بلای جان

مهدی بستانچی خزانه‌دار انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران صنعت تهویه مطبوع یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین صنایع داخلی ایران است و شرکت‌های زیادی در این عرصه فعال هستند؛ صنایعی که بیش از ۵۰ سال سابقه فعالیت و قدمت در این صنعت را دارند. صنعت تهویه مطبوع از لحاظ حجم ارزآوری برای کشور به راحتی می‌تواند از صنعت خودرو پیشی بگیرد و با توجه به پتانسیل بالای صادرات سیستم‌های تهویه مطبوع و نیز محصولات با کیفیتی که توسط صنعتگران ایرانی این حوزه تولید می‌شود، اگر این صنعت بیشتر مورد توجه قرار بگیرد به طور قطع می‌تواند کمک شایانی به رشد اشتغال‌زایی در کشور کند. صنعت تهویه مطبوع می‌تواند هم از خروج ارز جلوگیری کند و هم از طریق صادرات، ارزآوری زیادی را برای مملکت به دنبال داشته باشد. انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع در راستای حمایت از تولیدکنندگان ایرانی این حوزه تاسیس شده است و هدف هیات‌مدیره آن همواره تلاش برای حمایت از تولیدکنندگان بوده است. این انجمن تمام تلاش خود را کرده است که حمایت‌های خود از تولیدکنندگان را به مرحله اجرایی و ملموسی برساند اما متاسفانه تاکنون نتیجه مناسبی حاصل نشده و صنعتگران این صنعت با مشکلات عدیده و متعددی روبه‌رو بوده‌اند.

یکی از چالش‌های بزرگ در ایران به واردات بی‌رویه سیستم‌های تهویه مطبوع برمی‌گردد. در حال حاضر ماشین‌آلات و دستگاه‌هایی که واردات آنها ممنوع است، به کشور وارد می‌شوند و هیچ کنترل و نظارتی روی این موضوع نیست. حتی بعضی از نهادهای دولتی دستگاه‌هایی را که واردات آنها طبق قانون ممنوع است، خریداری می‌کنند و به مناقصه می‌گذارند یا استفاده می‌کنند. در اینجا این پرسش بحق مطرح می‌شود که چگونه در حالی که اساساً واردات برخی محصولات تهویه مطبوع ممنوع شده است، برخی نهادهای دولتی چنین سیستم‌هایی را از یک برند خارجی خریداری می‌کنند؟ متاسفانه این محصولات به وفور قاچاق شده و حتی از مبادی رسمی وارد کشور می‌شوند. بر اساس تصویب‌نامه‌های مورخ ۱۱/  ۳/  ۱۳۹۳ و ۱۵/  ۴/  ۱۳۹۶ هیات وزیران، خرید هر نوع کالای تاسیساتی و تهویه مطبوع خارجی که مشابه داخلی دارند، برای تمامی دستگاه‌های دولتی و دستگاه‌هایی که به نحوی از بودجه عمومی یا دولتی استفاده می‌کنند، ممنوع است. اما دلالان با استفاده ابزاری از شرکت‌های مجهول ایرانی که خود تولیدکننده نیستند و به عنوان دلال شرکت‌های خارجی فعالیت می‌کنند، در مناقصات دولتی، شبه‌دولتی و نهادهای عمومی شرکت کرده و معمولاً با استفاده از دامپینگ و ترفندهای مختلف مانند برقراری شرط داشتن برخی گواهینامه‌های بین‌المللی مانند (Euro vent certificate) که به دلیل وجود تحریم‌ها، تاکنون هیچ‌کدام از تولیدکنندگان ایرانی تهویه مطبوع، موفق به دریافت آنها نشده‌اند و همچنین با روی آوردن به سایر اقدامات غیرحرفه‌ای و غیراخلاقی، تولیدکنندگان داخلی را از گردونه رقابت خارج کرده و محصولات خود را که معمولاً به لحاظ کیفیت، برتری خاصی نسبت به نمونه‌های مشابه داخلی ندارند، وارد کشور می‌کنند و به نهادهای دولتی و عمومی می‌فروشند. ازاین‌رو، لازم است که کارفرماهای دولتی، عمومی و... در انتخاب مشاوران فنی خود دقت کافی را به عمل آورده و نظارت لازم را داشته باشند. همچنین لازم است که دولتی‌ها در زمان خرید این سیستم‌ها از مشاوره با انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع غافل نشوند.

به طور کلی هر‌چند نمی‌توان نافی اصل واردات بود و حتی برای ترغیب تولیدکنندگان ایرانی در جهت ارتقای سطح کیفی کالاهای خود رقابت با کالای خارجی، مفید است، اما واردات بدون ضابطه و لجام‌گسیخته به ویژه در این شرایط سخت تحریمی را مهم‌ترین مانع رشد و رونق تولید در کشور می‌دانیم. متاسفانه به‌رغم شعارهای داده‌شده، تاکنون اقدام موثری برای درمان واردات بی‌رویه از سوی متولیان امر صورت نگرفته است. حتی سازمان توسعه تجارت، نظارت لازم را بر ثبت سفارش‌ها ندارد. از این‌رو در مناقصات برخی تولیدکننده‌نماها برنده می‌شوند و برای تامین بخش اعظمی از قطعات که امکان ساخت داخل دارند، مبادرت به ثبت سفارش کرده و عوامل سازمان نیز با درخواست آنها موافقت می‌کند. در این میان درخواست کتبی انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع ایران از گمرک نیز برای جلوگیری از صدور مجوز ترخیص این قطعات به جایی نرسیده است و اینگونه اقدامات، ضربات جبران‌ناپذیری را بر قطعه‌سازان کشور وارد خواهد آورد. همچنین در برخی مناقصات دستگاه‌های دولتی، برخی دلالان صرفاً با داشتن پروانه بهره‌برداری که متاسفانه خرید و فروش آن در بازار رواج دارد، وارد معامله می‌شوند و پس از برنده شدن، محصولات خارجی را بدون نام و نشان از طریق مناطق آزاد وارد کرده و لوگوی خود را بر روی آن نصب کرده و به عنوان کالای ایرانی به دستگاه‌های دولتی تحمیل می‌کنند. رفع این چالش فقط و فقط نیازمند دقت و نظارت مدیران دولتی در این زمینه است.

