برای مهاجرت پرستاران
وقتی رفتن بر ماندن ، ارجح می‌شود
چالش کمبود پرستار در ایران
بر اساس استانداردها به‌طورمعمول به ازای هر تخت فعال به ۲ پرستار نیاز است که این رقم در بخش‌های عمومی حدود یک و هشت‌دهم و در بخش تخصصی حدود یک نفر است.
در این حال ،نظام سلامت کشورها بنا به اذعان مسوولان این حوزه ، با کمبود ۲۰۰ هزار نیروی پرستار مواجه است.حدود ۱۶۰ هزار پرستار برای حدود ۱۴۰ هزار تخت بیمارستانی مشغول کار هستند؛ این میزان حاکی از کمبود شدید نیروی کار در این بخش است؛ به عبارتی در کشور یک‌چهارم کف استاندارهای جهانی، پرستار داریم؛ بدین معنا که هر پرستار ما ۴ برابر ظرفیت خود، کار می‌کند.
واقعیت آن است با گذری به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کلان‌شهر اصفهان به‌وضوح کمبود نیروی پرستار به چشم می‌خورد . شرایطی که به نظر می‌رسد دریکی دو سال اخیر، بسیار شدیدتر بوده و به دلایلی چون مشکلات دوره کرونا، بازنشستگی پرستاران و افزوده شدن به تخت‌های بیمارستانی به معضلی جدی برای بیمارستان‌ها تبدیل‌شده است و البته عمده‌ترین دلیل برای این چالش ، مهاجرت پرستاران عنوان می‌شود.
چالشی که نقطه شروع آن سال ۹۳ با ابلاغ دستورالعملی به دانشگاه‌های علوم پزشکی بود این‌چنین که نباید مانع مهاجرت پزشکان و پرستاران بود و نقطه اوج آن با شیوع کرونا مشاهده می‌شد به‌گونه‌ای که تعداد زیادی از پرستاران کشورهای اروپایی با ورود ویروس کرونا از سیستم بهداشت و درمان خارج شدند. و از سال ۹۸ و بعدازآن درب‌های بیمارستان‌ها در کشورهای اروپایی و آلمان برای پرستاران خاورمیانه باز شد و اعلام کردند بدون زبان و مدرک پذیرش صورت می‌گیرد، ازاین‌رو پرستاران درس‌خوانده و ارشد در کشور ما که رسمی و پیمانی بودند و سابقه داشتند از کشور خارج و از پایه برای کشورهای خارجی آغاز به کارکردند.
وسوسه های خارجی برای پرستار ایرانی
و حالا درزمینه کمبود نیرو پرستار با شرایطی مواجه شده‌ایم که از آن تحت عنوان بحران ، تعبیر می‌شود تا جایی که هرچه می‌گذرد این بحران عمیق‌تر و البته دلایل آن‌هم محکم‌تر می‌شود. درنتیجه کمبود پرستار به فشار کاری ، افت کیفیت کاری پرستاران و درنتیجه نارضایتی مردم و پرستار منتهی می‌شود.
به گفته عزیزی معاون توسعه و مدیریت منابع سازمان نظام پرستاری آمار مهاجرت امسال پرستاران ، تقریباً مشابه سال گذشته و حدود ۲۰۰۰ نفر سالانه و به‌طور میانگین ۲۰۰ پرستار در هرماه است. با توجه به پاندمی کرونا کشورهای خارجی به‌شدت دنبال جذب پرستاران هستند، چون کمبود نیرو را تشخیص داده‌اند و استانداردها را رعایت می‌کنند. گفتنی است که باوجود مشکلات کادر پرستاری ایران و مقایسه شرایط همین حرفه در کشورهای دیگر، یکی از منابع خبری به مقایسه‌ای از چند نمونه پیشنهاد کار پرستاری و شرایط آن پرداخته که نشان از جذابیت چنین فعالیت‌هایی در کشورهای خارجی است.
