پیش به سوی استاندارد
چرا به روش‌های اصولی در طراحی و اجرای تاسیسات نیاز داریم؟
استانداردها و روش‌های طراحی
اولین بخش مورد نظر مربوط به استانداردها و روش‌های طراحی است که باید مدنظر قرار گیرد. البته بخش قابل توجهی از این استانداردها و روش‌های طراحی مطرح‌شده در مباحث بیست‌ودوگانه مقررات ملی ساختمان ایران گنجانده شده‌اند و اجرای آنها هم الزامی است. به جز این موارد که الزامی بودن آن ضروری است، موضوعاتی هم وجود دارد که در مباحث مقررات ملی ساختمان ایران گنجانده نشده‌اند. در این زمینه راهکار چیست؟ راهکار این است که باید به کتب معتبر و مرجع‌های فنی بین‌المللی مراجعه کرد.
استانداردها و روش‌های اجرایی
موضوع دومی که در بحث استاندارد باید مورد توجه قرار گیرد، مربوط به استانداردها و روش‌های اجرایی است. در این موضوع راه مشخص است. خوشبختانه نظام فنی و اجرایی صنعت ساختمان که بیش از ۶۰ سال تجربه را پشت سر گذاشته، اکنون توانسته است، آرشیو کاملی از شیوه‌های اجرایی، جزئیات اجرایی و مواردی از این دست را فراهم آورد. این آرشیو می‌تواند به عنوان چراغ راه مورد استفاده مجریان و دست‌اندرکاران صنعت ساختمان قرار گیرد.
استانداردهای ساخت و آزمایش تجهیزات
موضوع سومی که باید مدنظر قرار گیرد، به مباحث مربوط به استانداردهای ساخت و آزمایش تجهیزات برمی‌گردد. متاسفانه در این بخش مشکلات و کمبودهای فراوانی وجود دارد. مشکلاتی مانند اینکه هنوز استاندارد تدوین نشده است، استاندارد تدوین‌شده هنوز اجباری نشده است. در کنار این موارد می‌توان به نبود امکانات و تجهیزات لازم برای ساخت استاندارد در صنعت کشور اشاره کرد. ضمن اینکه هنوز امکان آزمایش تجهیزات ساخته‌شده و راستی‌آزمایی ادعاهای سازندگان هم وجود ندارد. آنچه بیش از همه در این بحث اهمیت داشته و می‌تواند تا حدودی مشکلات مربوط به فرآیند ساخت را مشخص کند، وجود امکانات و دانش آزمایش تجهیزات ساخته‌شده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که متاسفانه در بسیاری از موارد برای آزمایش این تجهیزات افزون بر اینکه آزمایشگاه همکار (اکرودیته) وجود ندارد، سازمان استاندارد نیز چنین تجهیزاتی را در اختیار ندارد. به عنوان مثال برای آزمایش فن‌کویل و میزان هوادهی، ظرفیت کویل گرمایی و سرمایی، فشار خروجی فن دستگاه و مواردی از این دست هنوز امکانات مورد نیاز در داخل کشور وجود ندارد. تقریباً مشابه همین مشکل در مورد دستگاه‌های چیلر هوا خنک نیز وجود دارد. عدم امکان برای انجام آزمایش‌های مورد نیاز موجب می‌شود که نتوانیم مشکلات و کمبودهای بخش ساخت را بشناسیم و در جهت بهبود آنها گام برداریم. ضمن اینکه باعث می‌شود تولیدکنندگان زیرپله‌ای و خلق‌الساعه هم فرصت بیشتری برای فعالیت داشته باشند. تولیدکنندگانی که تجربه کافی ندارند و تولیداتشان را با کیفیت پایین تولید در اختیار مشتریان قرار می‌دهند. تولیدات تولیدکنندگان زیرپله‌ای و خلق‌الساعه معمولاً عملکرد مناسبی ندارد ضمن اینکه مصرف انرژی آنها هم بیشتر از مقادیر متداول است. خوشبختانه در راستای تدوین و به‌روزرسانی این نوع استانداردها فعالیت‌هایی آغاز شده است، به عنوان مثال استاندارد مربوط به تعیین ظرفیت دستگاه‌های فن‌کویل در کمیته‌ای با ریاست سرکار خانم مهندس قزلباش از سازمان ملی استاندارد ایران در حال تدوین است. اکنون این امیدواری وجود دارد که با همکاری دست‌اندرکاران صنعت تجهیزات تاسیساتی بتوان استانداردهای مرتبط با این حوزه را نیز تهیه و تدوین کرد.
استانداردها و دستورالعمل‌های بهره‌برداری
موضوع چهارم مربوط به استانداردها و دستورالعمل‌های بهره‌برداری است. متاسفانه در این بخش مشکلاتی جدی وجود دارد. تاکنون روال به این صورت بوده که نتیجه تمام زحماتی که تیم طراحی یک پروژه می‌کشد به همراه تلاش‌هایی که بخش تدارکات برای فراهم آوردن مصالح و تجهیزات استاندارد متقبل می‌شود افزون بر زحماتی که مجری باصلاحیت برای اجرای تاسیسات متحمل می‌شود در نهایت به دست تیم بهره‌بردار سپرده می‌شود. در بسیاری از موارد انتخاب صورت‌گرفته درباره بهره‌برداری تاسیسات یک پروژه، مبتنی بر عامل قیمت انجام می‌شود. تبعات چنین رویکردی چیست؟ این امر منجر به آن می‌شود که مسوولیت بهره‌برداری به عهده افراد یا شرکت‌های فاقد تجربه کافی واگذار شود. نتیجه چنین روندی چه می‌شود؟ نتیجه کار در بسیاری از مواقع این است که عدم مهارت و دانش کافی در این زمینه باعث استهلاک و فرسودگی دستگاه‌ها و نیز عدم تامین شرایط مناسب شود. یکی از مهم‌ترین کمبودها در بخش بهره‌برداری، عدم انجام فرآیند آزمایش، تنظیم و متعادل‌سازی سیستم‌های تاسیساتی است که اختصاراً با TAB نمایش داده می‌شود. جالب است بدانیم که الزام به اجرای این فرآیند بیش از ۳۰ سال است که در دستورالعمل‌های داخل کشور نیز توصیه و حتی اجباری شده است. با این حال در عرصه اجرا بسیار ضعیف عمل شده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که شاید در کمتر از پنج درصد پروژه‌ها به‌صورت کلی یا حتی به‌صورت ناقص اجرا شده است.
جمع‌بندی
بی‌توجهی به روش‌های اصولی در طراحی و اجرای تاسیسات و نیز ساخت تجهیزات و بهره‌برداری از آنها جزو معضلاتی است که گرچه همواره وجود داشته ولی در سالیان اخیر بیشتر خود را نشان داده است و اکنون موضوع بخش قابل توجهی از دعاوی بین سازندگان تجهیزات، سازندگان ساختمان و مالکان و نیز پرونده‌هاست. پرونده‌هایی که به من و سایر کارشناسان رسمی تاسیسات ساختمان ارجاع داده می‌شود. در نتیجه ضروری است که زمینه‌های لازم برای برقراری روش‌های اصولی در طراحی و اجرای تاسیسات و نیز ساخت تجهیزات و بهره‌برداری از آنها مورد توجه قرار گیرد.
