عوامل موثر در بهره‌وری در مزارع پرورش طیور
ضایعات در مرحله تولید
تلفات در کشور ما چه در جوجه‌های گوشتی و چه در جوجه‌های تخمی متاسفانه بیش از ارقام استاندارد است؛ به‌طوری‌که طبق مدارک موجود و همچنین مطالعات انجام‌شده، حد متوسط تلفات درمورد نژادهای تخمی در هنگام پرورش ۱۲درصد و در دوره تخم‌گذاری ۱۸درصد و مجموعا ۳۰درصد ذکرشده است. به این ترتیب رقم تلفات در گله‌های تخمی در کشور ما دو برابر استاندارد است. درمورد گله‌های گوشتی نیز این صادق است و طبق آمار نیمه‌رسمی تلفات در جوجه‌های گوشتی حدود ۱۰-۷ در صد است.
هزینه سرانه مربوط به کارگر
معمولا نگهداری جوجه در هفته‌های اول مشکل‌تر بوده و احتیاج به‌دقت، مراقبت و کار بیشتری دارد؛ درصورتی‌که در سنین بالاتر نگهداری جوجه احتیاج به‌دقت و کار کمتری دارد. از طرفی چون با پرورش جوجه‌کبابی در سنین بالاتر تعداد کمتری سری در سال می‌توان نگه‌داشت، ازاین‌رو ازنظر عملیات ورود جوجه یک‌روزه و همچنین ارسال جوجه‌های گوشتی به بازار تعداد دفعات ضدعفونی کردن لانه احتیاج به کار کمتری خواهد داشت؛ درنتیجه میزان کار در واحد تولید کمتر شده و سبب کاهش هزینه سرانه مربوط به کارگر می‌شود.
هزینه مربوط به سوخت
معمولا در پنج هفته اول احتیاج به حرارت مصنوعی است؛ درصورتی‌که در سنین بالاتر مخارج مربوط به سوخت حذف می‌شود. ازاین‌رو هرچه جوجه‌های سنین پایین و کم‌وزن به بازار ارسال شود، هزینه سرانه و مصرف سوخت بیشتری می‌خواهد تا زمانی که جوجه در سنین بالاتر و در وزن بالاتر به بازار ارسال شود؛ زیرا در مدت اضافی نگهداری احتیاج به هزینه مربوط به سوخت نیست.
هزینه‌های مربوط به واکسیناسیون، دارو و تلفات
با توجه به اینکه دو نوبت واکسیناسیون علیه بیماری نیوکاسل برای جوجه‌های گوشتی توصیه می‌شود و این دو نوبت نیز در سنین پایین است، از این رو مخارج واکسیناسیون و دارو در جوجه‌های با وزن کمتر و جوجه‌های با وزن بیشتر یکسان خواهد بود. درنتیجه هزینه سرانه واکسیناسیون در واحد وزن در جوجه‌های سنگین‌تر ارزان‌تر تمام می‌شود. ازنظر تلفات نیز طبق مطالعات انجام‌شده، اغلب تلفات در جوجه‌های گوشتی در چند هفته اول زندگی است. ازاین‌رو به‌طورکلی در واحد وزن درصد تلفات در جوجه گوشتی سنگین کمتر از جوجه‌کبابی‌های سبک‌تر است.
مخارج مربوط به بستر جوجه‌ها
چون برای هر سری جوجه معمولا فقط یک‌بار از بستر استفاده می‌شود، ازاین‌رو مخارج مربوط به بستر در جوجه‌های سبک و سنگین یکسان است. به این ترتیب هزینه سرانه مربوط به بستر برای تولید یک کیلو گوشت در جوجه‌های سنگین به‌مراتب ارزان‌تر از جوجه‌های سبک‌وزن است.
