روابط ایران و روسیه در کدام مسیر؟
بازار روسیه برای ایران؟
فرصت طلایی برای فعالان اقتصادی ایران در رابطه با روسیه از زمانی شکل گرفت که‌موج مهاجرت شرکت‌هایی اروپایی و آمریکایی از بازار روسیه آغاز شد و از همان زمان بازار روسیه برای کشورهای دوست ازجمله ایران گشوده شد. این‌چنین که با خروج برخی کشورهای غربی از روسیه، شرکت‌های ایرانی به جایگزین خوبی در بازار روسیه تبدیل‌شده‌اند.
و حالا باوجود رقبای دیگر در این میدان و احتمال پایان یافتن جنگ اوکراین، کارشناسان بر این باورند باید هرچه سریع‌تر کشور ما از این شرایط پیش‌آمده به نفع خود بهره ببرد و همچنین تأکید بر مراودات استانی با روسیه می‌شود.
در همین مدت نیز توسعه همکاری‌های اقتصادی بین اصفهان و روسیه در دستور کار مسوولان استان قرارگرفته و هیاتهای روس در اصفهان حضور پیدا کردند؛ که با توجه به خواهرخواندگی شهر سن‌پترزبورگ با شهــر اصفهــان اســـت می‌توان از این ظـــرفیـــت خــواهرخوانــدگی بــرای تــوسعــه شهــر اصفهـان استفــاده کرد. همچنین باوجود صنعتی بودن اصفهان و تولیدات این استان، فرصتی مناسب نصیب فعالان اقتصادی برای توسعه روابط صادراتی با روسیه می‌شود. به‌گونه‌ای که باوجود صنعتی بودن روسیه ولی همچنان، نیازمند به بسیاری از تولیدات صنعتی ایران است؛ که بنا به گفته گلشیرازی رئیس اتاق بازرگانی اصفهان، اغلب نیازهای این کشور با مزیت‌های تولیدی استان منطبق است.
در این حال بنا به گفته مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه روابط نزدیک ایران و روسیه همچنان در حوزه اقتصاد به جایگاه شایسته‌‌‌ای نرسیده است.
ازنقطه‌نظر مسوولان و کارشناسان مربوطه قطعاً با فراهم‌سازی زیرساخت‌ها و بستر مناسب تا پایان سال جاری حضور هیاتهای بلندپایه روسی در حوزه‌‌‌های مختلف در ایران می‌تواند زمینه‌‌‌ساز روابط دوجانبه و چندجانبه شود و دسترسی به اهداف را ممکن کند.
چه‌بسا که به باور سفیر روسیه در تهران سطح روابط تجاری بین ایران و روسیه در همین حد نخواهد ماند و امکان توسعه آن وجود دارد.
نقش اصفهان در توسعه روابط تجاری میان ایران و روسیه
بدون تردید بازار روسیه بازار بسیار بزرگی است و ایران می‌تواند در این بازار فعال شود. از خدمات فنی و مهندسی گرفته تا آی‌تی، آی‌سی‌تی، حوزه پزشکی، دارویی، غلات، کیف و کفش، مصالح ساختمانی و ... حوزه‌هایی هستند که ایران می‌تواند برای صادرات به روسیه بر روی آن‌ها مانور دهد.
همچنین وجود منابع و توانایی‌‌‌های دو کشور در زمینههای مختلف چون نفت و گاز، کشتیرانی در دریای خزر و به‌طورکلی حمل‌ونقل در طول کریدور شمال جنوب، فناوری اطلاعات و امنیت الکترونیک راه را برای گسترش بیشتر مبادلات دوجانبه هموارتر کرده است.
باوجود چنین این ظرفیت بزرگی چندی پیش هیات بزرگ روسی به ایران آمد و با تاجران ایرانی به مذاکره نشست.
در همایشی هم که نام ایران و روسیه را بر خود داشت، فعالان بخش خصوصی و مقام‌‌‌های دولتی ایرانی و روسی برافزایش سطح همکاری‌‌‌ها تأکید کردند؛ همایشی که ازنظر تعداد مشارکت‌‌‌کنندگان میان دو کشور بی‌‌‌سابقه توصیف شد.
