جریان هوای خوب
صنعت تهویه ایران در سال‌های اخیر چه مسیری را پیموده است؟
تاریخچه صنعت تهویه در ایران
گفته می‌شود که سابقه صنعت تهویه در ایران به صورت سنتی به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. پیشینیان ما روش‌هایی را برای برودت ابداع کرده بودند که هم‌اکنون نیز در مناطقی از ایران وجود دارد؛ اما قدمت این صنعت به صورت صنعتی در کشورمان بیش از ۷۰ سال است. صنعت تهویه مطبوع به لحاظ ساختاری جزو قدیمی‌ترین صنایع توسعه‌یافته در داخل کشور به حساب می‌آید. صنعتی که هم‌اکنون زیرمجموعه صنعت تاسیسات محسوب می‌شود.
در سال‌های اخیر صنعت تاسیسات و تهویه مطبوع ایران روزهای مفیدی را پشت سر گذاشت. صنعتگران این حوزه می‌گویند در چند سال گذشته در تولید انواع چیلر از جمله چیلر جذبی، چیلر تراکمی و مینی‌چیلر و فن‌کویل در داخل کشور به خودکفایی کامل رسیده‌ایم. ولی در همین ایام هم مشکلی وجود داشت و آن امکان‌پذیر نبودن تست ظرفیت دستگاه‌های مختلف در صنعت تهویه مطبوع و استانداردهای متفاوت بود.
با وجود تحریم‌ها، سختی تولید، نبود سرمایه‌گذار، بازار پرتلاطم و آینده نامطمئن در حوزه اقتصادی تهیه محصولات صنعت تهویه به خوبی انجام شده و محصولات مهمی به بازار عرضه شده است که توانسته نیاز مخاطبان این حوزه را برطرف کند. این اتفاق طوری رخ داد که این مخاطبان را از محصولات مشابه خارجی‌اش بی‌نیاز کرد.
هواساز
با شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا، بازار تولیدکنندگان هواساز یا هوارسان پررونق بود. از آغاز دوران کرونا و قرنطینه‌ها نیاز به دستگاه‌های هواساز احساس شد و مخاطبان خواهان دسترسی راحت برای خرید این دستگاه‌ها شدند. همچنین بر اساس گزارش‌ها بودجه زیادی به پروژه‌های داروسازی و بیمارستانی اختصاص یافت و فشار و عزم جدی برای اتمام آنها در سطح کشور روی داد. این موضوع باعث شد تا بازگشت سرمایه در این حوزه صورت بگیرد و برای تولیدکنندگان سود قابل توجهی به همراه داشت. البته در این میان متاسفانه ایراداتی هم وجود داشت که منتقدان صنعت تهویه به آن اشاره کرده‌اند.
چیلر
تولید چیلر در ایران را هم کارخانه‌های قدیمی بر عهده دارند و هم شرکت‌های جوان‌تر به عنوان نیروی تازه‌نفس اما گاهی گمنام پا به عرصه رقابت گذاشته‌اند. در همین سال‌های اخیر یعنی حدود یک تا چهار سال گذشته تعداد شرکت‌های نوپا کم نبوده است. اما در این بین نکته‌ای وجود داشت و آن قیمت‌های بسیار بالای برخی شرکت‌ها بود که نشان از هزینه‌های عملیاتی بسیار بالا می‌داد. این موضوع نیاز مبرم به بازنگری مدیریتی در زنجیره تامین یا ساختار منابع انسانی یا سیستم توزیع و نمایندگی را محسوس می‌کرد. در مناقصه‌ای با مشخصات فنی کاملاً یکسان از نظر ظرفیت دستگاه، مدل کمپرسور، سایز و ضخامت لوله مسی و... شاهد رنج قیمتی بین یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان تا سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بوده‌ایم که نشان از سردرگمی مدیریتی بسیاری از تولیدکنندگان یا وجود فساد گسترده در روند تامین کالا و پرداخت‌های خارج از قرارداد دارد.
مینی چیلرها
در همین سال‌ها در تولید مینی چیلر و چیلر تراکمی هوا خنک و چیلر تراکمی آب خنک در هر کوی و برزن و کارگاه شاهد تولید اقلام مورد نیاز بوده‌ایم. برای همین امر است که اخذ استانداردهای مربوطه و به‌خصوص تست‌های ظرفیت را از واجبات این صنعت می‌دانیم. کارشناسان بارها اعلام کردند که امید دارند سازمان استاندارد در صد سال آینده فکری به حال این مشکل کند. در تولید چیلر جذبی هم شاهد اتفاقات نو بوده‌ایم. باید در اینجا اشاره کرد که در خصوص این حوزه نیز متاسفانه امکانات تست ظرفیتی مشاهده نشد. شرکتی هنوز ادعای تولید چیلرهای سانتریفیوژ از هر نوعی از جمله چیلر سانتریفیوژ توربوکر را در ایران ندارد.
