دریانوردی با تجهیزات ایرانی
به گفته محمد راستاد سازمان بنادر و دریانوردی از تولید داخل حمایت می‌کند
برنامه‌هایی که سازمان بنادر و دریانوردی به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی در حوزه حمل‌ونقل دریایی برای حمایت از تولید داخل و تامین قطعات موردنیاز در تجهیزات بندری، دریایی و مخابراتی دارد چه مواردی هستند؟
سازمان بنادر و دریانوردی برای حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تلاش برای تجاری‌سازی و استفاده از ظرفیت علمی و فناوری شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی، حداکثر بهره‌گیری از توان تولیدی و خدماتی این مجموعه‌ها را در دستور کار خود قرار داده است. خوشبختانه قوانین و مقررات جاری هم به‌گونه‌ای است که از ساخت تجهیزات داخلی حمایت می‌کند.
به‌صورت بومی‌سازی؟
بله، به‌صورت بومی‌سازی. به‌صورت مصداقی می‌توانم بگویم که برای ساخت قطعات و تجهیزات دریایی، بندری (یعنی تجهیزاتی که در بنادر برای تخلیه بار در اماکن بندری استفاده می‌شود) و مخابراتی (یعنی برای ارتباط بین ایستگاه ساحلی و شناورها) مخصوصاً امسال که به هر حال سال جهش تولید هم هست، اقدامات گسترده‌ای را شروع کرده و در دستورکار قرار داده‌ایم. همچنین برای تولید ۶۱ دستگاه انواع تجهیزات بندری که شامل جرثقیل‌های دروازه‌ای محوطه‌های کانتینری یا RTG، جرثقیل‌های موبایل ساحلی ۶۰تنی، خودرو و سامانه‌های آتش‌نشانی، طراحی و ساخت دستگاه فیلتریزاسیون سوخت می‌شود، با اعتبار ۲۰ هزار میلیارد ریال برنامه‌ریزی کردیم. به‌علاوه، برای ۹۰ فروند انواع شناور خدماتی که در بنادر سازمان بنادر استفاده می‌شود، اعتباری بالغ‌بر ۷۵ هزار میلیارد ریال در دستورکار داریم که انواع شناورها از جمله یدک‌کش، راهنمابر، آتشخوار و ... می‌شود و برای تولید همه اینها بر ظرفیت داخل کشور تکیه داشته‌ایم. سامانه اعلان اضطراری ناوتکس (NAVTEX)، سیستم‌های رادار دریایی، ساخت بردهای الکترونیکی جرثقیل‌های موجود بنادر، سیستم AIS یا شناسایی خودکار کشتی‌ها، سامانه‌های ایکس‌ری که برای ورودی برخی اماکن حساس مثل پایانه‌های مسافری دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، تجهیزات جهت‌یاب و نقطه‌یاب از جمله تجهیزاتی هستند که سازمان برنامه دارد از محل منابع داخلی خود و با استفاده از توان داخلی آنها را تولید کرده و در بنادر کشور مورد استفاده قرار می‌دهد.
سازمان بنادر برای توسعه بنادر چه اقداماتی در دست اجرا دارد؟ حجم سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی و دولتی در این زمینه چه میزان است؟
در سال جاری حدود ۶۰۰ پروژه را اعم از مطالعاتی و اجرایی با اعتبار ۱۵۷ هزار میلیارد ریال در دستورکار قرار دادیم که مطالعه و اجرای ۲۴ هزار میلیارد ریال آن برای امسال اختصاص داده شده است. مهم‌ترین آنها به ثمر رساندن فاز سوم توسعه پایانه کانتینری و اسکله‌های نفتی در بندر شهید رجایی است. همچنین طرح توسعه بندر شهید بهشتی هم جزو اولویت‌هاست. احداث سیلو و کریدور لجستیکی منتهی به بندر شهید بهشتی از جمله برنامه‌های این بخش است. همچنین تهیه ۵۲ دستگاه انواع کامیون آتش‌نشانی و ۹۲ فروند شناور خدماتی با تکیه بر توان داخلی در دستور کار قرار خواهد گرفت.
