فرصت طلایی
کرونا چه اثری بر اصلاح زنجیره توزیع غذا گذاشت؟
علاوه بر این تعطیلی کسب‌وکارها و کند شدن رشد اقتصادی کشورها در زمان شیوع کرونا موجب شد درآمد مردم کاهش داشته باشد و قدرت خرید آنها نیز از این مساله متاثر شود. در حال حاضر آمارهای متعددی از کاهش سرانه مصرف انواع مواد غذایی منتشر می‌شود که همگی گویای کاهش قدرت خرید مشتریان و کوچک شدن سفره‌های مردم است.
بنابراین کرونا سبب شد که بخشی از بازار غذا از دست برود. البته باید گفت که شیوع کرونا بخشی از این بازار ازدست‌رفته غذا را نیز ترمیم کرد. به عنوان مثال بسته‌های معیشتی و کمک‌های غذایی که در جریان شیوع کرونا از سمت نهادها و سازمان‌های مختلف در نظر گرفته شد تا بخشی از آسیب‌های کرونا به خانوارهای دهک‌های پایین را جبران کند، توانست بخشی از بازار ازدست‌رفته صنایع غذایی را ترمیم کند.
از سوی دیگر کرونا باعث شد بسیاری از نمایشگاه‌های مواد غذایی تعطیل شود. نمایشگاه‌هایی که فرصت‌های مهم بازاریابی برای فعالان این صنعت به‌شمار می‌آید و در عین حال باعث تعامل بین فعالان این صنعت و رونق سرمایه‌گذاری در این بخش می‌شد. این موضوع نیز یکی دیگر از آسیب‌های مهم کرونا به صنعت غذایی کشور به‌شمار می‌آید. نکته دیگر کاهش رفت‌و‌آمد هیات‌های تجاری و متخصصان صنعتی است که بازدید و سرکشی به خطوط تولید را به حاشیه برد و از این نظر کیفیت و کمیت تولید تحت تاثیر شیوع کرونا قرار گرفت.
تهدید دیگری که باید به عنوان تهدید کرونا برای صنایع غذایی از آن یاد کرد، ریسک بیشتر کرونا برای فعالان صنعت غذاست. همان‌طور که می‌دانید صنایع غذایی به دلیل اینکه جزو ضروری‌ترین و ابتدایی‌ترین نیازهای جامعه است، تعطیلی‌بردار نبود و در شرایط شیوع کرونا این صنعت بدون محدودیت و تعطیلی فعال بود و کارگران و پرسنل فعال در صنایع غذایی در بدترین مقاطع اوج‌گیری بیماری همچنان ناچار بودند در شیفت‌های کاری خود حاضر شوند. بنابراین کرونا یک تهدید جدی برای جان نیروی انسانی و متخصص فعال در این صنعت به‌شمار می‌آید.
در عین حال کرونا فرصت‌هایی در صنعت غذا ایجاد کرد که به نظر من فرصت‌های ایجادشده وزن بیشتری نسبت به تهدیدها داشتند. مهم‌ترین فرصتی که کرونا برای صنایع غذایی ایجاد کرد تغییر شیوه عرضه غذا و توزیع مواد غذایی در کشور است که این اتفاق در اقتصاد ایران اهمیت ویژه‌ای دارد. از این جهت که سیستم توزیع کالا در کشور سالیان دراز است که دچار ناکارآمدی‌ها و گرفتاری‌هایی است که مزمن شده‌اند اما شیوع کرونا به صورت ناخودآگاه باعث شد بخش مهمی از مشکلات توزیع غذا در ایران رفع شوند. علت این اتفاق آن است که شیوع بیماری موجب شد بخش زیادی از مردم به خریدهای آنلاین مواد غذایی رو بیاورند. گسترش خریدهای آنلاین مواد غذایی چند مزیت مهم دارد که به‌طور مختصر به آن اشاره می‌شود. نخستین مزیت این است که فروش آنلاین مدل به‌صرفه‌تر فروش است. از آن جهت که باعث کاهش رفت‌و‌آمد و ترافیک در سطح شهر می‌شود و باعث کاهش هزینه‌های فروشگاهی می‌شود و افرادی که قادر به خرید زمین یا اجاره مغازه نیستند می‌توانند با هزینه بسیار کمتری به حوزه توزیع کالا وارد شوند و اشتغال ایجاد شود. علاوه بر این فروش آنلاین مواد غذایی موجب کاهش هزینه‌های انبارداری هم برای تولیدکنندگان و هم توزیع‌کنندگان شده است.