انگلستان: سابقه کار پرستاری در کشور انگلستان حداقل سه سال است که دو سال طرح پرستاران به‌عنوان سابقه کار محاسبه می‌شود. البته برای متأهلان این سابقه باید سه سال باشد. سطح زبان موردنیاز پرستاران برای کار در انگلیس باید حداقل نمره آیلتس اورآل هفت آکادمیک باشد که فقط بخش نوشتاری اگر ۶.۵ شد بلامانع است. البته در ابتدای امر نیاز به داشتن این نمره نیست. فرد متقاضی در ابتدا وارد کشور انگلستان می‌شود و پس از سپری‌شده دوره‌ها و کلاس‌های زبان در کنار حرفه خود سطح زبان را تقویت کرده و درنهایت نمره مد‌نظر را ارائه می‌دهد. در مورد پرونده‌های متقاضیان ایرانی در این مورد ممکن است سخت‌گیری شود. میانگین حقوق پرستاران در انگلستان به‌طور تقریبی بالای سه هزار پوند در ماه است.
عمان: سابقه کار موردنیاز پرستار ایرانی برای کار در عمان حداقل سه سال است و نمره زبان مد‌نظر برای کار پرستاران در عمان حداقل در حد آیلتس پنج است و میانگین حقوق پرستاران در عمان از ۴۰۰ تا ۸۰۰ ریال عمان است که البته اگر درزمینه کاشت مو سابقه کار قابل قبولی داشته باشند تا هزار ریال و در مواردی نادر حتی بالاتر می‌توانند دریافت کنند. قابل‌ذکر است با ویزای کار عمان نمی‌توان به اقامت دائم عمان دست پیدا کرد.
آلمان: سابقه کار موردنیاز پرستاران جهت کار در آلمان حداقل سه سال است و نمره زبان موردنیاز برای کار پرستاران در آلمان B۲ زبان آلمانی است. میانگین حقوق پرستاران در آلمان حدوداً بین دو هزار و ۴۰۰ تا سه هزار یورو است.
اتریش: سابقه کار موردنیاز برای کار پرستاران در اتریش حداقل سه سال است و نمره زبان موردنیاز برای کار پرستاران در اتریش باید حداقل B۱ زبان آلمانی باشد. همچنین میانگین حقوق پرستاران در اتریش حدوداً بین دو هزار و ۴۰۰ تا سه هزار یورو است. بر این اساس با گشودن دروازه‌های کشورهای اروپایی و اخیراً کشورهای حوزه خلیج‌فارس به روی پرستاران ایرانی با شرایط بسیار آسان و البته جذاب ، بسیاری از فعالان این حرفه رفتن را بر ماندن ترجیح می‌دهند زیرا جاذبه برای مهاجرت پرستاران زیاد و به افزایش روند مهاجرتی از سوی پرستاران انجامیده است.
دلیل مهاجرت ،رفتارهای پزشک‌سالارانه در بدنه وزارت بهداشت
اما دلایل خروج پرستاران از ایران از زبان مسوولان و فعالان این حوزه چه هست و چه باید کرد تا مانع تداوم این روند مهاجرتی از سوی پرستاران شد؟
به‌ویژه در استان‌های پرجمعیت، مانند اصفهان که به هر میزان از تعداد پرستاران کاسته شود بیمارستان‌ها و درنتیجه مردم با مشکلات بیشتری مواجه می‌شوند. واضح است در برابر جمعیت زیاد اصفهان ، ۱۲ هزار و ۸۰۰ پرستاری که در این استان فعالیت می‌کنند از سطح استاندارد تعریف‌شده بسیار کمتر است. چه‌بسا اگر این تعداد فعال در استان اصفهان را با استاندارد ملی مقایسه کنیم تقریباً یک‌دوم استاندارد ملی پرستار داریم، درحالی‌که اگر بخواهیم تعداد پرستاران را با استانداردهای جهانی مقایسه کنیم، وضعیت به‌مراتب بدتر است.
بنا به گفته فعالان این حوزه مشکلات معیشتی ازیک‌طرف و کمبود نیرو و فشار کاری از طرف دیگر جاذبه برای مهاجرت ایجاد می‌کند، به این دلایل ،قشر پرستار ، یکی‌یکی در حال خروج از کشور هستند. یزدان نیک دبیر هیات‌مدیره و عضو شورای عالی نظام پرستاری کشور می‌گوید :سال‌های سال است قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. از تیر‌ماه ۱۳۸۶ تا امروز، بیش از ۱۵ سال از تصویب مهم‌ترین خواسته به‌حق پرستاران می‌گذرد اما هرسال به بهانه‌ای از اجرائی شدن آن جلوگیری می‌شود. و در این میان آمدن کرونا بهترین بهانه برای فرار از این تبعیض‌ها و بی‌عدالتی‌ها در نظام سلامت بوده است تا پرستاران عزم خود را برای مهاجرت جزم کنند.
