تغییر نام داد. مبلغ قرارداد تأسیس ذوب‌آهن ۲۸۶ میلیون دلار بود که بخشی از محل صدور گاز به شوروی و بخش دیگر از محل وام ۲۶۰ میلیون دلاری با بهره ۵/ ۲ درصدی تامین می‌شد. همچنین حدود ۲۸ میلیارد ریال برای سرمایه‌گذاری در ذوب‌آهن پیش‌بینی‌شده بود که بعدها به ۴۱ میلیارد ریال افزایش یافت...
ساختمان اولیه این کارخانه در ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ رسما افتتاح شد و در ادامه با ساخت کارگاه‌های کک سازی، آگلوراسیون و کوره بلند شماره یک، در ۲۳ دی‌ماه ۱۳۵۰ شمسی، کوره بلند شماره یک ذوب‌آهن راه‌اندازی شد و نخستین شمش چدن در دی‌ماه ۱۳۵۱ ریخته شد؛ اما کوره بلند رسما در ۲۳ اسفندماه ۱۳۵۱ ه.ش شروع به تولید کرد.
گوشه‌ای از افتخارات این «مادر صنعت» - دانشگاهی بزرگ و تربیت نیروی انسانی متخصص، به‌طوری‌که رقم دانش‌آموختگان این مادر صنعت به ده‌ها هزار نفر (بیش از صدوبیست هزار نفر) می‌رسد. - نقش مهم در رشد و توسعه صنایع کشور به‌ویژه صنعت فولاد، همچون ساخت فولاد مبارکه، فولاد خراسان، فولاد سبا، فعال نمودن معادن سنگ‌آهن و زغال‌سنگ و ده‌ها کارخانه و پروژه‌های مهم و زیرساختی- ساخت قطعات و تجهیزات مهم سنگین و نیمه سنگین صنایع و پشتیبانی‌های مهندسی و مشاوره‌ای- نقش‌آفرینی و حمایت و پشتیبانی نیروی انسانی، فنی و مهندسی، ساخت تجهیزات و... در دوران دفاع مقدس که ثمره این حضور حماسی و اثربخش، تقدیم تعداد ۲۹۰ شهید، ۱۴ هزار ایثارگر، ۸۶ آزاده و بیش از ۱۴۰۰ جانباز بوده است. این شرکت بزرگ و مادر صنعت، هم‌اکنون بزرگ‌ترین جامعه ایثارگری را در صنایع کشور به خود اختصاص داده است. تولید محصولات فولادی باکیفیت و کسب موفقیت‌های صادراتی در این زمینه. - ایجاد بزرگ‌ترین جنگل دست کاشت در سطح کشور، به میزان ۱۶ هزار هکتار و - دست‌یابی به فنّاوری تولید ریل و بعضی از تجهیزات وابسته.
ضرورت‌ها
- وصل زنجیره تولید فولاد از معدن تا تولید.
- تامین مواد اولیه پایدار که بخش مهمی از آن به خاطر قطع زنجیره تولید (در جریان روند نامناسب خصوصی شدن) صورت گرفته است.
- بازنگری و اصلاح در ساختار سازمانی و تاکید بر شایسته‌سالاری و جانشین پروری.
- بهره‌مندی ذوب‌آهن از یارانه انرژی همانند سایر فولادسازان.