ضمن اینکه پروسه فروش آنلاین پروسه شفافی است و امکان رصد و ردیابی آن به صورت دقیق‌تر وجود دارد. بنابراین شفافیت در بازار افزایش داشته و امکان نظارت بر آن بیشتر می‌شود.
از سوی دیگر این مدل خرید، امکان ارتباط بی‌واسطه مشتریان با تولیدکنندگان را فراهم می‌کند. این موضوع برای اقتصاد دلال‌محور ایران اهمیت بسزایی دارد و موجب می‌شود زنجیره توزیع غذا کوتاه‌تر شده و در این زنجیره هم تولیدکننده و هم مصرف‌کننده سود بیشتری ببرند.
همچنین اینکه مصرف‌کنندگان با خرید آنلاین هم با بازار بزرگ‌تر و متنوع‌تری مواجه هستند که باعث افزایش رقابت برای عرضه کالا می‌شود و هم اینکه مشتریان با خرید آنلاین، به صورت ناخودآگاه به ویژگی‌های کالا بیشتر دقت می‌کنند. به ویژگی‌های بسته‌بندی و ارسال کالا، به تاریخ تولید و انقضای آن، به کیفیت‌های متفاوت غذا و نظرات دیگر کاربران نسبت به یک کالای خاص و... که تمام این موارد باعث می‌شود تولیدکنندگان به دنبال جلب هرچه بیشتر نظر مصرف‌کنندگان باشند و همین مساله رقابت را در بازار افزایش داده و باعث بهبود کیفیت تولید می‌شود. ضمن اینکه فروش آنلاین مواد غذایی باعث کاهش هزینه‌های تولید می‌شود از آن جهت که تولیدکننده به صورت مستقیم به بازار دسترسی دارد و بر اساس تقاضای واقعی و نه تقاضای دستکاری‌شده، میزان تولید خود را برنامه‌ریزی می‌کند و این فرآیند باعث کاهش ضایعات غذا می‌شود. این اتفاق همچنین سبب می‌شود مصرف‌کننده کالا را در کمترین زمان ممکن و با حفظ کیفیت مطلوب و سلامت غذا دریافت کند و البته با حذف فرآیندهای اضافه توزیع غذا، هزینه مصرف‌کننده نیز کاهش خواهد داشت. نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که با افزایش فروش آنلاین، بازار فعالیت‌های خدماتی بهبود خواهد داشت. چرا که با توزیع خریدهای خرد، شیوه‌های فروش پستی و ارسال با پیک رونق خواهد داشت که این مساله کمک می‌کند افراد با سرمایه کمتر بتوانند صاحب شغل و درآمد شوند. بنابراین موضوع گسترش فروش آنلاین کالا به بهبود عدالت اجتماعی نیز کمک می‌کند.
اکنون ممکن است این پرسش پدید آید که با مهار کرونا آیا عادت خرید مردم به مدل سابق برمی‌گردد؟ برای پاسخ به این پرسش باید گفت که خرید و پرسه در مراکز فروش کالا، بدون شک یکی از تفریحات رایج مردم است که با مهار کرونا حتماً دوباره از سر گرفته می‌شود اما من تصور می‌کنم تجربه مزایای خرید آنلاین از سوی قشر وسیعی از مشتریان، به‌طور کامل نادیده گرفته نمی‌شود و این مدل خرید بیشتر از گذشته در زندگی مردم جای خود را باز خواهد کرد. ضمن اینکه بخش زیادی از توزیع‌کنندگان کالا حتی توزیع‌کنندگان سنتی و بازاریان هم به اجبار کرونا ناچار شدند فروش آنلاین کالا را تجربه کنند و این بخش از فروشندگان نیز با مهار کرونا به‌طور کامل این مزیت را نادیده نمی‌گیرند و از آن به عنوان یک امکان درآمدزایی جدید، همچنان استفاده می‌کنند. با این حساب من فکر می‌کنم که فروش آنلاین به عنوان یکی از مهم‌ترین مزایای شیوع کرونا جایگاه قابل توجهی در بازار سنتی ایران پیدا کرد که این جایگاه را به راحتی نمی‌توان پس گرفت و در آینده نیز بر مبنای ظرفیت‌ها و امکانات فروش آنلاین ساختار توزیع کالا در ایران دچار تحولات دیگری می‌شود که می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین امیدهای بهبود مشکلات زنجیره توزیع کالا به آن نگاه کرد و حتی برای تقویت این امکان تازه خلق‌شده بازار ایران برنامه‌ریزی‌های بیشتری کرد.