در این میان از تمایل دو کشور برای همکاری‌های میان استانی نیز خبر می‌رسد به‌طوری‌که در این چند ماه اخیر نشست‌هایی از طرف تجار و فعالان اقتصادی روس در استان‌های مختلف ایران برگزارشده است.
با توجه به تأکیدی که بر این موضوع شده است تفاهم‌نامه‌ها هم قرار است در حوزه‌هایی همچون اقتصاد، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، کشاورزی، مدیریت و خدمات شهری، محیط‌زیست و آب، گردشگری، ورزشی، فناوری و دانش‌بنیان بین اصفهان و روسیه انجام گیرد.
به گفته احسان شهیر، مدیرکل دفتر هماهنگی امور سرمایه‌گذاری و اشتغال استانداری، تمامی تفاهم‌نامه‌های اصفهان با روسیه بر اساس ظــرفیــت‌هــای اصفهـــان و نیازهای این کشور طراحی‌شده است.
در این حوزه‌ها تعاملات مناسبی با مسکو و سن‌پترزبورگ انجام‌شده است، یک‌سری رویدادها قبل از تفاهم‌نامه برگزارشده و هیاتهای روسیه در جمع تجار اصفهان حضور پیدا کردند و پس‌ازآن نیز تفاهم‌نامه با تجار اصفهانی در روسیه برگزار شد.
با این اوصاف باوجود جدا شدن مجموعه‌های اروپایی، بازار روسیــه، بازار هدف مطلوبی بــرای تجــار ایـــران بشمار می‌آید.
همچنین در حوزه مدیریت شهری، تفاهم‌نامه‌ای بین شورای شهر اصفهان و شورای قانون‌گذاری سن‌پترزبورگ انجام‌شده و یک‌ســری تبــادلات تجــربـــه بـــرای شنــاســایی ظرفیـت‌ها و تـوانــایی‌های یکدیگر تعریف‌شده است و شهرداری و شورای شهر اصفهان پیگیر این موضوع خواهند بود. همان‌گونه که اشاره شد شهر سن‌پترزبورگ خواهرخوانده شهــر اصفهــان اســـت و از ظـــرفیـــت خــواهرخوانــدگی بــرای تــوسعــه شهــر اصفهـان استفــاده می‌شـود.
از ظرفیت گردشگری روس‌ها غفلت نشود
به‌غیراز روابط تجاری عوامل متعدد دیگری از قبیل روابط سیاسی و تاریخی و فرهنگی بین دو کشور ایران و روسیه باعث شده است که سطح روابط این دو کشور قابل توصیف شود.
دراین‌بین گردشگری می‌تواند به‌غیراز فواید اقتصادی به‌عنوان مهم‌ترین ابزار برای افزایش سطح تعاملات و ارتباطات تأثیر بسیار مثبتی بر سایر روابط دو کشور داشته باشد.
طبق گزارش‌های رسمی سازمان جهانی جهانگردی چهار نفر از هر پنج گردشگر در حوزه منطقه‌ای خود به مسافرت می‌پردازند. ازاین‌رو بازارهای منطقه‌ای و همسایگان دارای اهمیت راهبردی و اساسی در توسعه گردشگری کشورها محسوب می‌شوند. کشور روسیه با جمعیت قریب به ۱۵۰ میلیونی خود یکی از همسایگانی است که می‌تواند به‌عنوان یکی از بازارهای جذب گردشگر، موردتوجه ویژه قرار گیرد.
توجه ویژه به دلیل اینکه از یکسو این کشور ازنظر میزان خروجی‌های گردشگر، جز هشت کشور اول جهان و ازنظر میزان هزینه کرد در این حوزه در ردیف ۱۰ کشور اول جهان محسوب می‌شود و از سوی دیگر سطح روابط سیاسی با ایران در بالاترین و بهترین وضع خود قرار دارد. ازاین‌رو ایران می‌تواند با فراهم‌سازی بستر مناسب، شرایط پذیرش گردشگران این کشور را فراهم سازد و رونق ازدست‌رفته گردشگری خود را این‌گونه احیا نماید.
