اصفهان بی‌دفاع
سایه ۶ هزار فضای ناامن بر سر شهر
علت پیدایش فضاهای بدون دفاع، با نهادها و سازمان‌ها و تصمیم‌گیری‌ها ارتباط داشته و تاثیر مهاجرت به شهر بیشتر از سایر عوامل اهمیت دارد. فرم فضا و کالبد عامل مهمی در جان بخشیدن به فضاهای بدون دفاع شهری است. بی‌توجهی به عوامل فوق باعث افزایش این فضاها در شهر اصفهان شده؛ گستردگی این فضاها جذب سرمایه‌گذار را کاهش داده و به دنبال آن اقتصاد شهری را تحت تاثیر قرار داده است.
اپیزود اول: ۶ هزار نقطه جرم خیز
طبق آمار منتشرشده توسط رصدخانه فرهنگی اصفهان، شهر اصفهان ۶۷۶۹ فضای بی‌دفاع دارد. فضاهای بی‌دفاع شهری به آن دسته از ساختارهای اماکن و المان‌های شهری گفته می‌شود که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های نامناسب فیزیکی، شرایط را برای بروز و ظهور آسیب‌های اجتماعی و جرائم فراهم می‌کند.
۳۰۵ نقطه در منطقه یک ۴.۵ درصد این منطقه را بی‌دفاع کرده‌اند. ۲۰۶ مکان واقع در منطقه دو ۳.۸۴ درصد این منطقه را ناامن کرده و ۶۹۴ مکان در منطقه سه ۱۰.۳۵ درصد این بخش از شهر اصفهان را از زندگی خالی کرده‌اند. در منطقه چهار ۵۲۴ مکان و در منطقه پنج ۴۰۹ نقطه به ترتیب ۷.۷۴ درصد و ۶.۰۴ درصد این مناطق را برای حضور مجرمان و فرار سرمایه‌گذاران آماده کرده‌اند. بررسی این داد‌ه‌ها نشان می‌دهد که فراوانی بافت فرسوده در مناطق قدیمی و میراثی شهر، رابطه مستقیم با فراوانی فضاهای بی‌دفاع شهری دارد. درواقع آن چیزی که باعث می‌شود بافت فرسوده دچار فرسودگی مضاعف شود و از طرفی فرسودگی تداوم پیدا کند، شکل‌گیری فضاهای بی‌دفاع شهری است.
از سوی دیگر فراوانی فضاهای بی‌دفاع در مناطق یک تا پنج و سهم آن‌ها از کل فضاهای بی‌دفاع نشان می‌دهد که این فضاها در کلیه مناطق مذکور دارای پراکنش خوشه‌ای و نامتوازن هستند. به این معنا که پراکندگی آن‌ها از الگوی متمرکز پیروی می‌کند و بخش‌هایی از سطح منطقه ازنظر وجود چنین فضاهایی، پاک هستند. این موضوع نشان می‌دهد که ساماندهی و شناسایی آن‌ها آسان‌تر است.
مفهوم امنیت در فضای شهری از یک‌سو با جرم و از سوی دیگر با مفهوم بزه دیده و ترس از بزه واقع‌شدن ارتباط دارد. ازنظر علمی درک اثرات جرم، یعنی ترس از وقوع جرم به‌اندازه خود آن اهمیت دارد. واکنش نسبت به ترس از قربانی شدن، باعث می‌شود بسیاری از مردم، از خطرات دوری کنند که این موضوع می‌تواند به عدم حضور مردم نه‌تنها در یک مکان خاص بلکه در بیشتر فضاهای عمومی منجر شود.
مفهوم فضای شهری امن در مقابل مفهوم فضای شهری ناامن قرار دارد. پدیده ناامنی دارای دو جنبه عینی و ذهنی است و کلیه عرصه‌های زندگی را در برمی‌گیرد. مقوله ناامنی از جنبه عینی، کلیه مظاهر ناامنی ازجمله سرقت، قتل، خشونت و ... را شامل می‌شود و مقوله ناامنی از جنبه ذهنی، شامل داوری در خصوص امنیت منطقه و فضا است. ناامنی، پدیده‌ای مانند فقر است و می‌توان گفت فقر مقدمه دیگر پدیده‌های آسیب‌شناختی ازجمله ناامنی، خشونت شهری و... است.
اپیزود دوم: سرمایه اجتماعی
نقش فضاهای قابل دفاع به‌عنوان سرمایه‌ای اجتماعی در کاستن از میزان جرم و جنایت در شهرها موردتوجه کارشناسان قرارگرفته است. بررسی فضاهای قابل دفاع در عرصه شهری و نقش این فضاها به‌عنوان سرمایه‌ای اجتماعی در کاستن از میزان جرم و جنایت شهری است.
