مدیرعامل شرکت پالایش نفت جنت در گفت‌وگو با دنیای‌اقتصاد:
قیر، ظرفیتی عظیم که مغفول مانده است
از سویی دیگر محدودیت بودجه‌های عمرانی به علت عدم تحقق درآمدهای خام‌فروشی نفت و به تبع آن عدم امکان تخصیص کامل بودجه‌های مرتبط با راهسازی و نگهداری راه‌ها باعث شده بسیاری از پروژه‌های مرتبط با احداث راه‌های جدید، نگهداری راه‌های موجود، بهسازی آسفالت شهرها و معابر روستایی با کندی مواجه شود. این بحران در شرایطی ایجاد شده که قیر محصولی است که به لحاظ مواد اولیه و تکنولوژی تولید هیچ‌گونه وابستگی به خارج از کشور نداشته و بیش از ۹۵ درصد مصارف آن مرتبط با پروژه‌های دولتی، شهری و روستایی است که استفاده کننده آن نیز عامه مردم بوده و اختصاص به طبقه و گروه خاصی ندارد.
از آنجاکه اجرای پروژه‌های آسفالت در همه بخش‌های یاد شده، متاثر از میزان منابع تخصیص یافته به بودجه‌های عمرانی است لذا افزایش یا کاهش بودجه‌های عمرانی و یا بهای تمام شده اجرای بودجه‌های عمرانی، اثر مستقیم بر حجم و میزان اجرای پروژه‌های آسفالت کشور خواهد داشت .شایان ذکر است که همواره یکی از عوامل اثرگذار بر رضایت یا عدم رضایت اجتماعی در کل کشور، اجرای پروژه‌های آسفالت است که به نوعی میتوان از آن به عنوان نماد سازندگی کشور یاد کرد.
همچنین همه ساله پس از ارائه گزارش‌های مرتبط با تلفات انسانی جاده‌ای، یکی از عوامل اصلی اثرگذار بر این تلفات انسانی، نامناسب بودن کیفیت راه‌ها عنوان شده است.نکته قابل توجه اینکه در سنوات اخیر به‌رغم سهم پنج درصدی قیر از یک تن آسفالت، لیکن سهم قیمتی قیر در هر تن آسفالت به علت افزایش قیمت قیر به بیش از پنجاه درصد رسیده است و همین باعث شده که قیر به گلوگاه پروژه‌های راهسازی تبدیل شود. لذا به نظر می‌رسد شناخت چالش‌ها و موانع استفاده از ظرفیت‌های استراتژیک این محصول در توسعه و عمران کشور و همچنین جایگاه ویژه این فرآورده در بازارهای صادراتی و ارزآوری، از اهمیت خاصی برخوردار است.
برای پیگیری چالش‌های قیر در راهسازی با مجتبی خوش نیت مدیرعامل شرکت شرکت پالایش نفت جنت به گفت‌وگو نشسته‌ایم. متن زیر ماحصل گفت و گوی ما با وی است.
در حال حاضر صنعت قیر در کشور با چه چالش‌های مواجه است؟ اعمال تحریم‌های نفتی، در صادرات قیر چه محدودیت‌های جدی را ایجاد کرده است و در تامین نیاز داخل چه وضعیتی داریم؟
مهم‌ترین چالش این صنعت نوسان شدید نرخ مواد اولیه است که به طبع آن شرکت‌های تولیدی نمی‌توانند پیش‌بینی صحیحی از نرخ تمام شده محصول خود را داشته باشند. در این بین اعمال تحریم‌ها موجب سختی در بازگشت ارز صادراتی به کشور شده که این موضوع نیز صادرکنندگان را با دغدغه بزرگی روبه‌رو کرده و باعث شده تا قیمت تمام شده محصول جهت عرضه در بازار خارجی افزایش داشته و توان رقابتی را نسبت به رقبا کمتر کند.