همچنین پروژه‌ای برای ایمن‌سازی آبراه‌های منتهی به بنادر و ارتقای ایمنی دریانوردی در دستورکار داریم که خارج‌سازی مغروقه‌هایی به حساب می‌آید که در نقاط مختلف آب‌های کشور وجود دارد. از سوی دیگر پروژه‌هایی را برای زیرساخت‌های گردشگری دریایی در نوار ساحلی شمال و جنوب در دستور کار قرار داده‌ایم. احداث راه‌های دسترسی اختصاصی به بنادر شامل بندر نوشهر، بندر امیرآباد، بندر امام و همچنین در بندر بوشهر جزیره نگین نیز در دستور کار قرار دارد. پروژه مهم دیگری هم که در دستور کار قرار دادیم شامل لایروبی کانال‌های داخلی و خارجی بنادر کشور می‌شود تا اینکه بتوانیم عمق مناسبی را برای تردد کشتی‌ها فراهم کنیم یا در واقع شرایطی را برای ورود کشتی‌های سایز بزرگ‌تر ایجاد کنیم. همچنین پروژه PM یا تعمیرات پیشگیرانه، تعمیرات اساسی زیرساخت‌های بندری شامل محوطه‌ها، انبارها، اسکله‌ها و ساختمان‌های اداری در دستورکار قرار دارد.
برای اینکه بخش خصوصی وارد این حوزه‌ها شده و سرمایه‌گذاری کند، چه مشوق‌هایی را در نظر دارید؟
خوشبختانه سازوکاری که سازمان بنادر و دریانوردی برقرار کرده به‌گونه‌ای است که بخش خصوصی اقبال مناسبی نسبت به حضور، فعالیت و سرمایه‌گذاری در بنادر تجاری کشور نشان داده است. این سرمایه‌گذاری‌ها در قالب قراردادهای اجاره یا BOT می‌شود که هم برای تامین تجهیزات غیراستراتژیک و هم کارخانه‌های تولیدی و ارزش‌افزوده‌ای می‌شود. در حال حاضر ۳۳۶ قرارداد با بخش خصوصی داریم؛ قراردادهای سرمایه‌گذاری که ارزش آنها معادل ۱۶۳ هزار میلیارد ریال است. به علاوه بنا داریم سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی را به اراضی توسعه‌ای بندر شهید رجایی که ۲۴۰۰ هکتار است نیز هدایت کنیم.
برایشان جذابیت دارد دیگر؛ درست است؟
بله؛ دقیقاً موید این مساله هم همین قراردادهایی است که ما در حال حاضر در بنادر داریم. عرض کردم بیش از ۳۳۶ قراردادی که این میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی جذب شده و همین الان هم پروژه‌هایی داریم که توسط بخش خصوصی در حال اجراست یا در حال انعقاد قرارداد هستیم که به این تعداد قرارداد و سرمایه‌گذاری‌ها ان‌شاءالله اضافه می‌شود.
میزان تخلیه و بارگیری کالا از ابتدای سال تاکنون چقدر بوده و نسبت به سال گذشته چه تغییری داشته است؟ با توجه به شیوع کرونا.
به هر حال در یک سال گذشته مشکلاتی وجود داشته و متوجه صنعت کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی شده است. کرونا هم به‌طور کلی در تجارت زمینی و حمل‌ونقل دریایی تاثیر منفی گذاشت. ما در طول کل سال گذشته از نظر تخلیه و بارگیری کالاهای غیرنفتی ۱۰۲ میلیون تن عملکرد داشتیم. از ابتدای امسال تا نیمه آذرماه هم ۴۵ میلیون تن تخلیه و بارگیری داشتیم.
همه کالاها؟
کالاهای غیرنفتی. عملکرد مجموع کالاهای نفتی و غیرنفتی در سال گذشته معادل ۱۵۰ میلیون تن بوده است (طول کامل سال ۹۸ را عرض می‌کنم). از ابتدای امسال تا نیمه آذرماه هم حدود ۹۸ میلیون تن تخلیه و بارگیری نفتی و غیرنفتی داشتیم. با احتساب شرایط ۹ماهه سال جاری در مقایسه با سال گذشته، به‌نظر می‌رسد تا پایان سال حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش نسبت به سال گذشته داشته باشیم. در زمینه کانتینری؛ ما در سال گذشته دو میلیون و ۲۰۰ هزار TEU تخلیه و بارگیری کانتینر داشتیم که در سال جاری تا نیمه آذرماه به ۹۸۰ هزار TEU رسیده است. در مجموع می‌شود گفت همان‌طور که اشاره شد، شرایط خاص ناشی از شیوع ویروس کرونا روی تجارت جهانی و به‌تبع آن حمل‌ونقل دریایی سایه انداخته است. ما هم از این کاهش بی‌نصیب نبودیم. انتظار داریم به مرور با برطرف شدن محدودیت‌ها و بهبود شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا بتوانیم شاهد احیای روند و برگشتن میزان بهره‌برداری از ظرفیت‌های دریایی و بندری کشور باشیم.