اگر‌چه انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع برای خنثی‌سازی این ترفندها و شناسایی دلالان، بارها آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با سازمان‌های دولتی اعلام کرده است، اما متاسفانه توجهی به این پیشنهاد از سوی دستگاه‌ها نشده و به نظر می‌رسد تحقق این امر نیازمند عزمی ملی است. هم‌اکنون تمام تجهیزات تهویه مطبوع مورد نیاز مصرف‌کنندگان کشور که مراکز بهداشتی درمانی و صنایع به ویژه صنایع نفت و گاز و انرژی در راس آنها هستند، توسط تولیدکنندگان ایرانی تولید می‌شوند. بنابراین لازم است واردات محصولات مشابه از سوی دولت ممنوع شود تا تولید داخلی به حیات خود ادامه دهد. موضوع دیگری که در شرایط کنونی به واسطه همه‌گیری بیماری کرونا از اهمیت خاصی برخوردار است، ضرورت تهویه هوا در ساختمان‌ها و فضاهای بسته است. متاسفانه اغلب سیستم‌های تهویه که در سال‌های اخیر وارد کشور شده‌اند، تهویه هوای ساختمان را انجام نمی‌دهند. به عبارتی، طراحی بخش عمده‌ای از سیستم‌ها نظیر چیلرها و کولرهای گازی که وارد کشور شده‌اند و در سال‌های اخیر استفاده از آنها بسیار در کشور باب شده، بر اساس سیکل هوای بسته بوده و متاسفانه در این سیستم‌ها به تهویه و گردش هوا توجه خاصی نشده است. در این سیستم‌ها برای رسیدن به دمای مطلوب در فضا باید محیط بسته باشد و جابه‌جایی هوا صورت نمی‌گیرد. این در حالی است که در شرایط کنونی که ویروس کرونا گرفتاری نخست همه مردم شده است، موضوع تهویه هوا بحث بسیار مهمی در فضاهای بسته به منظور جلوگیری از سرایت ویروس است. بنابراین به دلیل ناکارآمدی سیستم‌های تهویه وارداتی، افراد مجبور هستند پنجره‌ها را باز بگذارند. یعنی به‌رغم آنکه مردم هزینه سنگینی را برای تامین سیستم تهویه مطبوع ساختمان صرف می‌کنند، اما این سیستم‌ها کارایی لازم را ندارند و بحث ورود هوای تازه به ساختمان به عنوان یک بحث بسیار مهم در ساختمان مورد توجه قرار نگرفته است. این در حالی است که به خاطر شرایط اقلیمی ایران، بحث تهویه هوا در بخش زیادی از سیستم‌های تولیدی داخل، مورد توجه تولیدکنندگان قرار گرفته است. حتی سیستم‌های داخلی که از قدیم در کشور ما طراحی شده‌اند، مثل سیستم‌های کولر آبی به عنوان سیستم باز تهویه‌ای که در صورت استفاده از آنها هوا به مقدار قابل توجهی وارد محیط شده و به همان مقدار از آن خارج می‌شود، در زمینه جابه‌جایی هوا عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند. به‌رغم سابقه طولانی صنایع تهویه مطبوع در ایران، متاسفانه در طول سال‌های گذشته این صنعت مهم کشور مورد توجه چندانی قرار نگرفته است. کم‌توجهی‌ها باعث شده صنعت تهویه مطبوع نتواند به جایگاه شایسته خود دست یابد. این کم‌توجهی‌ها در سال‌های اخیر باعث شده که محصولات وارداتی به سرعت جای تولیدات باکیفیت شرکت‌های داخلی را بگیرد و صنعت تهویه مطبوع کشور که به لحاظ دانشی جزو پیشروترین صنایع کشور است در وضعیتی دشوار گرفتار شود. این در حالی است که از لحاظ ساختاری تمامی بناهایی که در کشور ایجاد می‌شود و صنایع مهم از جمله نفت و گاز و پتروشیمی ارتباط تنگاتنگی با این صنعت دارند.

بر این اساس صنعت تهویه مطبوع نیازمند توجه جدی و نگاه ویژه‌ای است. امیدواریم با استفاده از نظرات تخصصی انجمن‌ها و تشکل‌ها که در این حوزه و در زمینه نمایندگی این صنایع فعالیت می‌کنند (یکی از مهم‌ترین آنها انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع است)، جلساتی با تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان این صنعت برگزار شود تا کمک‌رسان پیشبرد اهداف آن باشد.