قیمت‌گذاری قیر ایران به چه شکل است، آیا باید اصلاحاتی صورت بگیرد؟
تنها راه‌حل ساماندهی بازار حذف قیمت‌گذاری دستوری است، اینکه قیمت‌ها به نرخ جهانی انرژی وصل نیست تولیدکننده و صادرکننده را با مشکلاتی از جمله (اختلافات فاحش قیمتی، عدم تعادل در بازار و عواقب ناشی از سیستم دو گانه نرخ‌گذاری مواجه می‌کند.) در شرایطی که صادرکننده فقط باید، قیر صادراتی را از بورس کالا خریداری کند و تولیدکننده ملزوم به خرید وکیوم باتوم از بورس کالا و همچنین ملزم به عرضه قیر تولیدی در بورس کالا باشد.
سهم مصرفی کشور از تولید قیر به چه شکل است؟
معمولا نیمی‌از حجم تولید سالانه برای مصرف در کشور اختصاص داده میشود، اختصاص قیر در راستای پروژه‌های عمرانی، شهرسازی و جاده‌سازی صورت میگیرد و معادل ۵/ ۲میلیون تن سالانه مصرف داخلی قیر داریم.
در حال حاضر چه چالش‌هایی در تامین خوراک شرکت‌های تولیدکننده قیر وجود دارد؟
میتوان گفت خوراک (مواد اولیه) تولید هر واحد صنعتی مهم ترین موضوع ان واحد است که در مبحث تامین مواد اولیه تولید قیر ما با کسری مواجه هستیم زیرا بازار داخلی و صادراتی توانی چندین برابر از این را دارد و به هر میزان مواد اولیه به موقع و با ظرفیت بالا به دست تولیدکننده برسد امکان تولید و تامین بازار از سمت قیرسازان وجود دارد.
در بررسی‌های انجام شده ،تعداد زیادی کارخانه‌های قیرسازی در کشور ایجاد شده است، نحوه فعالیت آنها به چه صورت است؟
کارخانه‌جات قیرسازی تاسیس شده در ایران با توجه به نیاز آن استان و منطقه ایجاد شده است که در چندین سال اخیر در مبحث تامین قیر داخلی مرکز تحقیقات وزارت راه با توجه به آیتم‌هایی که داشته است این کارخانجات را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و باتوجه به توان تولید و کیفیت تولید کارخانجات را ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند.
قیمت‌گذاری وکیوم باتوم که ماده اولیه تولید قیر است چگونه انجام میشود؟ نوسانات قیمت این ماده اولیه در ماه‌های گذشته به چه صورت بوده است؟
قیمت‌گذاری ماده اولیه وکیوم باتوم عمدتا به دو عامل نرخ قیول نفت جهانی و دلار مرتبط است که به نظر می‌رسد این موضوع برای تامین و فروش قیر صادراتی مناسب است، اما برای تامین قیر داخلی توجیهی ندارد که ما مواد اولیه را به نرخ جهانی خریداری کنیم، اما آن را داخلی بفروشیم و میتوان گفت عملا قیمت‌گذاری برای فروش داخلی مناسب نیست.
در سال‌های گذشته مجلس در بودجه بندی برای اعطای قیر تهاتری به پروژه‌های روستانی سیاستی را اعمال کرد باعث رانت در این حوزه می‌شد.
به طور کلی چالش‌های طرح قیر تهاتری از نظر شما چیست؟ در صورت حمایت از مناطق محروم و اجرای طرح‌های جاده کشی در این مناطق طرح پیشنهادی شما چیست و چه ملاحظاتی باید موردتوجه قرار گیرد؟
دولت به دلیل انجام سریع تر پروژه‌های عمرانی طرح قیر تهاتری را مطرح کرد که این موضوع باعث شد تا سازمان‌ها به‌جای تسویه حساب نقدی یا اعتباری با کارخانجات قیرساز به کارخانجات قیرساز مواد اولیه تحویل دهند و به ازای درصد ثابتی از کارمزد قیر تحویل بگیریند عملا این کار باعث شده تا تسویه حساب به صورت ریالی از پروژه‌ها حذف و معامله تنها از طریق تحویل مواد اولیه صورت پذیرد که این موضوع سرعت زیادی را به آسفالت شدن جاده‌ها بخشیده است.