نتایج تحقیق « فضاهای قابل دفاع به‌عنوان سرمایه اجتماعی در کاهش میزان جرم‌های شهری و ارتقای امنیت محیطی ایران « که توسط محمدرضا پورجعفر، فاطمه رضایی فر و علی‌اکبر تقوایی در سال ۱۳۸۹ در دانشنامه علوم اجتماعی منتشرشده، نشان می‌دهد شهری مانند اصفهان بر مبنای عناصر قابل دفاع شهری شکل‌گرفته بوده که تمام اجزا و عناصر آن در ساختاری به‌هم‌پیوسته از کوچک‌ترین سیستم یعنی بن‌بست آغاز و در کنار زیرسیستم‌های دیگر مانند معبر ارتباطی، زیر محله و محله در یک زنجیره مرتبط درنهایت به بزرگ‌ترین سیستم یعنی شهر ختم می‌شده است. ارتباط دوسویه فیزیکی، اجتماعی و کنترلی برون‌شهری و ... بین مجموعه عناصر سیستم‌های شهری نشان می‌دهد شهرهایی مانند اصفهان در طول تاریخ اصول مهم دفاع پذیری فضای شهری را تحت محورهای کاربردی و اجتماعی با خلق محیط‌های پویا که با مراقبت جمعی کنترل می‌شده درون خود داشته است. این شهرها نمونه کاملی از تنوع و اختلاط کاربری‌ها ایجاد فضایی برای افزایش حضور مردم و بالا بردن نظارت اجتماعی بوده که می‌تواند پشتوانه سرمایه اجتماعی و الگوی جامعه برای ایجاد فضاهای قابل دفاع شهری باشد.
محققان، سرمایه اجتماعی را کاهش‌دهنده هزینه‌ها موثر بر پایداری اجتماعی در سطح محله و موثر بر پایداری محیطی و اقتصادی در تمام سطوح می‌دانند. از خصوصیات سرمایه اجتماعی تقویت آن به‌واسطه هزینه شدن آن است به این معنا که هر چه این سرمایه بیشتر به کار گرفته شود باعث تولید و بازتولید آن می‌شود. نتایج این پژوهش رابطه معنادار میان سرمایه اجتماعی و ارتقای کیفیت محیطی فضاهای قابل دفاع ایجادشده را تایید می‌کند. ارتباط مثبت میان سرمایه اجتماعی و رضایت کلی از امنیت محله در کنار دیگر شاخص‌ها یکی از یافته‌های بسیار مهم این تحقیق است.
فضاهای قابل دفاع در عرصه شهرها در ایجاد و افزایش سرمایه اجتماعی و کاستن از میزان جرم و جنایت شهری موثر است. نتایج این تحقیق وجود فضای قابل دفاع در طراحی و برنامه‌ریزی شهری را در شکل‌گیری شهرهای تاریخی ایران تایید می‌کند. فضاهای قابل دفاع و امنیت در شهرهای تاریخی مانند اصفهان با پشتیبانی از مفهوم سرمایه اجتماعی تحت نظارت همگانی و با مسوولیت جمعی ایجادشده و در کاهش جرم و ثبات امنیت شهرها نقش برجسته‌ای داشته است.
اپیزود آخر: اقتصاد شهری
توریست‌های موجود در سبد جهانی روانه کشورهایی خواهند شد که بسترهای لازم ازجمله امنیت فضاهای عمومی و خدمات را در بهترین شکل موجود آماده کرده‌اند.
درواقع یکی از شاخص‌های توسعه گردشگری، امنیت فضاهای عمومی در شهرهای گردشگر پذیر است که می‌تواند در قالب‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تجلی پیدا کند. درواقع امنیت و ایمنی فضاهای عمومی از عوامل حیاتی در افزایش کیفیت صنعت گردشگری است و نقش مؤثری نیز در تبادلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی و... دارد. کارشناسان گردشگری اعتقاددارند میزان تاثیر متغیر امنیت فضاهای شهری بر توسعه گردشگری بیشتر از اعتماد اجتماعی است.
از سوی دیگر فضاهای بی‌دفاع به علت پتانسیل وقوع جرم و رشد آسیب‌های اجتماعی، احساس ناامنی را افزایش داده و بنابراین باعث کاهش رغبت سرمایه‌گذاران می‌شود. این فضاها هزینه زا بوده و بنابراین بر اقتصاد شهری هم تاثیر می‌گذارد. به‌عبارت‌دیگر ایجاد وقوع جرم و جنایت ایجاد هزینه می‌کند چراکه با درگیر ساختن نیروهای اجتماعی و امنیتی برای ایجاد امنیت، باعث افزایش هزینه‌های شهر هم می‌شود.
اصفهان امروز با اصفهانی که چند سده قبل پایه‌گذاری شد متفاوت است و وجود بیش از ۶ هزار فضای بی‌دفاع شهری این نکته را تایید می‌کند. این فضاها نه‌تنها از بعد اجتماعی و فرهنگی چهره شهر را مخدوش کرده که به اقتصاد نصف جهان هم ضربه زده است.
اصفهان شهر تاریخی است که تعریف فضاهای قابل دفاع و غیرقابل‌دفاع در آن متفاوت است. در بافت‌های تاریخی قابل سکونت تا حدودی امنیت اجتماعی را می‌توان احساس کرد اما شهر معاصر نتوانسته همگام و همراه با تغییر و تحولات اجتماعی عصر معاصر حرکت کند و فضاهای شهری، پارکینگ‌هایی برای حرکت اتومبیل‌ها هستند. به‌عبارت‌دیگر در اصفهان نه‌تنها مکان‌های بهتری ساخته نشده که مکان‌های قابل دفاع هم تخریب‌شده و فضاهای بی‌هویت و ناآشنای زیادی به وجود آمده که نه‌تنها خشونت را افزایش داده که باعث افول سرمایه اجتماعی و امنیت شده و اقتصاد شهر را هم تحت تاثیر قرار داده است.
