ابهام در الگوی کشت
اجرای الگوی کشت پس از ۱۳ سال تاخیر
ایران با متوسط بارندگی سالیانه ۲۵۰ میلی‌متر از مناطق خشک و نیمه‌خشک محسوب می‌شود که بارندگی آن در مقایسه با متوسط جهانی ۸۰۰ میلی‌متری کمتر از یک‌سوم است.
اقلیمی که برای کشور ما، مقوله‌ای تازه نیست اما آنچه مطرح است اینکه با مدیریت بهینه منابع می‌توان در راستای بهبود اوضاع، گام‌هایی برداشت.
و به نظر می‌رسد که این مدیریت در بخش کشاورزی نسبت به دیگر بخش‌ها، قابل‌توجه‌تر باشد. چراکه گفته می‌شود سهم چشمگیر مصرف آب در بخش کشاورزی، کشور را با بحران کم‌آبی مواجه کرده به‌طوری‌که در حال حاضر پتانسیل آبی کشور، دیگر پاسخگوی نیازهای روبه رشد تقاضای آب در این بخش نیست.
به‌این‌ترتیب در چند سالی که درگیر خشک‌سالی بوده‌ایم به‌کرات از مدیریت منابع و بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی به‌عنوان مهم‌ترین و شاید هم تنها راهکار مقابله با بحران کم‌آبی نام‌برده شده است. به‌طوری‌که در سال ۸۸ در جهت صرفه‌جویی آب و افزایش بهره‌وری، الگوی کشت تصویب شد اما نبود اعتبارات وزیر ساخت‌های لازم در طول این سال‌ها این مصوبه را در پیچ‌وخم مراحل اداری نگه‌داشته بود.
تا سرانجام با روی کار آمدن دولت سیزدهم تصمیم بر اجرای اصلاح الگوی کشت گرفته شد؛ و اوایل مهرماه امسال اجرای آن به‌عنوان یکی از برنامه‌های جدی توسط ساداتی نژاد وزیر جهاد کشاورزی اعلام گردید. در اولین اجلاس سراسر الگوی کشت محصولات کشاورزی، این الگو با حضور مسوولان دولتی، بخش خصوصی و نمایندگان مجلس رونمایی و سند کشت محصولات استان‌ها در سال زراعی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ ابلاغ شد.
طرحی که به کشاورزان کشور، توصیه می‌کند چه محصولی را در کجا و به چه میزان بکارند و پیش‌بینی‌شده است که تحول بزرگی در تولیدات کشاورزی کشور ایجاد کند.
وزیر جهاد کشاورزی با اعلام خبر اجرای طرح الگوی کشت از ابتدای نیمه دوم سال جاری الگوی کشت را موضوعی عنوان می‌کند که شاید سابقه ۵۰ ساله در کشور دارد. به گفته این مسوول این طرح، با سختی‌هایی در اجرا تا به امروز مواجه بوده و بر اساس قانون، دولت سیزدهم پای ابلاغ این طرح ایستاده است و تلاش می‌کند موانع اجرای الگوی کشت را در کشور برطرف کند.
الگوی کشت در استان اصفهان، اجرا می‌شود
به گفته قربانی معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی زیرساخت‌های لازم برای اجرای طرح الگوی کشت در تمام استان‌ها انجام‌شده است که ۱۷ استان به‌صورت ویژه در اولویت اجرایی قرار دارند. استان‌هایی مثل فارس، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، مازندران تهران، گلستان، جنوب کرمان، همدان، کرمانشاه، اردبیل، قزوین، آذربایجان شرقی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کردستان ۱۷ استان ویژه این طرح هستند، چون ۸۱.۲ درصد تولید کشاورزی کشور در این استان‌ها است. براین اساس در استان اصفهان هم از مناطق اولویت‌دار در اجرای الگوی کشت شناخته‌شده است.
استانی که صنعت کشاورزی در آن با وسعت فراوانی در حال انجام است و از سویی هم با کم‌آبی شدیدی روبرو است. قطعاً مهم‌ترین نیاز اساسی کشاورزانش بحث مدیریت منابع آبی است وهمان گونه که مسوولان آن تا کید دارند سعی بر آن است با ایجاد نظارت درست بر روند توزیع صحیح منابع آبی در بخش‌های مختلف حوزه کشاورزی همچون باغداری، گلخانه‌ها، مرغداری‌ها، دام و طیور و زراعت حقابه آب موردنیاز آن‌ها تأمین شود.
کارشناسان بخش کشاورزی عنوان می‌کنند شیوه‌هایی چون بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری مثل قطره‌ای و تحت‌فشار به‌جای استفاده از روش‌های سنتی، تغییر الگوی کشت، با بهره‌گیری از بذرهای دارای مقاومت بیشتر در مناطق خشک و کم آب، ضرورت تصویب طرح جمع‌آوری آب باران در کشور... راهکارهایی هستند که می‌توان توسط آن‌ها درزمینه استفاده از منابع آبی برای بخش کشاورزی مدیریتی را فراهم نمود.
به‌ویژه که در چند دهه گذشته، با افزایش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در اغلب سفره‌های آب زیرزمینی، شرایط نامطلوبی ایجادشده است و به دلایلی چون نبود شبکه‌های آبیاری، ضعف مدیریت بهره‌برداری و نگهداری از تأسیسات آبی، بالا بودن تلفات آب در مراحل انتقال و همچنین توزیع و مصرف اگر بهره‌برداری مطلوبی از منابع آب سطحی در طرح‌های توسعه صورت نگیرد، مشکلات این بخش تشدید خواهد شد.