در حالی شاهد رشد قیمت قیر و به تبع آن آسفالت در کشور هستیم که کارشناسان این حوزه بر این باور هستند عمر آسفالت در ایران رو به کاهش گذاشته و متاسفانه واردات قیر بی‌کیفیت از کشورهای همسایه آن را شدت داده است. نگاه شما به این موضوع چیست؟
امروز تنها راه این است که کیفیت قیر را بالا ببریم و از مصرف قیرهایی که کیفیت پایین دارند از طریق آزمایش‌هایی که در آزمایشگاههای کشور انجام می‌دهیم جلوگیری کنیم. در این میان یکی از معضلات کشور ورود قیرهای بی‌کیفیت و ارزان‌تر از کشورهای همجوار است. نتیجه این میشود که باید آزمایشگاههای مرجع مثل آزمایشگاه مکانیک خاک اگر محموله‌ای را چند بار آزمایش می‌کرد هر محموله را چند بار آزمایش بیشتری انجام دهد و از مهندسان مشاور استفاده کنند تا بتوانند قیر با کیفیت تولید و استفاده کنند.
چه عاملی باعث کاهش تولید و در نهایت صادرات قیر ایران شده است؟
عدم توجه مدیران و عدم هماهنگی میان دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی، جدی‌ترین عامل وضعیت نه چندان مطلوب این صنعت است. از طرف دیگر کمبود وکیوم باتوم در کشور که خوراک جدی تولید قیر است عاملی شدن برای کاهش حجم تولید در این صنعت. همچنین برای صادرات قیر و دسترسی به بازار کشورهای اروپایی و آفریقایی و خاوردور به کشتی‌های فله‌بر نیازمندیم حداقل سالانه ۴ کشتی. اما با کمبود جدی این مساله مواجه هستیم.
به گفته کارشناسان اغلب کارخانه‌های قیر سازی موجود در کشور اصولا از افراد با دانش و متخصص استفاده نمی‌کنند. از این رو دانش فنی قیر در ایران بسیار پایین است. نگاه شما به این معضل چیست؟
برخی از کارخانه‌های قیر سازی موجود در کشور اصولا افراد با دانش و آگاه را به کار نمی‌گیرند. از این رو دانش فنی قیر در ایران بسیار پایین است. البته نباید این نکته را فراموش کرد که در سازمان‌ها و موسسات مرتبط با قیر مانند وزارت راه و مسکن و شهرسازی و همچنین بخش‌های عمرانی شهرداری، کارشناسانی زبده و متخصص فعالیت می‌کنند، ولی قدمت تجربه در این زمینه در پژوهشگاه بسیار بالاست و هیچ مجموعه‌ای به اندازه آن پروژه تحقیقاتی در زمینه قیر انجام نداده است.
عمدتا میتوان مشکلات این صنعت را در دو مورد خلاصه کرد: اول، عدم وجود دانش کافی در زمینه قیر که این خود به تولیدات بی‌کیفیت در کشور منجر میشود و دوم، ارزان‌سازی محصولات. به عبارتی پس از گران‌شدن قیر، تولید کنندگان به سمت تولیدات ارزان‌تر رفتند که باعث استفاده از مواد گوناگون با ظاهری مشابه قیر در تولید این ماده شد و در بسیاری مواقع دسترسی به قیر خالص بسیار دشوار است.