به‌ویژه اکنون‌که با بر هم خوردن موازنه قدرت در روابط بین قدرت‌های بزرگ به دنبال تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، پروازهای بین‌الملل روسیه تحریم و مقاصد گردشگران این کشور به سمت کشورهای آسیایی و خاورمیانه تغییریافته است. این وضعیت، فرصتی بی‌نظیر را برای ایران و البته استان‌های گردشگر پذیر آن مانند اصفهان، تبریز و شیراز جهت رونق بخشیدن به گردشگری خارجی را پدید آورده است. تا جایی که روس‌ها در شرایط فعلی یکی از مقاصد گردشگری خود را کشور ایران معرفی کردند. آمار موجود هم نشان داده است ۲۰ درصد از کاربران روسی برای رزرو هتل و اقامتگاه‌های ایران در تعطیلات سال نو در این سرویس جست‌وجو کرده‌اند که نشان از آن دارد ایران صدرنشین کشورهایی است که مردم روسیه برای تعطیلات سال نو در مورد آن جست‌وجو کرده‌اند. قطعاً استانی چون اصفهان با توجه به محبوبیت‌های گردشگری‌اش، می‌تواند از این شرایط، منفعت بالایی را نصیب خودکرده و گردشگری نیمه‌جان خود را زنده نماید.
اما موضوع قابل‌توجه آنکه آیا زیرساخت‌های کافی برای پذیرش این گردشگران وجود دارد؟
آیا مسافران روسی درزمینه پرواز، اقامت، حمل‌ونقل و... در استان با مشکل روبرو نخواهند بود؟
چقدر به نمایش جذابیت‌های استانی توجه شده است؟
بدون تردید گردشگر روسی در صورت رضایتمندی از شرایط سفر، با بازگشت به کشور خود، می‌تواند موجب ورود چند گردشگر دیگر به استان شود.
موانع و چالش‌های تعاملات دوسویه
علی‌رغم منافع و مزایای تعاملات روسیه و ایران، واقعیت آن است توسعه روابط میان این دو کشور در حالی در دستور کار قرارگرفته که بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته موانع زیادی در سر راه مناسبات آن‌ها وجود دارد؛ و از میان موانعی که در مسیر توسعه دو کشور قرار دارد، فعالان اقتصادی از «نوسانات نرخ ارز»، «عدم ثبات قوانین صادراتی» و «فقدان زیرساخت‌های لجستیکی» به‌عنوان سه مانع اصلی در این توسعه مناسبات اقتصادی دو کشور یاد می‌کنند.
دراین‌باره هادی تیزهوش تابان رئیس اتاق مشترک ایران- روسیه می‌گوید: نوسانات نرخ ارز و عدم ثبات در حوزه قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های صادراتی از موانع اصلی تجارت خارجی ایران به شمار می‌روند که در رابطه با روسیه نیز موضوعیت دارد.
نوسانات نرخ ارز در فرآیند قیمت‌گذاری محصولات، امکان رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی را با رقبای منطقه‌ای محدود می‌کند و بی‌ثباتی قوانین صادراتی اطمینان مشتریان روس به بازار ایران به‌عنوان یک بازار باثبات را از بین می‌برد.
به گفته تیزهوش تابان، قیمت بالا و کیفیت پایین برخی محصولات تولیدی کشور و همچنین عدم اطلاع کافی تجار و بازرگانان از الزامات و استانداردهای بازار روسیه و به دنبال آن عدم رضایت مشتریان روسی از کالاهای ایرانی مانع مهم دیگر در مسیر توسعه تجارت با این کشور است.
به گفته رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه، ناکافی بودن امکانات لجستیکی و زیرساختی موردنیاز برای تجارت خارجی یکی دیگر از موانع مهم در مسیر تجارت ایران و روسیه است.
