«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
مسیر سودسازی «شتران»
این شرکت در زمینه صنعت «فرآوردههای نفتی، کک و سوخت هسته‌‌‌ای» فعالیت می‌کند. با احتساب شرکت پالایش نفت ستاره خلیج‌فارس، در حال حاضر 10شرکت پالایشی کشور در این حوزه فعالیت می‌کنند که از نظر ظرفیت پالایش نفت‌خام، شرکت پالایش نفت‌تهران در مقام پنجم قرار دارد. این شرکت از منظر ضریب پیچیدگی و توسعه واحدهای فرآیندی نیز پس از پالایشگاه شازند امام‌خمینی اراک در جایگاه دوم قرار دارد. بنزین تولیدشده در شرکت پالایش نفت تهران با گوگرد کمتر از «یک ppm» عرضه می‌شود و نفت‌سفید و نفت گاز تولیدی این شرکت با گوگرد کمتر از 40 و 50 ppm که در حد استانداردهای کشورهای پیشرفته دنیا محسوب می‌شود، تولید می‌شود.
در حال حاضر، پالایشگاه تهران روزانه با پالایش 250هزار بشکه نفت‌خام نزدیک به 13درصد از نفت‌خام پالایشی کشور را تصفیه می‌کند. درخصوص محصولات پالایشی، به‌ویژه محصولات استراتژیک، در حال حاضر بازار داخلی با کمبود عرضه مواجه است و در عمل، پالایشگاه تهران در کنار سایر شرکت‌های پالایشی نیاز داخلی را تامین می‌کنند. با وجود این، در خصوص محصولاتی نظیر نفت‌گاز، بنزین و نفت‌سفید، کیفیت بالای محصولات پالایشگاه موجب شده است این محصولات تا حد امکان در تهران و شهرهای بزرگ مجاور مصرف شوند. پالایشگاه تهران در حال حاضر با توجه به نیاز داخلی برنامه صادراتی ندارد. علاوه بر تولیدات اصلی گفته‌شده، «شتران» فرآوردههای ویژه‌ای مانند نفتا، وکیوم‌باتوم، روغن‌پایه مرغوب، آیزوریسایکل، گوگرد و هیدروژن سولفوره را هم تولید می‌کند. این شرکت تامین‌کننده خوراک صنایع بزرگی نظیر شرکت‌های نفت ایرانول، پاسارگاد، بهران، پارس و سپاهان، شرکت پتروشیمی تبریز، شرکت سولفور سدیم ایران و... است. این فرآورده‌ها در بورس‌های کالا و انرژی عرضه می‌شوند.
یکی از رویدادهای مهم شرکت پالایش نفت تهران در 12خرداد 1400 بود که به دلیل نشتی مواد نفتی (سلاپس) از مخزن 2024-2 حادثه آتش‌سوزی در محوطه مخازن (تعداد 6 مخزن) رخ داد. طی این حادثه 36هزار بشکه مایعات نفتی داخل مخازن دچار حریق شد. به‌منظور کاهش ریسک ناشی از سرایت حریق به سایر واحدهای فرآیندی پالایشگاه و تمرکز بیشتر بر مهار حریق، فرآیند اضطراری از سرویس خارج‌کردن واحدهای فرآیندی پالایشگاه انجام شد و عملیات مهار و اطفای حریق طی دو روز صورت پذیرفت و متعاقبا راه‌اندازی واحدهای فرآیندی آغاز شده است. خوشبختانه این حادثه مصدوم و تلفات جانی نداشته است. تاسیسات و مخازن آسیب‌دیده دارای پوشش بیمه‌‌‌ای کافی بودند و «شتران» در تاریخ 12/ 03/ 1401 مبلغ 9/ 630میلیارد ریال از شرکت بیمه طرف قرارداد (شرکت بیمه ایران) به‌عنوان خسارت حادثه دریافت کرده است.
تولید و سود «شتران»
خوراک دریافتی شرکت پالایش نفت تهران شامل نفت‌خام میادین نفتی اهواز و آسماری و دزفول شمالی است که از طریق خط لوله 26اینچی دریافت می‌شود. بهای تمام‌شده در شرکت‌های پالایش نفت، وابستگی زیادی به قیمت نفت‌خام دارد. بخش بزرگی از بهای تمام‌شده را مواد اولیه (بین 94 تا 98درصد) تشکیل می‌دهد؛ در نتیجه برنامه‌های متنوع‌سازی محصولات و کاهش ضایعات، در رشد سودآوری آن نقش مهمی دارند. نوسان قیمت نفت‌خام، بهای تمام‌شده را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. براساس دستورالعمل سال 1400، قیمت‌گذاری نفت‌خام و فرآوردههای اصلی شرکت‌های پالایش نفت در این سال طبق نرخ‌های ماخذ فوب خلیج‌فارس گزارش‌شده در نشریه پلتس و فرمول‌های دستورالعمل مذکور است. در دستورالعمل سال 1399 قیمت فرآورده‌ها براساس متوسط وزنی ماهانه قیمت فروش صادرات دریایی و زمینی فوب ایران و مبنای قیمت‌گذاری نفت‌خام نیز قیمت نفت‌خام سبک و سنگین صادراتی بوده است.