BMS و اقلام کنترلی
در این بازه زمانی و در این بازار به مراتب شاهد ثبات بیشتری چه در تامین اقلام مورد نیاز و چه در زمینه نیاز و مصرف بازار بوده‌ایم. شرکت‌های قدیمی به فعالیت و رقابت پرقدرت در صنعت BMS ادامه دادند. در تجهیزات میدانی و تولید ترموستات فن‌کویل شاهد تحرکات بسیاری در داخل بوده‌ایم، ولی کماکان تولیدکنندگان داخل توانایی تامین نیازهای گوناگون پروژه‌ها را ندارند که دلیل اصلی فراتر از امکانات تولید بلکه مباحث مجوزهای جهانی اتصال به پروتکل‌های مورد نیاز و... است.
فن‌کویل و داکت اسپلیت
شاید تعجب‌آور باشد که این دو گزینه کنار هم قرار گرفته، ولی در هر صورت یونیت داخلی دستگاه داکت‌اسپلیت و فن‌کویل از نظر تولید پیچیدگی‌های یکسانی دارند. تولیدکنندگان بسیاری در زمینه فن‌کویل دست به کار شدند. در خصوص داکت اسپلیت اوضاع بازار بسیار جالب و پیچیده است. در میان برندهای ایرانی با برندهای ژاپنی پیوندی در بازار صورت گرفته است. همزمان با این شرایط تولید یونیت داخلی در کشور و واردات یونیت بیرونی از طریق مرز بانه و به صورت قاچاق همگی مایه تعجب و تاسف شده است. در خصوص سیستم VRF هم امید است که در سال‌های آتی گشایشی ایجاد شود.
سیاستگذار و صنعت تهویه
به گفته صنعتگران این حوزه مهم‌ترین چالش پیش‌روی صنعت تهویه مطبوع، نوع نگاه دولت به تولیدکنندگان داخلی است که در بخش‌های مختلف خود را نشان می‌دهد. کشورهای موفق دنیا هیچ‌گاه بازارهای داخلی خود را کاملاً در اختیار تولیدکنندگان خارجی قرار نمی‌دهند. هرچند رقبای خارجی نیز با تعرفه‌های مناسب باید در بازار داخلی حضور داشته باشند تا رقابت شکل بگیرد و باعث پیشرفت صنایع داخلی شود، ولی آنچه امروز شاهد آن هستیم جولان شرکت‌های خارجی در بازار داخلی با وجود محصولات داخلی باکیفیت در صنعت تهویه مطبوع است. متاسفانه سودی که واردات این محصولات و تجهیزات برای دولت دارد باعث شده حمایت کافی را از محصولات داخلی نداشته باشد.
شرکت‌های تهویه ایرانی که کالای خود را ضمانت می‌کنند توان رقابت با بسیاری از برندهای خارجی را دارند و اگر دولت حمایت کند زمینه صادرات و ارزآوری بسیار زیادی در این صنعت وجود دارد به این ترتیب با حمایت دولت و مردم می‌توان صنعت تهویه را به عنوان سرآمد صنعت‌های بومی و افتخار ملی در منطقه معرفی کرد. به‌رغم سابقه این صنعت، برخی کارشناسان این حوزه می‌گویند متاسفانه در طول سال‌های گذشته این صنعت مهم کشور مورد توجه چندانی قرار نگرفته است و کم‌توجهی باعث شده صنعت تهویه مطبوع نتواند به جایگاه شایسته‌ای که باید، دست یابد. این کم‌توجهی‌ها در کشور باعث شده در سال‌های اخیر محصولات وارداتی به سرعت جای تولیدات باکیفیت شرکت‌های داخلی را بگیرد و صنعت تهویه مطبوع کشور که به لحاظ دانشی جزو پیشروترین صنایع کشور بوده در وضعیت سختی گرفتار شود.
قاچاق و صنعت تهویه
قاچاق نه‌تنها باعث می‌شود مشتریان به خاطر نام خارجی به کالای ایرانی اعتماد نکنند بلکه عدم صحت و واقعیت کالا (جنس تقلبی) و عدم کارایی واقعی و عدم ضمانت دستگاه باعث می‌شود اعتماد و اقبال نسبت به تهویه مطبوع از بین برود و این برای بازار کار تهویه، کارگر ایرانی، شرکت تولیدی ایرانی و تمام مردم ایران بسیار خطرناک است که اعتماد مشتری به دلیل جنس قاچاق و بی‌کیفیت وارداتی نسبت به کالای اصیل تولید داخل از بین برود.
مشکلات تولیدکنندگان تهویه با شهرک‌های صنعتی
صنعتگران این حوزه در مناطقی که به اصطلاح لکه‌های صنعتی نامیده می‌شوند مشغول فعالیت هستند که علاوه بر پرداخت مالیات ارزش افزوده مبلغ دو درصد هم به عنوان هزینه شهرداری پرداخت می‌کنند؛ اما آنها عقیده دارند که کوچک‌ترین بهره‌ای از خدمات شهری نمی‌برند و در جمع‌آوری پسماند، تردد در خیابان به‌ویژه در روزهای بارانی و حمل بار خود بسیار دچار مشکل هستند. معضل دیگری که با آن مواجه هستند بحث تامین امنیت است به صورتی که با وجود نگهبان و دوربین مدار بسته باز هم سارقان به راحتی به شرکت‌های آنان تعرض می‌کنند.