در این بین تجربه بالا، دانش مکفی، تمرکز عالی و وحدت رویه در همه سطوح پالایشگاه نفت جنت موجب شده تا این شرکت تولیدی به نمادی در سطح منطقه بدل شده و در مقام یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قیر در خاورمیانه، با محصولاتی متنوع؛ مورد درخواست بسیاری از کشورها و دولت‌ها برای برقراری و ایجاد همکاری است
ماجرای واردات قیر و قیرهای بی‌کیفیت به خصوص از کشورهای همسایه مدتی است که از سوی مراجع و سازمان‌های مربوطه به صورت جدی پیگیری شده است و آن‌طور که گفته میشود این روزها این موضوع به دغدغه وزارت راه و شهرسازی و سازمان‌ها تبدیل شده است. نظر شما در این خصوص چیست؟
افت پروژه‌های راهسازی در کشور و عمر آسفالت در راه‌ها و شریان حیاتی کشور این موضوع را تداعی می‌کند که قطعا در نهاده‌های تولید آسفالت مشکلاتی ایجاد شده است. قیر اصلی‌ترین محصول تولید آسفالت است و آن‌طور که آمارها می‌گویند 5/ 5 تا ۶ میلیون تن قیر در کشور تولید میشود که ظاهرا کفاف نیاز داخلی را نمی‌دهد. به همین دلیل برخی سازمان‌ها و شرکت‌های تولیدکننده فرآورده‌های قیر اقدام به واردات می‌کنند، اما متاسفانه واردات این محصول در بیشتر موارد با مشکل کیفیت روبه‌رو است.
بنابراین نیاز است مسوولان نظارت‌های دقیق و جامعی به مساله کیفیت داشته باشند چرا که راه‌ها جز منابع و سرمایه ملی هستند.
جایگاه صنعت قیر ایران در خاورمیانه و جهان کجاست و کشورهای عمده واردکننده قیر ایران چه کشور‌هایی هستند؟
ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان قیر در دنیاست که درحال حاضر 4/ 8درصد از تقاضای بازار انرژی جهانی را تامین می‌کند، ایران در آسیا بعد از کره‌جنوبی بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده محسوب میشود. تنها رقیب ایران در خلیج فارس بحرین است، اما ایران ۱۰ برابر بیشتر از بحرین ظرفیت قیر صادراتی دارد. همچنین ایران دارای مقام هفتمین کشور در بین تولیدکنندگان بزرگ قیر و چهارمین کشور در میان صادرکنندگان قیر در جهان است. در میان کشورهای خریدار قیر ایران به ترتیب (امارات، عمان، هند، چین، پاکستان، قطر، و میانمار) از عمده‌ترین بازارهای صادرات قیر ایران محسوب می‌شوند.
در خصوص شرکت خودتان اطلاعات جامعی عرضه کنید؟ و بفرمایید هدف اصلی شرکت شما در روزهای آتی چیست؟
شرکت پالایش نفت جنت بزرگترین تولیدکننده خصوصی قیرهای راهسازی در مرکز کشور است. واحد قیرسازی این شرکت با قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی استثنایی باعث شده است ارسال قیر به تمامی شهرهای کشور در سریع‌ترین زمان ممکن صورت گیرد. شرکت پالایش نفت جنت دارای ناوگان دوجداره حمل قیر نیز است که این ناوگان سریع و سیر امر تحویل قیر در مقصد را در کوتاه‌ترین زمان ممکن میسر ساخته است. پالایش نفت جنت توانایی ذخیره ۲۵۰۰۰ تن قیر را دارد و توانسته محصولات متنوع که در خارج از کشور تولید میشود را با در اختیار داشتن متخصصان حرفه‌ای تولید و در اختیار مصرف کنندگان قرار دهد.
یکی از اهداف اصلی این شرکت که پیشاهنگی در صنعت تولیدی قیر در انواع مختلف و با برجستگی کیفی والا را می‌خواهد، تمایز نام ایران به نسبت دیگر کشورهای فعال در این بخش است و مشعوف و مسرور هستیم که با تلفیق جوانی و تجربه با حضور کارشناسان خبره اهل فن و تحصیل کردگان نخبه و خوشفکر، محصولات خود را به کشورهای نظیر چین، روسیه و ارمنستان و... رسانده‌ایم و بر وزن و وقار ایران در صنعت قیر افزوده‌ایم.
میزان تولید شرکت شما به چه میزان است؟ و آیا دولت با شما همکاری‌های مطلوبی دارد؟
این پالایشگاه قیرسازی با تولید روزانه 1.500 تن به عنوان یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های تولید قیر در کشور شناخته میشود که تامین‌کننده قیر سازمان‌ها و متولیان این امر است.
