شفافیت اطلاعاتی روزنه فساد را می‌بندد

با گذر زمان طی صدسال اخیر، فناوری نقش ویژه‌ای در زندگی انسان‌ها پیداکرده است به‌طوری‌که امروزه یکی از ابزارهای ضروری برای فعالیت‌های اقتصادی، فناوری اطلاعات و ارتباطات یا به‌اختصار ICT است.

فناوری اطلاعات که به‌طورکلی شامل جمع‌آوری، سازمان‌دهی، ذخیره‌سازی و انتشار اطلاعات اعم از صوت، تصویر، متن یا ارقام است، تحت تاثیر چهار رکن اساسی انسان، ماشین، سازمان و اطلاعات است که تعاملشان با یکدیگر رشد و توسعه اقتصادی را به دنبال دارد. اگر بخواهیم چگونگی تاثیر فناوری اطلاعات بر رشد اقتصادی را بررسی کنیم، باید به چند نکته توجه کرد. اول اینکه فناوری سرعت گردش اطلاعات بین افراد را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر فناوری اطلاعات به دلیل افزایش دسترسی‌پذیری به علوم مختلف و روش‌های تولیدی یا به‌بیان‌دیگر تسهیل فرآیند تحقیق و توسعه، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد. هزینه کاسته شده نیز به سهم خود درجه ناکارآمدی و عدم اطمینان در فرآیند اقتصادی را کاهش می‌دهد.

مزیت دیگر استفاده از فناوری اطلاعات، حذف یا نهایتا کاهش محدودیت‌های ناشی از زمان و مکان است. همین مزیت باعث می‌شود انتقال اطلاعات میان خریداران و فروشندگان افزایش یابد و محدوده معاملات از مرزهای جغرافیایی کشورها نیز فراتر رود.

استفاده از چنین فناوری‌هایی باعث می‌شود فعالان اقتصادی برتری یا ضعف خود در اقتصاد را راحت‌تر درک کنند، شفافیت در بازار افزایش یابد و تقاضای فردی برای دسترسی آسان‌تر به اطلاعات بیشتر شود.

مطالعه‌ای درباره کشور مصر و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس نشان می‌دهد فناوری اطلاعات در بیشتر موارد همبستگی مثبتی با رشد اقتصادی دارد. بر اساس این پژوهش فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد اقتصادی کشور مصر و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس تاثیر مثبت و معناداری دارد ولی معناداری آن با ابهام روبه‌رو است.

پژوهش عصاری و آقایی خوندایی در بررسی تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر رشد اقتصادی کشورهای عضو اوپک که در آن از داده‌های سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و ارتباطات، سرمایه‌گذاری ناخالص داخلی، نیروی کار، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و درآمدهای نفتی استفاده‌شده است، نشان‌دهنده وجود روابط معنادار و مثبتی میان رشد اقتصادی و فناوری اطلاعات و ارتباطات است. به‌طورکلی می‌توان تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر توسعه و رشد اقتصادی را از جنبه عرضه و تقاضا بررسی کرد. وجود فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث افزایش تقاضا برای محصولات و خدمات جدید می‌شود. از سوی دیگر رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات و مهارت‌های مرتبط با آن باعث افزایش کارایی عوامل تولید در فعالیت‌های اقتصادی می‌شود.

جایگاه فناوری اطلاعاتی در ایران و جهان

به‌طور اجمالی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات بر بهره‌وری و رشد اقتصاد در طرف عرضه در کنار عوامل مکملی مانند سازمان‌دهی و تجربه مدیریتی، سازمان‌دهی بخشی و قانون‌گذاری، ساختار اقتصادی، سیاست‌های دولت و سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی، تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌عنوان نهاده در طرف عرضه اقتصاد در کنار سایر نهاده‌ها به‌صورت سرمایه وارد می‌شود و باعث بهبود فرآیند تولید از طریق تعمیق سرمایه، پیشرفت فناوری و کیفیت نیروی کار می‌شود و ستانده آن افزایش ارزش‌افزوده در سه سطح بنگاه، بخش و کشور است. این مهم درنهایت باعث افزایش بهره‌وری نیروی کار و مواد اولیه، سوددهی و رفاه مصرف‌کننده می‌شود.

اطلاعات موجود نشان می‌دهد سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد ایران و تولید ناخالص ملی تقریبا زیر یک درصد است درحالی‌که همین سهم در برخی کشورها از هفت درصد و گاهی از ۱۰ درصد نیز بیشتر است. سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص ملی ایران در سال ۲۰۲۰ برابر با ۶.۹ درصد بوده و این در حالی است که میانگین جهانی ۲۲.۵ درصد گزارش‌شده است.

شاید بتوان مهم‌ترین مزیت وجود و نهادینه شدن استفاده از فناوری اطلاعات پیشرفته در ایران را افزایش شفافیت اطلاعاتی، دقت در پردازش داده‌ها و کاهش فساد سامانمند دانست. افزایش شفافیت و سهولت در دسترسی به اطلاعات دقیق، یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در گزینش و اتخاذ تصمیمات راهبردی، چه در مقیاس کلان کشور و چه در سطح بنگاه‌های اقتصادی، است بنابراین لازم است علاوه بر تامین فناوری‌های پیشرفته اطلاعات، آموزش و فرهنگ‌سازی مناسب جهت استفاده حداکثری از این سیستم در کشور اجرایی شود. با توجه سهم اقتصاد دیجیتال در نظام‌های پیشرفته اقتصادی، بدیهی است هرگونه غفلت در این خصوص، راه را برای ترمیم و توسعه اقتصادی دشوارتر خواهد کرد.