سودآوری شرکت‌های پالایشی تابع متغیرهای گوناگونی است که با فضای سیاسی و اقتصادی دنیا به‌ویژه کشور گره خورده است؛ به همین دلیل، طی سال‌های گذشته نوسانات زیادی در آن مشاهده شد. با وجود این، پالایشگاه تهران به‌عنوان پالایشگاهی باثبات و سودآور در بین سهامداران شناخته شده است. براساس اطلاعات منتشرشده از سوی «شتران» در سامانه کدال، درآمدهای عملیاتی این شرکت در سال 1400 به میزان 95درصد و بهای تمام‌شده آن به میزان 101درصد افزایش یافته که عمدتا ناشی از برآیند افزایش 11درصدی متوسط نرخ تسعیر ارز، افزایش حدود 90درصدی نرخ‌های جهانی و کاهش 4درصدی میزان فروش نسبت به سال 1399 بوده است.
طرحهای در دست احداث «شتران»
یکی از عوامل مهم تاثیرگذار بر قیمت سهام شرکت‌ها را می‌توان با طرحهای در حال احداث و آتی آنها مرتبط دانست. پالایشگاه نفت تهران از شرکت‌هایی محسوب می‌شود که همواره طرحهای توسعه‌‌‌ای متنوعی در دست اقدام دارد و یکی از دلایل تقسیم سود پایین آن به همین موضوع برمی‌گردد. در ادامه به برخی از این طرح‌ها اشاره می‌شود.
با توجه به تحولات ملی و جهانی، ارتقای کیفیت فرآورده‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است. این شرکت نیز براساس آخرین استانداردهای بین‌المللی اقدام به تهیه طرحهای آتی با در نظر گرفتن نرخ بازگشت سرمایه و انتخاب تکنولوژی مناسب کرده است. همچنین با توجه به کاهش شدید تقاضای سوخت‌های سنگین نظیر نفت‌کوره در داخل کشور، لزوم کاهش تولید و ارتقای کیفی آن باید مدنظر قرار گیرد. به همین منظور دو پروژه احداث واحد CCR و بنزن‌زدایی از بنزین و ارتقای کیفی تولید نفت‌کوره در اجراست. طرح احداث واحد جدید CCR و واحدهای کاهش بنزن از بنزین تولیدی پالایشگاه و اتان‌زدایی از گاز مایع تا تاریخ 29/ 12/ 1400 حدود 14درصد پیشرفت فیزیکی داشته و زمان بهره‌برداری از طرح سال 1403 است.
- پروژه تولید هگزان مایع: هدف از اجرای این طرح، استحصال هگزان نرمال از محصولات جانبی واحد ایزومریزاسیون است. محصول نهایی تولیدی این واحد، حلال هگزان نرمال با دو گرید 52درصد وزنی و 85درصد وزنی خواهد بود. از ویژگی‌های بارز طرح می‌توان به عاری‌بودن حلال تولیدی از ترکیبات آروماتیکی و بنزن و همچنین مقادیر بسیار جزئی ترکیبات گوگردی موجود در آن، اشاره کرد. پیشرفت واقعی این طرح 16/ 43درصد است.
- پروژه تصفیه پساب تصفیه‌خانه جنوب تهران: طرح جایگزینی پساب تصفیه‌شده شهری با آب شهری، از جمله اهداف مورد نظر در برنامه‌های سند مدیریت استراتژیک شرکت پالایش نفت تهران است که در دو فاز تعریف و پیگیری شده است. پیشرفت واقعی این برنامه 21/ 53درصد است.
- احداث نیروگاه تجدیدپذیر خورشیدی به ظرفیت 500مگاوات.
ریسک‌های «شتران»
ریسک‌ها و مخاطراتی که بر فعالیت شرکت پالایش نفت تهران تاثیرگذار بوده‌اند، به شرح زیر هستند.
1) ریسک نوسانات نرخ بهره: تغییرات نرخ بهره می‌تواند بر هزینه‌های مالی شرکت و درآمدهای ناشی از سود سپرده‌ها تاثیرگذار باشد.
2) ریسک نرخ ارز: قیمت خوراک نفت‌خام دریافتی و در نتیجه بهای تمام‌شده محصولات، هزینه ساخت پروژه‌های آتی شرکت و بازپرداخت تسهیلات ارزی برای پروژه‌های آتی بر میزان درآمدهای شرکت تاثیر مستقیم دارد.
3) ریسک دسترسی به سوخت گاز طبیعی: مشکل دسترسی به گاز طبیعی در فصول سرد سال به دلیل افزایش میزان مصرف در بخش گرمایش است که با توجه به اولویت تامین نیاز گاز خانگی به‌اجبار افزایش مصرف سوخت از محل تولید به شرکت تحمیل می‌شود.
4) بحران آب: در صنایع پالایش نفت، وابستگی عملیاتی زیادی به آب وجود دارد که بحران آب می‌تواند به قطع فرآیندهای تولید منجر شود.
5) ریسک کاهش تقاضا برای برخی از محصولات شرکت: با توجه به تغییر الگوی سوخت مصرفی و کاهش مصرف نفت‌سفید و نفت‌کوره و الزامات زیست‌محیطی وضع‌شده در خصوص مصرف نفت کوره در سطح جهانی، کاهش مصرف این فرآورده‌ها در سال‌های آتی پیش‌بینی می‌شود. این امر به کاهش خوراک در برخی مقاطع منجر شده است.
6) ریسک محصولات جدید: محصولات تولیدی شرکت در حوزه سوخت خودرو و مواد پایه صنایع روغن‌سازی و قیرسازی محصولات استانداردی است که در حال حاضر به شکل فراگیر در سراسر دنیا مورد مصرف قرار می‌گیرد و تاکنون جایگزین اقتصادی رقابت‌پذیری به بازار عرضه نشده است. افزایش تولید خودروهای سبک هیبریدی و برقی در سال‌های آتی می‌تواند به کاهش مصرف بنزین در سال‌های آتی منجر شود.