نگاه جزیره‌ای دستگاه‌ها و نهادهای دولتی به فرآیند بازرگانی خارجی، فقدان دیپلماسی اقتصادی مؤثر در وزارت امور خارجه، عدم‌حمایت لازم از بازرگانان فعال در بازارهای هدف توسط وزارت امور خارجه، زمان‌بر بودن فرآیند اخذ مجوزهای موردنیاز تجارت خارجی، عدم توجه به تولید صادرات محور و صادرات محصولات بر اساس مازاد عرضه و عدم‌حمایت لازم از صادرکنندگان و لغو حمایت‌های موجود در قانون به بهانه‌های مختلف از دیگر موانع داخلی توسعه تجارت ایران و روسیه است که این مسوول نسبت به آن‌ها تأکید داشته است.
وی مشکلات مالی و بانکی را نیز از مهم‌ترین موانع تجاری دو کشور، عنوان می‌کند که باید هر چه زودتر حل شود. و در این شرایط مانع دیگری چون محدودسازی اینترنت و فیلترینگ هم بر مشکلات مراودات این دو کشور افزوده‌شده که تأثیر منفی داشته است.
اعتماد صددرصدی نداشته باشیم
شهاب‌الدین عظیمی کارشناس اقتصادی در گفتگو با روزنامه دنیای اقتصاد، دلایل تغییر رویکردها در تعاملات ایران و روسیه را به تغییر نگاه ایران به روابط با روسیه مرتبط می‌داند و می‌گوید: این نگاه در دولت‌های قبلی چندان مثبت نبود. پیش‌ازاین تمرکز بیشتری بر دول غربی بود و به‌طور کج دار و مریز با شرق هم در ارتباط بودیم.
وی تصریح می‌کند: اما دولت سیزدهم نگاهی جدی‌تر به شرق به‌خصوص همسایگان چون روسیه دارد از طرفی هم محدودیت‌هایی برای روسیه در جامع بین‌الملل ایجادشده است و این شرایط موجب توجه بیشتری از سوی روسیه به همسایه جنوبی‌اش شده است. همچنین با توجه به تحریم‌هایی که علیه ایران بود روسیه هم جانب احتیاط را می‌گرفت و اکنون‌که خود هم مثل ما مورد تحریم قرارگرفته نسبت به ارتباط با ایران، بی‌پرواتر شده است.
بر این اساس زمینههای همکاری بین دو کشور پررنگ‌تر از گذشته است. این کارشناس اظهار می‌کند: اما اگر قصد عملی شدن این تصمیم وجود دارد لازم بر رفع موانع است که به نظر می‌رسد اولین راهکار، حذف ویزا برای رفت‌وآمد راحت‌تر بین دو کشور باشد.
عظیمی بیان می‌کند: مورد دیگر که برای ارتباط بهتر بین دو کشور ضروری به نظر می‌رسد رفع مشکلات مبادلات مالی است. بهتر است دو کشور ارز همدیگر را بپذیرند تا مبادلات قوی‌تر شود البته نه آنکه ما ارز آن‌ها را بپذیریم ولی طرف مقابل، از ما را قبول نکند.
وی تأکید می‌کند: در این حال باید توجه و دقت لازم و کافی را داشت که کشورها بر اساس منافع خود پیش می‌روند، همان‌طور که منافع باعث شد چین به‌عنوان شریک تجاری قوی ایران، زمانی که منافعش را در کشورهای عربی یافت تغییر رویه دهد. به عبارتی در عین حفظ منافع دو طرف در مراودات بین‌المللی، نمی‌توان اعتماد صددرصدی را هم داشت.
وی ادامه می‌دهد: اما بحث قابل‌تأمل آنکه اگر تمرکز بر صادرات انرژی و واردات کالا باشد این ارتباط چندان فایده‌ای دربر نخواهد داشت. ضرورت دارد در این تعاملات دوطرفه به مباحثی چون تقویت صنعت گردشگری و استفاده از گردشگران روسی برای رونق دهی توریسم توجه داشت که این اتفاق نیز منوط به فراهم‌سازی شرایط مناسب برای پذیرش گردشگران است. به‌نحوی‌که باید جذابیت‌های گردشگری کشورمان معرفی شود. به نظر می‌رسد تابه‌حال، برای گردشگری روسیه کار قابل‌توجهی انجام نگرفته و بسیار کم دیده‌شده است درحالی‌که این صنعت از درآمدزاترین حوزه‌هاست وتوان بسیاری در این زمینه‌داریم.