به گفته این مسوول می‌توان پشت پرده مهاجرت پرستاران را نه درآمدن کرونا که در رفتارهای پزشک‌سالارانه در بدنه وزارت بهداشت جست‌وجو کرد که در طول این سال‌ها، بارها و به‌دفعات، پرستاران نسبت به آن گلایه داشته‌اند. پرستاران مهاجرت می‌کنند، چون می‌دانند قرار نیست از ترکش‌های پزشک سالاری حاکم بر وزارت بهداشت خلاص شوند. چون اگر قرار بود چنین اتفاقی بیفتد، حتماً در ۱۵ سال اخیر که قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری به تصویب رسیده، خودش را نمایان می‌کرد اما می‌بینیم که هرسال، دریغ از پارسال. از طرفی بارها از استخدام پرستاران خبر رسیده است درحالی‌که به گفته یزدان نیک استخدام پرستاران عمدتاً مربوط به کسانی بوده که شرکتی و یا تبصره‌ای بوده و در سیستم شاغل بوده‌اند و تبدیل وضعیت شده‌اند، بنابراین نیروی چندانی جایگزین بازنشستگان و توسعه بخش‌ها و تخت‌های بیمارستان‌ها نشده است. همچنین معضل سوم برای افزایش این روند مهاجرتی نیروهای شرکتی پرستاری است که ظاهراً وضعیت خوبی ندارند.
نیروهایی که در دوران کرونا به‌صورت ۸۹ روزه و با وعده استخدام و جذب وارد سیستم شدند، وضعیت اسفناکی دارند و اخیراً یکی‌یکی عذر آن‌ها را خواسته‌اند. هرچند تبدیل وضعیت پرستاران در مجلس در حال پیگیری است و هم در هیات دولت قول‌هایی داده‌شده، اما هنوز گشایشی اتفاق نیفتاده است.
چه خواهد شد؟
کاهش کیفیت خدمات دریافتی، افزایش عوارض بیماری و درمان دارویی، فرسودگی شغلی و خروج زودهنگام پرستار از سیستم بهداشتی و درمانی، افزایش تنش میان بیمار و خانواده با کارکنان، افزایش نیاز به بستری مجدد، آسیب به‌سلامت جامعه، صدمه به بیمار، مرگ بیمار، عدم دریافت آموزش‌های لازم برای ادامه مراقبت از خود در منزل، افزایش هزینه‌های متحمل شده بر بیمار، ازجمله پیامدهای نامطلوبی است که با کمبود پرستار شاهد آن خواهیم بود اگرچه اکنون هم کم‌وبیش این شرایط حاکم شده است. علاوه بر آنکه افزایش فشار کاری بر پرستاران شاغل، کاهش کمیت و کیفیت خدمات ارائه‌شده به بیمار، افزایش بیماری‌های جسمی و روانی پرستاران، افزایش فرسودگی شغلی پرستار ،بروز مشکلات متعدد خانوادگی ناشی از اجبار به کار در نوبت‌های اضافه و...، از دیگر ، عواقب کمبود پرستار به شمار می‌روند.
و حالا با ورود پیک جدید کرونا در ایران و قوت یافتن احتمال شدت آن در میان مردم، پرسش آن است بدون نیروی پرستار شرایط چه خواهد شد؟
آیا همانند دو سال گذشته نیروهایی هستند که با وعده و امید در این شرایط دشوار در بیمارستان‌ها مشغول به خدمت‌رسانی شوند وضعیتی که به‌راستی بازی باجان و سلامت یک نفر است و لازم است انگیزه به‌قدری قوی باشد که آن فرد را به فعالیت مشغول نماید. به‌ویژه آنکه برای این فعالان ، شرایط خوب همراه با پیشنهادهایی وسوسه‌انگیز در آن‌سوی مرزها ، فراهم است.