سوءاستفاده‌های ناشی از عدم نظارت‌های لازم
اسدالله امینی یکی از تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران می‌گوید سازمان توسعه تجارت نظارت لازم بر تقاضاهای ثبت سفارش‌ها را ندارد و شاید هم اصلاً علاقه‌ای به این کار ندارد. وی ادامه می‌دهد که متاسفانه در مناقصه‌ها برخی تولیدکننده‌نماها برنده شده و برای تامین بخش اعظم قطعات که امکان ساخت داخل دارند، مبادرت به ثبت سفارش می‌کنند و عوامل سازمان هم با درخواست آنها موافقت می‌کنند.
گویا درخواست کتبی انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران از گمرک برای جلوگیری از صدور مجوز ترخیص این قطعات هم به جایی نرسید. این حرکات، ضربات جبران‌ناپذیری بر قطعه‌سازان و اساساً فرهنگ قطعه‌سازی کشور وارد خواهد آورد. همچنین گفته شده است که در برخی مناقصه‌های دستگاه‌های دولتی، برخی دلالان صرفاً با داشتن پروانه بهره‌برداری که متاسفانه خرید و فروش آن در بازار رواج دارد وارد معامله شده و پس از برنده شدن، محصولات خارجی را بدون نام و نشان از طریق مناطق آزاد وارد کرده و لوگوی خود را بر آن زده و به عنوان کالای ایرانی به دستگاه‌های دولتی تحمیل می‌کنند که نیازمند دقت و نظارت مدیران دولتی در این زمینه است. انجمن ما برای خنثی‌سازی این ترفندها و شناسایی دلالان، بارها آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با سازمان‌های دولتی اعلام کرده است، اما متاسفانه کمترین توجهی به این پیشنهاد از سوی دستگاه‌ها نشده است که نیازمند عزم ملی برای این کار است.
همکاری صنعت تهویه با صنعت ساختمان
صنعت تهویه با صنعت ساختمان در ارتباط است. قطعاً در حوزه صنعت ساختمان موارد و مشکلات متعددی وجود دارد که بر حوزه‌های تخصصی تهویه مطبوع اثر می‌گذارد. متصدیان حوزه ساختمان با متخصصان حوزه تهویه رابطه تنگاتنگ و مهمی دارند که باید نیازهای یکدیگر را برطرف کنند. در حوزه تهویه با مسائلی دست‌به‌گریبان هستیم که بخشی از این مسائل مربوط به مشکلاتی است که در سازمان نظام مهندسی به وجود آمده است.
قطعی مکرر برق و تولید سیستم‌های تهویه مطبوع
یکی از مهم‌ترین مشکلات صنعتگران حوزه تهویه مطبوع به قطعی مکرر برق بازمی‌گردد. در حوزه صنایع نیز مانند صنعت ساختمان مسائل و مشکلات بسیار زیاد است. قطعی برق در شهرک‌های صنعتی مشکلات زیادی را برای صنایع ایجاد کرده و منجر به بروز اختلال در روند تولید داخلی شده است.
صنعت تهویه مطبوع و آتش‌نشانی
به دلیل ایمنی و مهندسی حریق، این حوزه به سازمان آتش‌نشانی هم ارتباط پیدا می‌کند. شنیده‌ها حاکی از آن است که سازمان نظام مهندسی در تلاش است که سازمان آتش‌نشانی را به سمت خود ببرد. اگر این اتفاق بیفتد مشکلاتی در این زمینه وجود خواهد داشت. برگزاری انتخابات سازمان نظام مهندسی برای شرکت‌های عضو انجمن ایمنی و شرکت‌هایی که در این صنعت فعالیت می‌کنند، موضوعی است که اهمیت دارد. چون ایمنی مستقیماً با جان افراد سروکار دارد. بخش زیادی از تلفات حریق براثر استنشاق دود اتفاق می‌افتد. یکی از کارشناسان این حوزه درباره این موضوع گفته است: مهندس مشاور، تولیدکننده یا سازنده‌ای که با وجود آگاهی از این موضوع که این سیستم‌ها در زمان حریق عملکرد ندارد، با هر نوع فریبکاری اصرار بر واردات، طراحی و نصب آنها دارد؛ باید بداند درنهایت یک مجتمع تجاری که ساخته می‌شود؛ مورد کاربرد ما و خانواده‌هایمان قرار می‌گیرد و در صورت حضور در این ساختمان‌ها ایمنی همه به خطر می‌افتد. پدیده آتش‌سوزی ممکن است در هر نقطه‌ای از دنیا اتفاق بیفتد، اما مساله اصلی این است که در حین وقوع آتش‌سوزی، ساختمان چه عملکردی در برابر آتش‌سوزی داشته باشد و اطفای حریق صورت بگیرد و دودهای ایجادشده در اثر حریق، مدیریت و کنترل شود که تلفاتی به دنبال نداشته باشد. متاسفانه این موارد در ساختمان‌ها لحاظ نشده و امیدواریم در دوره جدید این مسائل مورد توجه جدی قرار بگیرد.
