جایگاه معادن در اقتصاد ایران
بخش معادن و صنایع معدنی به دلیل دارا بودن ویژگی‌های زیر در اقتصاد ملی و روند پیشرفت کشور نقش تعیین‌کننده‌ای دارد:
تجدیدناپذیر بودن منابع و ذخایر معدن و بین نسلی بودن منابع معدنی.
انفال بودن منابع معدنی.
برخورداری ذخایر معدنی از ارزش ذاتی و قابلیت ارزش افزوده در آن.
سرمایه‌بر و پر ریسک بودن فعالیت‌های معدنی و صنایع معدنی.
قابلیت کمک به توسعه متوازن و محرومیت‌زدایی مناطق غیر برخوردار مستعد معدنی.
قابلیت ارزآوری و کمک به توسعه صادرات غیر نفتی.
قابلیت تامین نیازهای بخش گسترده‌ای از صنایع داخلی.
از طرفی میزان اشتغال در معادن و صنایع معدنی بر اساس تحقیقات کارگروه معدنی شهید خوشنویس در سال ۱۳۹۹ بیش از ۶۶۰ هزار نفر برآورد شده است. چشم‌اندازها برای کسانی که امروز وارد این عرصه می‌شوند روشن است، زیرا تخمین زده می‌شود هر شغل در معادن فلزی ۲.۸ شغل اضافی در سایر نقاط اقتصاد و در معادن غیر فلزی نیز ۲.۵ شغل اضافی ایجاد می‌کند.
اما در خصوص اقتصاد معدن ابتدا به سه آمار در خصوص اقتصاد معدنی می‌پردازیم، تفسیر ما از این آمار به عنوان جمع‌بندی بحث «جایگاه معادن در اقتصاد ایران» خواهد بود:
در ۱۰ ماهه اول سال ۱۴۰۰ میزان صادرات بخش معدن و صنایع معدنی از نظر ارزش ۸۴ درصد و از نظر وزنی ۹ درصد رشد داشته است. این افزایش بیشتر به دلیل افزایش قیمت مواد بوده است. ( منبع سایت توسعه تجارت ایران)
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران تحت عنوان «نرخ رشد اقتصادی شش ماه اول ۱۴۰۰» سهم بخش معادن از محصول ناخالص داخلی، نسبت به شش ماهه اول سال ۱۳۹۹ از ۲ درصد به ۱ درصد کاهش پیدا کرده است.
بررسی آمار اعلام شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در ۸ ماهه اول سال ۱۴۰۰ نشان‌دهنده وضعیت نامساعد تولید محصولات معدنی است. بطوریکه از میان محصولات منتخب معدنی ۵۸.۳ درصد محصولات افت تولید داشته‌اند و محصولاتی هم که رشد تولید را ثبت کردند، رشدی کمتر از ۲۵ درصد داشته‌اند که این امر نشان‌دهنده آن است که تولید معدنی‌ها در مدت زمان مورد بررسی افت قابل توجهی داشته است.
در جستجو آمار و ارقام مربوط به جایگاه معادن در اقتصاد ایران، متوجه پراکندگی و تنوع عجیب آمار در این حوزه خواهید شد، در بسیاری از موارد تفکیکی بین معادن و صنایع معدنی وجود ندارد که این خود گویای عدم توجه جدی به بخش معادن است.
در خصوص آمار ارائه شده، می‌توان نتیجه گرفت پتاسیل رشد در بخش معادن و صنایع معدنی بسیار بالا است. بازار مواد معدنی بازار رو به رشد بوده، کما اینکه ۹ درصد افزایش وزنی صادرات منجر به ۸۴ درصد آورده بیشتر شده است. اما برای رشد و رسیدن بخش معادن به جایگاه واقعی خود در اقتصاد ایران باید به واقعیات نگاه کرد، واقعیت سهم تنها ۱ درصدی معادن از محصول ناخالص داخلی است و ما باید به دنبال واکاوی دلایل افت ۵۸.۳ درصدی تولیدات منتخب معدنی مطابق آمار ۸ ماهه اول سال ۱۴۰۰ باشیم.
شرکت آلومینای ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
شرکت آلومینای ایران در حال حاضر تنها استفاده‌کننده بوکسیت متالورژیکی در ایران است، ذخایر این شرکت بیشتر از نوع دیاسپوری و بوهمیتی بوده که در ۵ استان کشور شامل خراسان شمالی، سمنان، یزد، کرمان و کهگیلویه و بویر احمد، مشغول معدنکاری است. مجموع اشتغال تنها در بخش معادن شرکت بیش از ۹۰۰ نفر مستقیم است. در حال حاضر شرکت آلومینای ایران دارای ۴۰ میلیون تن ذخیره قطعی و ۲۷ میلیون تن ذخیره قابل معدنکاری در معادن تحت مالکیت خود بوده و مصرف سالانه بوکسیت در شرکت ۸۴۰ هزار تن است.
بخش معادن شرکت در سال‌های اخیر در بخش اکتشاف اهتمام ویژه‌ای داشته است، چنانکه میانگین میزان اکتشافات مغزه‌گیری شرکت، از سالی میانگین ۳ هزار متر تا سال ۱۳۹۵ به سالی متوسط ۱۳ هزار متر از سال ۹۵ به بعد رسیده است. این جهش اکتشافی در ۵ سال اخیر منجر به افزایش ذخیره قطعی شرکت از ۱۰ میلیون تن به ۴۰ میلیون تن شده است. در بحث اکتشاف بوکسیت طرح اکتشاف سراسری بوکسیت در ایران از پروژه‌های بزرگ اکتشاف در سطح ایران است که توسط شرکت آلومینای ایران در حال اجرا است.
نوع اقتصاد ایران و شیوه برخورد و موانع موجود در بخش معادن همواره ما را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. چالش‌هایی مانند، تعطیلی معدن دارای پروانه بهره‌برداری تاش (شاهرود) در این مورد و موارد مشابه، گاهی از طرف برخی نمایندگان مجلس و یا ذی‌نفوذان سیاسی و در جهت جلب توجه عامه مردم تصمیماتی گرفته می‌شود که با روح تولید و روح اتحاد ملت منافات دارد.
عدم هم‌افزایی نهادهای دولتی و حمایتی بخش معدن و صنایع معدنی، سیاست‌گذاری‌های کوتاه‌مدت درون‌بخشی دولت و نوسانات اقتصادی، شکاف فناوری و فرسودگی ماشین‌آلات، ناکافی بودن اکتشافات و اطلاعات پایه در سطح کشور از دیگر چالش‌هایی است که بخش معادن با آن روبرو است.
اما نکته دیگر این است که فرصت‌های بی‌نظیری بر اساس چالش‌های پیش‌رو توسط بخش معادن شرکت آلومینای ایران خلق شده است. از جمله همکاری با بخش خصوصی معادن بوکسیت به‌طوری که بوکسیت تهیه شده از بخش خصوصی از ۲۹ هزار تن سال ۱۳۹۹ به ۸۵ هزار تن تا نیمه اول بهمن ۱۴۰۰ رسیده و حتی برنامه این است که در سال ۱۴۰۱ حداقل ۲۰ درصد خوراک بوکسیت از بخش خصوصی تهیه شود. همچنین با توجه به اینکه ذخایر زیادی از بوکسیت‌های کم عیار در ایران وجود دارد استفاده از روش‌های پرعیارسازی مانند واسطه سنگین و تکنولوژی سینترینگ جهت فرآوری این بوکسیت‌ها در دستور کار قرار گرفته است.