با توجه به ویروس کرونا برای تامین کالاهای اساسی در بنادر کشور مشکلی به وجود نیامد؟
خوشبختانه هم به لحاظ ظرفیت‌هایی که بنادر تجاری کشور دارند و هم سازوکاری که از جانب همه ذی‌نفعان موضوع در حوزه‌های مختلف فراهم شده، می‌شود گفت که از نظر حمل‌ونقل و تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی، شاهد کمبود در بنادر کشورمان نبودیم. از زمان شیوع ویروس کرونا هم به‌صورت شبانه‌روزی و بدون وقفه و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، ورود و خروج و تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی در بنادر کشور تداوم داشته است. ما حتی توانستیم علاوه بر بندر امام که هاب کالای اساسی است، تا حد زیادی فعالیت تخلیه و بارگیری کالاهای اساسی را به سمت برخی بنادر دیگر خصوصاً بندر شهید رجایی و بندر چابهار سوق دهیم و میزان فعالیت در بنادر شمالی‌مان هم از این نظر به‌خوبی رشد پیدا کرد. بنابراین از نظر کالاهای اساسی خوشبختانه می‌توانیم بگوییم که در حوزه بنادر تجاری کشور، عملکرد مثبت و موفق و قابل‌قبولی داشتیم.
برای جلوگیری از رسوب کالا و تسریع در خروج آنها از بنادر چه تمهیداتی اندیشیده‌اید؟
از نظر زیرساخت‌های حمل‌ونقلی و شرایطی که باید در بنادر کشور برای تخلیه کالاهای اساسی با سرعت و کیفیت بالا فراهم باشد، خوشبختانه همان‌طور که اشاره شد شاهد نقیصه و کمبودی نبودیم. با این حال برای اینکه بتوانیم شاهد تسریع در خروج کالاهای اساسی از بنادر باشیم، قاعدتاً باید مجموعه‌ای از تمام دستگاه‌هایی که در این موضوع ذی‌مدخل هستند همکاری همه‌جانبه‌ای با هم داشته باشند تا ان‌شاءالله ماندگاری کالا مخصوصاً کالاهای اساسی در بنادر به حداقل برسد.
طی جلسات کمیته‌هایی که با این دستگاه‌ها برقرار و مباحثی مطرح شده، خوشبختانه تصمیماتی هم اتخاذ شده که توانسته به بهبود وضعیت خروج کالاهای اساسی از بنادر کمک کند. طبعاً اگر بخواهیم به‌صورت مصداقی مواردی را ذکر کنیم، ابتدا مباحثی که در واقع مرتبط با مسائل اسنادی مربوط به کالا و کشتی‌ها می‌شود خصوصاً تامین ارز، باید با سرعت بیشتری اتفاق بیفتد تا منجر به ماندگاری کالا در انبارهای بنادر نشود. ما کالاهایی داریم که به‌صورت متروکه یا اصطلاحاً مهلت‌منقضی هستند. این کالاها با هماهنگی بین گمرک و سازمان جمع‌آوری فروش اموال تملیکی باید زودتر از بنادر کشور خارج شوند. انبارهایی در خارج از اماکن بندری تحت کلید گمرک هستند و استفاده از آن انبارها خارج از محدوده بنادر هم می‌تواند کمک بکند به اینکه ما درون پایانه‌های بندری دپوی کمتری از کالاها را داشته باشیم و این محموله‌ها بیشتر به نزدیکی بازارهای مصرفشان بروند. از نظر استاندارد و شرایطی که برای انواع کالاها لحاظ می‌شود، یکی از مسائلی که می‌تواند به تسریع در خروج کالاها کمک کند، این است که نهادهای حاکمیتی مثل استاندارد، قرنطینه و سازمان غذا و دارو که مرتبط با این حوزه هستند ترجیحاً به‌صورت واحد و در یک قالب مشترک بتوانند با توجه به وظایفی که دارند، نمونه‌برداری‌ها را انجام دهند و حتی‌المقدور ما بتوانیم در حین تخلیه کالای کشتی‌ها هم نمونه‌برداری‌ها را توسط این دستگاه‌ها داشته باشیم. مجموعه‌ای از کالاهای گروه ۴ وجود دارد که مدت زیادی (بعضاً چندین سال) است در بنادر متوقف مانده است و طبیعتاً تعیین تکلیف و ترخیص اینها از بنادر می‌تواند به اماکن نگهداری کمک کند. به عبارتی بتوانیم اماکن خود را به صورت تمام و کمال برای کالاهایی که به‌صورت روتین وارد بنادر می‌شوند، در اختیار داشته باشیم.