و حالا با توجه به معضل کم‌آبی این منطقه، بحث الگوی کشت به‌طورجدی در دستور کار قرارگرفته است و قرار است که با اجرای این طرح، به‌تدریج بخشی از مصائب کشاورزان آن در ارتباط با کم‌آبی مرتفع شود. قطعاً اجرای صحیح و کارشناسانه این طرح برای استانی چون اصفهان از اهمیت بالایی برخوردار است. به‌طوری‌که تأکید شده است نباید مسوولان استان اصفهان از این قافله عقب بمانند.
حذف تدریجی آب‌برها
باوجود اهمیت زیاد اجرای الگوی کشت در اصفهان، بر طبق اذعان نقد علی یکی از نمایندگان این استان به نظر می‌رسد که مدیریت استان و متخصصان حوزه کشاورزی هنوز برای ارائه مدل استانی الگو کشت وارد عمل نشده‌اند و تا الآن یک مدل قابل‌قبول یا یک اقدام نظام‌مند ملاحظه نشده است؛ فعلاً اقدامات جسته‌وگریخته است و هنوز یک مدل حساب‌شده تحت آمار و ارقام دارای توجیه ارائه نشده است. چه‌بسا کمیسیون کشاورزی و آب مجلس در اصلاح قانون توزیع عادلانه آب، حق آبه کشاورزان ضعیف دیده‌شده است و الگوی کشت ارائه‌شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی اصلاً به کار استان اصفهان نمی‌آید.
در همین زمینه اصغر رستمی معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد بیان می‌کند: الگوی کشتی که در هر منطقه به اجرا درمی‌آید متناسب با میزان منابع آبی و در راستای حذف کشت‌های آب بر و جایگزین کردن باکم آب‌برها است. وی می‌افزاید: کاهش سطح کشت گیاهان پر آب‌بر، حفظ باغات درجه‌یک در همه شهرستان‌ها و اصلاح باغات درجه‌دو و حذف باغات درجه سه که بازدهی ندارند و جایگزینی این کشت‌های پرآب بر با ارقامی که آب بری کمتری دارد ازجمله اهداف الگوی کشت است. وی تاکید می‌کند: از قبل از ابلاغ این طرح، فرهنگ‌سازی و آموزش اجرای الگوی کشت، توسط جهاد کشاورزی استان اصفهان در حد بسیار خوبی انجام‌گرفته بود و در حال حاضر در بسیاری از مناطق این طرح درحال‌توسعه است.
این مسوول تصریح می‌کند: طرح الگوی کشت برای کل شهرستان‌های شمال، جنوب، شرق و غرب استان اصفهان تعریف‌شده است همچنین اجرای آن برای اراضی دیم و آبی و باغات و در دهستان‌ها نیز موردنظر قرار دارد اما در صورت عدم تأمین آب به‌اندازه کافی و در زمان مناسب، اجرای این طرح با موانعی همراه خواهد بود.
وی در پاسخ به این پرسش که چه گیاهانی برای آب‌وهوای اصفهان مناسب است بیان می‌کند: درمجموع حذف گیاهان پر آب‌بر و جایگزین شدن با گیاهانی که با شرایط خاکی و اقلیمی منطقه سازگار هستند، توصیه‌شده است. غلات و گل‌رنگ در اولویت الگوی کشت مناطق کویری قرار دارد و کاشت پنبه هم در الگوی کشت پیشنهاد داده‌شده است.
این مسوول ادامه می‌دهد: کشت‌هایی هم که مربوط به فضای گلخانه‌ای است ازجمله موارد موردنظر بوده است اکنون نیز در استان اصفهان ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار به کشت گلخانه‌ای اختصاص دارد و با تخصیص تسهیلات سطح زیر کشت افزایش هم پیدا می‌کند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان خاطرنشان می‌کند: تاکنون در استان اصفهان باهدف اجرای الگوی کشت ۱۵ هزار هکتار انواع محصولات کم آب‌بر جایگزین محصولات پر آب بر شده است.
به‌علاوه بالغ‌بر ۱۳۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی، زراعی و باغی مجهز به سیستم‌های نوین آبیاری شده است.
الگوی کشت، بر زمین نماند
اجرای الگوی کشت از ضرورت‌های امروز است و در اینکه ما باید در سراسر کشور برای صرفه‌جویی و بهره‌وری بیشتر از آب مصرفی الگوی کشت را اجرایی کنیم تردیدی نیست؛ اما درحالی‌که وزارتخانه جهاد کشاورزی دولت فعلی با محدودیت کشت محصولات آب‌برو دریافت عوارض از محصولات جالیزی به دنبال اجرای الگوی کشت برآمده است، برخی از فعالان و کارشناسان براین باورند که مصوبه الگوی کشت تنها با ایجاد زیرساخت‌های لازم و حمایت‌های یارانه‌ای اجرا خواهد شد.
واضح آنکه دولت باید برای موفقیت در اجرای این طرح، تأمین بودجه و جبران خسارات کشاورزان را در دستور کار خود قرار دهد.
در غیر این صورت این مصوبه همان‌گونه که در طول سال‌های گذشته نیز به دلیل فراهم نبودن مقدمات لازم در حد یک شعار باقی‌مانده بود. اکنون هم با موفقیت روبرو نخواهد بود.
چه‌بسا اجرای مصوبه الگوی کشت جراحی بزرگی است که قرار است در بخش کشاورزی روی دهد و نیازمند حمایت‌ها و مشوق‌ها لازم است وگرنه همانند گذشته بر زمین می‌ماند.