هزینه مربوط به غذا
راندمان تبدیل غذا به گوشت هر چه سن جوجه بیشتر می‌شود کمتر می‌شود؛ ولی این کاهش راندمان به حدی نیست که ازنظر اقتصادی به‌صرفه نباشد این امر البته بسته به نژاد، نوع غذا و طرز غذا دادن فرق می‌کند. معمولا چون در سنین بالاتر ازنظر کیفیت تغییراتی در جیره غذایی داده می‌شود و درصد پروتئین کاهش می‌یابد، جیره غذایی ارزان‌تر تمام می‌شود. ازاین‌رو تا حدی ارزان تمام شدن جیره غذایی کاهش راندمان غذایی را جبران می‌کند. ازاین‌رو هر چه وزن جوجه‌های گوشتی ارسال‌شده به بازار بیشتر نزدیک به وزن استاندارد (۱۷۰۰ گرم) باشد، احتیاج کمتری به جوجه یک‌روزه و سوخت و بستر و دارو و واکسن و کار است و برعکس چنانچه این مساله رعایت نشود، ضایعات مواد مزبور بیشتر خواهد بود.
ضایعات در مرحله بهره‌برداری
در مورد جوجه گوشتی این مرحله شامل کشتار بسته‌بندی و عرضه به بازار و در صورت لزوم ذخیره کردن در سردخانه است و در مورد مرغ تخم‌گذار شامل جمع‌آوری تخم‌مرغ‌ها، درجه‌بندی کردن و عرضه به بازار است. ضایعاتی که در این مرحله وجود دارد، به این قرار است:
ضایعات مربوط به شکستن تخم‌مرغ
طبق مطالعات انجام‌شده در حدود ۳/ ۷ درصد از کل تخم‌مرغ تولیدشده دچار شکستگی شده و غیرقابل‌مصرف می‌شود. به این ترتیب که ۶/ ۳درصد در مزرعه و ۷/ ۳درصد در هنگام درجه‌بندی کردن و حمل‌ونقل و فرستادن به بازار می‌شکند. مطالعات مقدماتی در ایران نشان می‌دهد که شکستگی تخم‌مرغ در ایران بیش از ۱۰درصد است که قسمتی از آن بر اثر نازک بودن پوسته تخم‌مرغ‌های تولیدشده و قسمت اعظم آن بر اثر غلط بودن وضع مارکتینگ است. علت نازک بودن پوسته تخم‌مرغ‌ها را در ایران می‌توان به علت گرمای محیطی و تغذیه نامناسب ازنظر میزان کلسیم و فسفر و بالاخره شرایط نگهداری و ساختمان لانه دانست.
کم شدن بازده غذا در اثر حرارت
بهترین حرارت برای مرغ‌ها در حدود ۱۸-۱۵ درجه است. بالا رفتن حرارت و پایین آمدن آن هر دو سبب کاهش راندمان غذا می‌شود. بالا رفتن حرارت از میزان مناسب ذکرشده بیشتر در کاهش راندمان غذا اثر دارد. تجربه نشان داده است که هرچقدر درجه حرارت محیطی بالا می‌رود میزان خوردن غذا و همچنین ضریب تبدیل آن به بهره کاهش می‌یابد. علت این امر این است که ازنظر فیزیولوژیکی مرغ تا زمانی که احتیاجاتش ازنظر انرژی تامین نشده باشد از خوردن دست نمی‌کشد.
بنابراین اگر هوا گرم باشد چون انرژی مورداحتیاج طیور کم است، بنابراین مرغ غذای کمتری می‌خورد و چون در مقدار غذای خورده‌شده مقدار کافی پروتئین و سایر مواد غذایی موجود نیست، لذا احتیاجات مرغ کاملا تامین نمی‌شود و میزان محصول کاهش می‌یابد. عکس این امر در مورد کاهش حرارت مشاهده می‌شود. ازاین‌رو برای رفع این اشکال باید دو فرمول غذای طیور در زمستان و تابستان داده شود تا از نظر ضریب تبدیل غذایی اختلال به‌وجود نیاید. به این جهت معمولا جیره مرغ‌های تخمی در تابستان باید پروتئین بیشتر و انرژی کمتر و در زمستان پروتئین کمتر و انرژی بیشتر داشته باشد.