طرح توسعه بندر چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی کشور در چه مرحله‌ای است؟
خوشبختانه اکنون دو پست اسکله کانتینری را که عمق آنها ۱۹ متر و طول آنها ۷۲۰ متر است، در بندر چابهار در حال بهره‌برداری داریم. همچنین سه پست اسکله چندمنظوره که عمق آنها ۱۶ متر و طول کل آنها ۶۸۴ متر بوده، آماده و در حال بهره‌برداری است. اکنون توسعه موج‌شکن بندر چابهار هم تکمیل شده است. در عین حال ۱۶ میلیون مترمکعب لایروبی انجام شده است به این منظور که به عمق موردنیاز برای پهلوگیری کشتی‌های سایز بزرگ در بندر چابهار برسیم. پنج کیلومتر هم دایک پیرامونی احداث کردیم که علاوه بر استحصال این فضای ایجادشده با استفاده از مواد حاصل از لایروبی زمینه استفاده از این اراضی جدید برای توسعه آتی بندر چابهار هم فراهم می‌شود. در مجموع علاوه‌بر اماکن موجود بندر با استفاده از طرح توسعه، ۲۰۳ هکتار استحصال اراضی داشتیم که همه به‌عنوان اماکن پشتیبانی و نگهداری کالا استفاده می‌شود.
همچنین ترمینال‌هایی را به مساحت ۷۰ هکتار و اماکن نگهداری شامل انبارهای روباز و سرپوشیده آماده کردیم. ۱۷ هزار مترمربع ساختمان‌های پشتیبانی، اداری و عملیاتی برای پایانه بندر چابهار احداث شده و به بهره‌برداری رسید و تمام تاسیسات زیربنایی شامل تاسیسات برقی و مکانیکی هم تکمیل شده است. مطابق قرارداد فاز اول طرح توسعه بندر شهید بهشتی، پیمانکار پروژه متعهد شده چهار دستگاه جرثقیل کشتی به ساحل کانتینری و ۱۲ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای محوطه کانتینری یا RTG تهیه کند. اکنون پیمانکار مناقصه‌ای را برای تامین این تجهیزات برگزار کرده است. باز هم رویکرد و اولویت ما این است که برای تمام این تجهیزات از توان داخلی استفاده کنیم. عملیات اجرایی سیلویی با ظرفیت ۱۰۰ هزار تن در بندر شهید بهشتی چابهار اخیراً با حضور وزیر راه‌و‌شهرسازی شروع شد که در راستای همین توزیع کالاهای اساسی بین بنادر تجاری کشور بوده که بتوانیم توانمندی بندر چابهار را برای پذیرش کشتی‌های حامل کالاهای اساسی افزایش دهیم. نهایتاً اینکه علاوه بر توسعه زیرساخت‌های بندر، نیاز داریم متناسب با افزایش ظرفیت، دسترسی بندر به جاده و ریل یا در واقع دسترسی پس‌کرانه‌ای بندر را هم توسعه دهیم. در این راستا اخیراً عملیات اجرایی پروژه‌ای تحت‌عنوان کریدور لجستیک منتهی به بندر شهید بهشتی چابهار را با حضور وزیر راه‌و‌شهرسازی شروع کردیم.
برای اتصال بنادر به ریل چه برنامه‌هایی دارید؟
بنادر ما نباید الزاماً برای ورود و خروج کالا متکی به یک مود حمل‌ونقل باشند؛ یعنی اینکه محمولاتی که وارد می‌شوند صرفاً بخواهند از طریق جاده از بندر خارج بشوند. بنادر باید بتوانند از مزیت حمل‌ونقل چند‌وجهی یا Multi modal بهره ببرند. طبیعتاً مستلزم این است که هم درون بنادر زیرساخت‌های مناسب ریلی وجود داشته باشد و هم به شبکه ریلی سراسری کشور دسترسی داشته باشد. در حال حاضر بندر شهید رجایی در استان هرمزگان، بندر امام خمینی در استان خوزستان و همچنین بندر خرمشهر در استان خوزستان بنادری هستند که در جنوب به شبکه راه‌آهن متصل هستند و درون بندر هم زیرساخت‌های ریلی دارند. اگر بخواهیم به مسائل و مشکلاتی اشاره بکنیم که برطرف شدن آنها می‌تواند به توسعه سهم ریل و افزایش بهره‌گیری بنادر از حمل‌ونقل ریلی کمک کند؛ نیاز داریم پایانه‌های ترکیبی توسعه پیدا کند که در واقع در پس‌کرانه بنادر جانمایی شود. بازطراحی آرایش هندسی خطوط ریلی برای افزایش ظرفیت بندر باید در دستورکار قرار گیرد. توسعه ایستگاه‌های پشتیبان بندر، افزایش ظرفیت و حذف گلوگاه‌های ظرفیتی ریلی منتهی به بنادر و تفکیک عملکرد ریل و جاده برای افزایش راندمان بندر باید صورت بگیرد. همچنین باید مدیریت و بهره‌برداری خطوط ریلی داخل بندر را به یک اپراتور واحد ریلی واگذار کنیم.
